УИХ-ын Сонгуулийн тухай хууль болон Улс төрийн намын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслүүд ирэх зургадугаар сарыг хүртэлх хугацаанд нийгмийн анхаарлыг татсан асуудлуудын эхэнд байх юм. Эрх баригчдын зүгээс Улс төрийн намын тухай хуульд оруулахаар тусгасан өөрчлөлтүүдийн талаар бусад намуудтай “зөвшилцсөн” гэж буй билээ.
Гэтэл дээрх хоёр төсөлтэй холбогдуулан УИХ-аас зохион байгуулсан хэлэлцүүлэгт оролцсон МАН-аас бусад 35 намын дарга, удирдлагуудын амнаас унасан үгс өөрийг хэлээд байна. Бусад намуудын тухайд Улс төрийн намын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөлд ус шүүс их байгааг хэлж байна. Үнэхээр Монголын улс төрийн орчныг эрүүлжүүлэх, хариуцлагажуулахыг зорьж буй бол эрх баригч намд давуу байдал олгосон зохицуулалтуудыг эргэн харах хэрэгтэй гэж байгаа юм. Түүнчлэн хэлэлцүүлэгт оролцсон намуудын төлөөллийн байр сууриас эшлэн хүргэе.
Тухайлбал, Эрх чөлөөг хэрэгжүүлэгч намын дарга Ш.Төмөрсүх, хоёр хуульд улс төрийн намууд гэхээсээ Монголын нийт иргэдэд таалагдахгүй олон заалт байгааг эргэн харах, намын дотоод хэрэгт хэт их хутгалдсан байгааг хязгаарлах, намын бүртгэлийг олон дамжлагатай болгосныг залруулах зэрэг санал хэлсэн бол Иргэдийн оролцооны нэгдэл намын дарга Ц.Оюунгэрэл, Улс төрийн намын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөлд баталгаатай хамгаалагдчихсан байсан улс төрийн намуудын аюулгүй байдлыг муутгасан, багахан мөнгө өгөөд хариуд нь Сонгуулийн төв байгууллагаар дамжуулан мэдээллийн баазыг нь авах, намын үйл ажиллагааг түдгэлзүүлэх зэрэг зохицуулалт оруулж ирсэн нь буруу, намын дотоод дүрмээрээ зохицуулж болох асуудлыг хуульчилсан байна гэсэн юм.
Харин Бүгд найрамдах намын дарга Б.Жаргалсайхан, цахим засаглалыг хөгжүүлэх хүрээнд улс төрийн намын бүртгэлийг хялбаршуулах, улс төрчид, бизенс эрхлэгчдийн нэр хүндийг хамгаалах, сонгогчдын үүргийг хуульчлах, сонгуулийн байгууллага болон цагдаа, хүчний байгууллага хяналт тавьж болохгүй, Улсын Их Хурлын гишүүдийн тоог нэмэгдүүлэх хэрэгтэй гэх зэрэг санал хэлсэн бол Социал демократ намын дэд дарга Д.Энхзаяа, иргэд улс төрийн намд сайн дураараа эвлэлдэн нэгдэх тухай Үндсэн хуулийн зарчимд нийцүүлэх, хяналтын тооллогыг сонгуулийн санал хураалт явагдсан өдрийн орой, нээлттэй тоолдог байх, тойргийн болон жагсаалтын нэр дэвшигчдийн саналын босгуудын үр дагавар тооцох шаардлагатай гэсэн.
Үндсэн хууль тогтоогчдын нэг “иргэн” Д.Ламжав, улс төрийн нам ашгийн төлөө бус байх, намуудын бүртгэлийг Сонгуулийн ерөнхий хороо хийдэг байх, санхүүжилтийг хуваарилах зохицуулалтыг хялбаршуулах, саналыг хуудас цэгцтэй байхад анхаарах зэрэг санал хэлсэн бол Хөгжлийн хөтөлбөр намын дарга О.Заяа, “хар машин”-ы тухай заалтыг хуулиас хасах, үндэсний нэгдмэл байдлыг хангахад анхаарах шаардлагатай гэсэн. Харин ХҮН-ын Нарийн бичгийн дарга Д.Үүрцайх, Үндсэн хууль нэмэлт өөрчлөлт оруулах асуудлыг шийдвэрлэсний дараа бусад хуулийг нийцүүлэн батлах шаардлагатайг дурдаж, нам байгуулахыг хялбарчилж, сонгуульд оролцох үед нь шаардлага, шалгуур тавьдаг байх, сонгуулийн өмнө эвсэл байгуулахыг болиулах, намын дэргэдэх байгууллагуудыг байхгүй болгох, төрийн жинхэнэ албан хаагчдын улс төрийн оролцооны эрхийг хязгаарлахаа болих, төрийн санхүүжилтийг намын өөрийнх нь олсон орлогоос ихгүй байх гэж хуульчлах, Үндсэн хуульд, Ерөнхий сайд Улсын Их Хурлыг тараах санал оруулах эрхтэй байхаар тусгах шаардлагатайг онцолсон.
Харин МҮАН-ын Нарийн бичгийн дарга Д.Дэлгэрцогт хуулийн төсөлд тарааж тавьсан хориглох заалтуудыг нэг бүлэг болгох, улс төрийн нам үл хөдлөх хөрөнгөтэй байхыг хориглох, санхүүжилтийг олон ангилахгүй байх, үйл ажиллагааны дэмжлэгийг хуульчлах, намуудыг татаж унагах гох дэгээ болох заалтуудыг хасах шаардлагатай гэсэн юм.
АН-ын Үндэсний бодлогын хорооны гишүүн З.Нарантуяа хэлэлцэж буй хуулийн төслүүдийн боловсруулахдаа нийгэмд гарах үр дагавар, нөлөөллийг хэрхэн судалсан болон хууль батлагдсаны дараа Улсын Их Хурал олон намын оролцоо төлөөллийг хангасан, олон ургалч үзлийг ярьдаг, тэнцвэртэй оролцоотой парламент болж чадах, эсэх талаар асууж, хэлэлцүүлж байгаа төслийг баталснаар ийм үр дүн гарна гэдэгт эргэлзэж байгаагаа илэрхийлэн, төрөөс улс төрийн намуудыг хэтэрхий хянадаг болгох зохицуулалтууд туссанд харамсаж байна гэдгээ хэлсэн юм.
Тэгэхээр энд дурдагдаж буй байр сууриудыг харахад улс төрийн намуудын зүгээс Улс төрийн намын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөлд шүүмжлэлтэй хандаж байна. Түүнчлэн намуудын санал намын тухай хуульд хэрхэн яаж тусах вэ. Эсвэл хуулийн гадаа үлдэх үү гэдэг асуудал анхаарал татаж байна.
Б.МӨНХ