Хөгжлийн банкны УИХ-ын түр хорооны нотлох баримтыг шинжлэн судлах сонсгол “Шинэ төмөр зам” төслийг танилцуулав. Шинэ төмөр зам төслийн Ухаахудаг-Тавантолгой чиглэлийн төмөр зам, хэвтээ чиглэлийн төмөр замын ТЭЗҮ, судалгааны зарцуулалтыг тайлагналаа.
Шинжээчийн дүгнэлт
-Төслийн ТЭЗҮ-ийг Маккинсэй, Пилссбури, Би Эн Пи Парибас, Либерти Партнерс ХХК боловсруулжээ. Гэвч олон улсын Маккинсэй компанийн албан ёсны вэб сайтад уг ТЭЗҮ-ийг боловсруулсан гэх мэдээлэл олдоогүй.
-Либерти Партнерс ХХК нь түр зээл олгов утгатайгаар 22 мянган ам.долларыг Ш.Эрдэнэтуяад шилжүүлжээ. Ш.Эрдэнэтуяа нь тухайн өдөр уг дүнгээр бэлэн зарлага хийсэн байна.
-Монголын төмөр зам ТӨХК нь трассын төмөр замын санхүүжилт шийдвэрлэгдээгүй байхад Дорнод аймгийн Булган сумын нутагт 50 км төмөр замын хөрс хуулах ажлын 5.1 тэрбум төгрөгийн гэрээг Транскон ХХК-тай, Сүхбаатар аймгийн нутагт 50 км төмөр замын хөлс хуулах ажлын 4.8 тэрбум төгрөгийн гэрээг Кэй Эйч Эн Ар ХХК-тай тус тус байгуулж ажлыг нь эхлүүлсэн.
-Төмөр замын царигаас үл хамааран хоёр улсын хил хүртэлх төмөр замыг барих ёстой хэдий ч бүрэн дуусаагүй. МТЗ ТӨХК-ийн ажил эхлэх үед хүлээн авсан ажлын тоо хэмжээ болон Самсунг Си энд Ти ХХК-ийн гэрээг цуцлах хүртэлх хугацаанд хийж гүйцэтгэсэн ажлын тоо хэмжээг тогтоосон ажлын хэсгийн тайлан, акт ирүүлээгүй.
УИХ-ын гишүүн Т.Доржханд: Төмөр замын трассыг төр өөрөө санхүүжүүлэх нь зүйтэй, өмчилж болохгүй гэсэн шийдвэрыг Зам, тээврийн сайд асан А.Гансүх гаргажээ. Барьж ашиглаад шилжүүлэх гэрээг яагаад цуцалсан бэ.
Зам, тээврийн сайд асан А.Гансүх: Төрд ажиллаж буй сайд хуулиар зөвшөөрөгдөөгүй, эсвэл эрх олгогдоогүй үйл ажиллагааг дур мэдэн хийх боломжгүй. 2012 онд би сайд болоод ажилдаа ороход Ерөнхий сайд УУХҮ-ийн сайд асан Ганхуяг, ЭЗХ-ийн сайд Н.Батбаяр, ҮХАА-н сайд Х.Баттулга болон миний биеийг оролцуулсан ажлын хэсэг байгуулсан. Энэхүү ажлын хэсэг Тавантолгой ордыг ашиглах, дэд бүтцийг нь хөгжүүлэх асуудлаар санал дүгнэлт гаргасан. Үүний хүрээнд Энержи Ресурсийн төмөр замын концессыг хүчингүй болгосон.
2008 онд Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлөөс Засгийн газарт төмөр замын царигийг тодорхойлох даалгавар өгсөн. Дараа нь 2009 онд ОХУ-ын ерөнхийлөгч Дмитрий Медведев айлчлал хийгээд ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржтой санамж бичиг байгуулж, төмөр замыг өргөн царигаар барихаар тохирсон. Ингээд 2010 онд Ерөнхий сайд С.Батболд, Шадар сайд Н.Алтанхуяг хоёрын гаргасан Засгийн газрын тогтоолоор МТЗ ТӨХК-т төмөр зам барих тусгай зөвшөөрөл олгосон. Ийм шийдвэр гаргасан нь Төмөр замын тээврийн тухай хуульд төмөр замын суурь бүтцийг төрийн өмчийн компанийн өмчлөлд байлгахаар байсан юм.
Гэтэл 2012 онд С.Батболдын Засгийн газар өөрийнхөө гаргасан шийдвэрийг хүчингүй болгоод концессыг хувийн компаниудад өгсөн. Энэхүү шийдвэр нь бүх хууль, зөвлөмж, тогтоомжийг зөрчиж байлаа. Мөн Энержи Ресурсийн төмөр зам нарийн царигтай байсан нь хоёр улсын Ерөнхийлөгчийн байгуулсан баримт бичгийг зөрчиж байсан. Энэ бичиг баримтуудыг үндэслэж л шийдвэр гаргасан.
Энержи Ресурсийн захирал Г.Батцэнгэл: Бид анх төмөр замыг нарийн царигаар барихаар ТЭЗҮ боловсруулж байсан. Гэхдээ 2010 онд төмөр замын салбарт баримтлах төрийн бодлого батлагдсан учир ТЭЗҮ-ийг өөрчилж, яаманд хүргүүлж байсан. Энэ талаар концессын гэрээнд ч тусгасан. Нарийн царигийн улмаас концессыг цуцалсан гэдэг үндэслэл нь ташаа юм. Төмөр замын хууль дээр хувийн хэвшил ийм төсөл хэрэгжүүлж болно гэж заасан. Үүнд үндэслэн манай компани 2012 онд ажлаа эхлүүлсэн.
Концессын гэрээг цуцлахдаа гаргасан зардлыг нөхөж олгоно гэсэн. Тухайн үедээ 60 сая ам.доллар орчим нөхөн төлбөр байсан. Ингэхдээ шинэ төмөр замын төрийн өмчийн хувьцаанд хөрвүүлэх боломжийг нээлттэй орхисон. Ийм нөхцлийн дагуу хохирол, ирээдүйн орлогыг нэхэмжлэхгүй гэж хуульд заасан. Ингээд нөхөн төлбөрөө авч чадахгүй гурван жил явсан. Хувьцаанд хөрвүүлье гэж ярилцсан ч болоогүй. Тэгээд хувьцаанд хөрвүүлэх боломжгүй, танайх төсөлд оролцвол хөрөнгө оруулалт татаж чадахгүй гээд нөхөн төлбөр олгохоор болсон. Ингээд нөхөн төлбөр олгож, цаашид 50 хувийн хүчин чадлыг ашиглана гэдэг эрхээсээ татгалз гэхэд нь татгалзсан. Үүгээр энэхүү асуудал манай компаниас 2016 онд бүрэн хаагдасан.
Түр хорооны дарга Б.Энхбаяр: Энержи ресурс 60 сая долларын нөхөн төлбөр авсан. Тэдний хийсэн төмөр замын өртгийг хэрхэн тооцсон бэ гэдэг материал олдохгүй байна. Төрд лав байхгүй. Энержи Ресурст байгаа юу?