Монгол улс нь нүүрс ихтэй, байгалийн баялаг ихтэй ЗХУ-ын дагуулуудын адил “баялгийн хараал” хүртсэн улсын тод жишээ юм. Энэ нөлөө нь БНМАУ-аас орчин үеийн олон намын тогтолцоонд шилжсэний дараах гучин жилийн улс төрийн тогтворгүй байдлын улмаас мөнхөрсөн юм.
Тус улсын Тавантолгойн нүүрсний орд нь 7.3 тэрбум тонн нөөцтэй, дэлхийн томоохон ордуудын нэг юм. Гэтэл энэ үндэсний баялгаа ашиглаад ердөө аравхан жилийн дотор 11.6 тэрбум ам.долларын орлого хэдийнэ хулгайд алдагдаж, “Монголын нүүрсний хулгай” гэж нэрлэгддэг.
Эрдэс баялгийн экспортод төрийн оролцоо нь ашиг сонирхлын зөрчил, нэр төр, авлига хээл хахуулийн үндэс суурийг бүрдүүлдэг.
Сүүлийн 10 жилийн хугацаанд урд коридороор Хятад руу явж байсан Тавантолгойн нүүрс ачсан машинуудын тээвэрлэлтийн бүртгэлийг хуурамчаар үйлдэж, ачааны машин хоосон байсныг Монголын эрх баригчид илрүүлсэн.
Тус ордыг удирдаж буй “Эрдэнэс Тавантолгой” төрийн өмчит компаниас олон тэрбумын луйврын хэрэгт УИХ-ын арван долоон гишүүн оролцсон гэх мэдээлэл бий. Монгол Улсын Авлигатай тэмцэх газар /АТГ/-аас УИХ-ын гишүүдийн нэрсийг албан тушаалтнууд хувийн ашиг сонирхлын үүднээс эрх мэдэл, нөлөөгөө урвуулан ашигласан гэх үндэслэлээр үндэсний хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр цацсан. Таван улстөрчийг буруутгаж, өөр гурван улстөрчийг албан тушаалаас нь түдгэлзүүлж, мөрдөн байцаалтын ажиллагаа үргэлжилж байна.
Монгол Улс улс төрийн авлигатай харийн улс биш бөгөөд Ерөнхий сайд Лувсаннамсрай Оюун-Эрдэнэ авлигатай тэмцэх хатуу хуультай гэдгээрээ алдартай. Түүний 2023 оны “Таван вант ажиллагаа” – Шүгэл үлээх, арчиж хаях, “Операция”, “Баялаг, өргөн нээлттэй” санаачилга нь засгийн газрын өндөр түвшний авлигыг устгах замаар улс орны эдийн засгийн ирээдүйг баталгаажуулах амлалтыг харуулж байна. Одоо тэрээр нүүрсний салбарт анхаарлаа хандуулж байна.
Ерөнхий сайд УИХ-ын гишүүдийг мөрдөн байцаалтад оруулахыг шаардсан бөгөөд нүүрсний хулгайн гэмт хэргийг илрүүлж, яллах ажлыг эрчимтэй явуулж байна. Лувсаннамсрай[A1] бүх тал хариуцлага тооцно гэсэн маш тодорхой мессежийг өгч байна.
Нүүрсний хулгайн хэрэгт холбогдогчдыг тойрсон бодлогын гогцоо чангарахын хэрээр өндөр албан тушаалын хоёр улстөрч эрх мэдэл, нөлөөгөө урвуулан ашиглаж эрх баригчдын мөрдөн байцаалтад саад учруулж байна.
Энэхүү хөндлөнгийн кампанит ажлын гол цөм нь нүүрсний хулгайн хэрэгт холбогдоод буй УИХ-ын арван долоон гишүүний тоонд ороогүй Дашзэвэгийн Амарбаясгалан, Цэдэнпилгийн Чулуунзагд нар юм. Эрх баригч МАН-ын ЗГХЭГ-ын дарга Дашзэвэг, түүний зөвлөх Цэдэнпил нар нөлөөлөл, хээл хахууль, луйвар, ашиг хонжоо хайсан нүүрсний хулгайн бас нэгэн нарийн хэрэгт холбогджээ.
Дашзэвэгийн Амарбаясгаланг улс төрийн сайн стратегич гэж олон хүн үнэлдэг нь түүнийг жижиг, дунд үйлдвэрийг хөгжүүлэх сангаас зээл авсан хэргээр өмнө нь ямар ч хариуцлага хүлээгээгүйг тайлбарлах биз ээ. Харин одоо түүний нүүрсний хулгайн нарийн төвөгтэй схемд оролцсон нь түүнийг мөрдөн байцаагчдын гол бай болгож байна.
Цэдэнпилийн Чулуунзагд одоо АТГ-т шалгагдаж байгаа бөгөөд түүнд эрүүгийн хэрэг үүсгэн шалгаж байгаа юм. Дашзэвэгийг эрх мэдлээ ашиглан тэдний хэрэгт холбогдсон мөрдөн байцаалтад саад учруулсан хэмээн буруутгаж байгаа юм.
Монголын улстөрчид албан тушаал хашиж байхдаа хувийн бизнес эрхлэхийг шууд хориглодог. Иймээс эрх мэдэлтэй, улс төрийн нөлөө бүхий хүмүүс хамаатан садан, найз нөхөд, ажил хэргийн холбоо гэх мэт итгэмжлэгдсэн хүмүүсийн араас чимээгүйхэн бизнес эрхэлдэг жишиг тогтжээ.
“Эрдэнэс Тавантолгой” төрийн өмчит уул уурхайн компанийн албан ёсны цахим хуудаст “МТАС” хоршоо Тавантолгойн Бор тээгийн уурхайн гүйцэтгэгчээр ажиллаж байна. Эдгээр МТАС компанийн нэг нь түүхий нүүрсийг хагас коксжсон нүүрс болгон хувиргах баяжуулах үйлдвэр барьж буй “Админерал” ХХК юм. [A2] уурхайд үйлчилдэг “Admineral” компанийн нүүрс баяжуулах үйлдвэрт Засгийн газрын 30 жилийн хугацаатай гэрээ байгуулсан.
Дашзэвэг, Цэдэнпил нар 2021 оны 7-р сарын 2-нд Админерал үүсгэн байгуулсан гэж мэдээлсэн. Компанийн бүртгэлээс харахад Админерал ХХК-ийг бүртгүүлэгчид болон эзэмшигчид нь Цэдэнпилийн ах, Цэдэнпил Ламжав, Шюпинг Ван нар юм. Чулуунзагдын Цэдэнпилийн эхнэр Баярмаа тус компанийн нягтлан бодогчоор ажилладаг бөгөөд ТУЗ-д ажилладаг.
“Админерал” ХХК-д гурван хөрөнгө оруулалтын компани хувьцаа эзэмшдэг. Монголын Моновант ХХК 45 хувийг, Хятадын Quzhou Longyuan Trading Co. Ltd 34 хувийг, Hong Kong Ruishen Global Group ХХК үлдсэн 21 хувийг тус тус эзэмшдэг.
Ихэнх хувьцаа эзэмшигч нь “Моновант” ХХК-ийг Хятадад нэгэн бизнесмэн үүсгэн байгуулж, эзэмшдэг г Хасбаатар Насан-Урт, Цэдэнпил Ламжав нар.. Насан-Урт, Ламжавын Цэдэнпил нар бас “Роуд энд Майнинг Технолоджи” ХХК-ийг үүсгэн байгуулагчид байдаг.Энэ нарийн сүлжээг Монголын төрөөс мөнгө, гэрээг сорьж авдаг.
2021 оны 10-р сарын 4-ний өдөр Кужоу Лон Юан Трейдинг болон Руйшен Глобал Групп нар Эрдэнэс Тавантолгойгоос 300 мянган тонн, 2022 оны долдугаар сарын 9-нд 500 мянган тонн нүүрс худалдан авчээ.
2021 оны 6-р сарын 29-өөс 2022 оны 10-р сарын 29-ний хооронд Quzhou Longuan Trading, Ruishen Global Group Co. Ltd, Dongsheng Petroleum Co. Ltd, Sino-Mongolian PAITS Intelligentte Ltd компаниудаас 2,164,769 долларыг Админерал ХХК-ийн данс руу шилжүүлсэн байна. .
2021 оны 7-р сарын 2-ны өдөр Админералын Ламжавын Цэдэнпил өөрийн компани болох Моновант ХХК-д зээл гэж тодорхойлсон 52,000 долларыг Админералын Шижоу Жан 6-р сарын 29-нд 101,970 доллар, 62,994 долларыг 6-р сарын 20, 36-ны өдөр Моновантад шилжүүлсний дараахан шилжүүлжээ. ХХК нь Моновант компанийн хамтран эзэмшигч Хасбаатар Насан-Уртад 102 мянган ам.доллар олгосон.
Энэхүү гүйлгээний лабиринт нь гэрээлэгчээс хээл хахууль авах, зөвшөөрөлгүй худалдах замаар ханган нийлүүлэлт хийх боломжийг бүрдүүлдэг буцаан авах схемийн бүх шинж чанартай. Дашзэвэгийн Амарбаясгалан Тавантолгойн нүүрсний ордоос 47 мянган тонн нүүрсийг “Админерал” компаниар дамжуулж, ашиг хонжоо олж байсан гэх. Одоогоор эдгээр дүгнэлтийг шалгаж байгаа ч Дашзэвэг нь нөлөөгөө ашиглан хөндлөнгөөс оролцож байна.
Монголын Тавантолгойн нүүрсний тээвэрлэлтэд хорин өөр туслан гүйцэтгэгч өрсөлдөж байгаагийн нэг нь Дашзэвэгийн Амарбаясгалантай санхүүгийн холбоотой. Түүний эхнэр Дашхүүгийн Бямбасүрэн нь 2010 онд “Жабко” ХХК, 2011 онд “Топмедиа” ХХК-ийг үүсгэн байгуулсан тухай Цэдэнпил НИТХ-ын гишүүн байхдаа 2017 оны хөрөнгө орлогын мэдүүлэгт тусгагдсан байдаг. Батхуягийн Эрдэнэжаргал гэдэг хүн Дашхүүгийн хоёр компанийг E-Commodities Mongolia Intelligent Logistics компаниар удирддаг.
Батхуяг нь 2010 онд Тавантолгойн уурхайгаас Цагаан хад, Мааньт, Чойрын галт тэрэгний өртөө хүртэл 26840 тонн нүүрс тээвэрлэсэн “Глобал гүүр транс” ХХК-ийг үүсгэн байгуулагч юм. Амарбаясгалангийн Дашзэвэгийг Тавантолгойтой холбосон бусад үйл ажиллагаа, бизнесийг авч үзвэл энэ нь санамсаргүй тохиолдол юм.
Монгол Улсын эрх баригч намын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга, Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дарга нар гэрээ хэлэлцээрт шууд оролцохыг хориглоно. Дашзэвэг нь санхүүгийн ашиг сонирхлыг хуваалцсан төрийн гүйцэтгэгчдийг сонгохдоо хөшигний ард тоглохдоо эхнэрийнхээ компаниудыг фронт болгон ашигласан.
Лхагважавын Нямбаяр нь Дашхүүгийн Бямбасүрэнгийн Хасмедиа групп компанийн 24 хувийг эзэмшдэг найз, бизнесийн хамтрагч юм. Лхагважав нь нүүрс тээвэрлэх замын бүртгэл, хяналтыг хариуцдаг “Гашуун сухайт зам” ХХК-ийн Төлөөлөн удирдах зөвлөлийн гишүүн юм.
Дашзэвэгийн өөр нэгэн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч нь түүний найз, Нүүрс тээвэрлэх тээврийн хэрэгслийн зөвшөөрөл олгох, зохицуулалт хийх үүрэг бүхий Авто тээврийн үндэсний төв төрийн өмчит ТӨҮГ-ын захирал Гүрсоронзонгийн Буянтогтохын томилсон.
Дашзэвэгийн Амарбаясгалан, Цэдэнпилийн Чулуунзагд нар албан тушаалаа ашиглан эрчим хүчний салбарын төрийн бодлогод нөлөөлж байгаа нь бас нэг нотлох баримт бий.
Эрчим хүчний яам 45 хоногийн турш 51.5 сая ам.долларын өртөгтэй, цэвэршүүлсэн нүүрснээс ялгарах утаа мэдэгдэхүйц буурсан туршилтын үндсэн дээр хагас коксжих үйлдвэр байгуулах санал тавьж байна. Цэвэршүүлсэн нүүрсний чанарыг сайжруулах, бохирдлыг бууруулах нь олон нийтийн эрх ашигт нийцэж байгаа ч эрх баригч намын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга болон түүний өөрийнх нь компани, холбоод энэ үйлчилгээг яагаад хийх ёстой нь тодорхойгүй байна.
Админерал ХХК, Глобал Гүүр Транс ХХК нь Монголын ардчиллын бүрэн бүтэн байдалд заналхийлж байна. Засгийн газрын рекэтийн хэрэгт тэдний хамсаатан нь авлигатай тэмцэх хүчтэй санаачилгатай эрх баригч намыг бутаргаж байна. Ерөнхий сайдаас хяналтаа авахын тулд итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчдийг ашиглах нь эдийн засгийн хөгжил цэцэглэлтийг бууруулж болзошгүй юм.
Хэрэв Ерөнхий сайд Лувсаннамсрай намынхаа гишүүдийн нэхсэн улс төрийн тогтворгүй байдлыг даван туулж, ил тод байдлыг бий болгож, ял шийтгэл ногдуулахын төлөө зүтгэсээр байвал Монгол Улсад хөрөнгө оруулагчдад таатай орчин бүрдэж, үндэстэн дамнасан корпорацууд орон нутагт охин компани байгуулах таатай боломж бүрдэнэ.
Үндэсний эрх ашгийг төлөөлсөн Засгийн газар уу, эсвэл өөрсдийн халаасыг дүүргэсэн авлигач албан тушаалтнууд Монголын хөгжил цэцэглэлтийн төлөөх тэмцэлд эцсийн дүндээ хэн ялахыг харах л үлдлээ. Монголын ирээдүй тэнцвэрт байдалд байна.
Эх сурвалж: https://finance.yahoo.com/news/amarbayasgalan-dashzeveg-soviet-style-corruption-190250790.html