Эрүүл мэндийн салбарын бодлого, хууль эрх зүйн тухай “Эрүүл мэндийн даатгуулагчдын хяналт” ТББ-ын тэргүүн эрх зүйч, судлаач Р.Эрдэнэбаттай ярилцлаа.
-Төрөөс эрүүл мэндийн салбарт дотоодын нийт бүтээгдэхүүний найман хувьтай тэнцэх хэмжээний мөнгө төсөвлөдөг. Энэ мөнгө хүрэхгүй байна уу?
-1992 оны нэгдүгээр сарын 13-ний өдөр батлагдсан үндсэн хуульд эрүүл мэндийн тухай 16.6-д заахдаа “эрүүл мэндээ хамгаалуулах, эмнэлгийн тусламж авах эрхтэй, иргэдэд эмнэлгийн төлбөргүй тусламж үзүүлэх болзол, журмыг хуулиар тогтооно” гэж байдаг. Энэ заалт нь ЭМЯ, ХНХЯ-ны хамтран гаргадаг 470 гаруй оношийн бүлэгт хамрагдсан осол гэмтэл, мэргэжлээс шалтгаалах өвчин, эмзэг бүлгийн гэх мэтийн зайлшгүй төрийн тусламж, үйлчилгээ шаардлагатай хүмүүст үнэ төлбөргүй үйлчилгээ үзүүлэх журам юм.
-Зах зээлийн нийгэмд шилжээд эмнэлгийн тусламж үйлчилгээний төлбөр өөрчлөгдсөн үү?
-Иргэд одоо болтол төр бидэнд үнэ төлбөргүй эмнэлгийн тусламж, үйлчилгээ үзүүлэх ёстой мэтээр ойлгодог. Хуучин социалист системийн үед улсаас эрүүл мэнд, боловсролын үйлчилгээ үнэ төлбөргүй үзүүлдэг байсан. Зах зээлийн эдийн засаг буюу одоо үед иргэн өөрийнхөө эрүүл мэндийг хариуцах үүрэгтэй болсон. Үүнийг үндсэн хуулийн 17.2-т иргэн өөрөө эрүүл мэндээ хамгаалах, үр хүүхдээ өсгөн хүмүүжүүлэх, байгаль орчноо хамгаалах, хөдөлмөрлөх журамт үүрэгтэй гэж зааж өгсөн байдаг.
-Эрүүл мэндийн тухай хууль, Даатгалын тухай хууль үндсэн зарчмынхаа дагуу үйлчлэхгүй байна уу?
-Манай улсын эрүүл мэндийн тухай хуулиудад гадны байгууллагын нөлөөлөл их орж нэмэлт өөрчлөлтүүд хийгдэж байна. Бас дээр нь эрүүл мэндийн сайдын тушаал нь хуулиас давсан тусламж, үйлчилгээг хязгаарласан хувийн ашиг сонирхлын бүлгийг дэмжсэн шийдвэр гардаг. Хамгийн сүүлийн ганц жишээ дурьдахад, ЭМ-ийн сайдын 2022 оны дөрөвдүгээр сарын 12-ны өдрийн А/216 тушаалын хавсралт. Төрийн өмчийн эрүүл мэндийн байгууллагаас үзүүлэх төлбөртөй тусламж, үйлчилгээний журам зохицуулалтын 2.5-д төрөлжсөн мэргэжлийн төвөөс бусад эрүүл мэндийн байгууллагын төлбөртөй тусламж, үйлчилгээ үзүүлж олсон орлого нь тухайн эрүүл мэндийн байгууллагын жилийн нийт төсвийн таван хувиас ихгүй байна.
-Үүнээс болж Улаанбаатар хотын эмнэлгүүдэд оочир дараалал үүсдэг байх нь ээ?
-Төвлөрөл үүсгэнэ. Тусламж үйлчилгээ орон нутагт үзүүлэх боломж, эмнэлгийн мэргэжилтний орон нутагт ажиллах боломж хязгаарлагдана. Яагаад гэвэл даатгалгүй эсвэл гадаадын жуулчин эмнэлгийн тусламж үйлчилгээ авах шаардлагатай болж их хэмжээний зардал гарах болоход тухайн эмнэлгийн жилийн төсвөөс таван хувиас хэтрүүлж болохгүй гэдэг нь битгий үйлчилгээ үзүүл гэсэн үг. Заавал гэмтлийн эмнэлгээс онгоц нисэж цаг алдах, зардал гаргах хэрэгтэй болно. Аймгийн эмнэлгийн жилийн төсөв хамгийн өндрөөр нэг тэрбум гэж үзвэл таван хувь нь 50 сая төгрөг. Тухайн эмнэлэг нэг хүнд 50 сая төгрөгийн тусламж үзүүллээ гэж бодоход өөр хүнд битгий үйлчил гэснээс ялгаагүй болж байгаа юм.
-Эрүүл мэндийн салбарын санхүүжилтыг сайжруулах Азийн хөгжлийн банкны төсөл хэрэгжээд эмч ажилчид гүйцэтгэлээрээ цалинжих боломж бүрдлээ гэсэн мэдээлэл яваад байна. Одоо хэрэгжүүлж байгаа бие даасан байдал, гүйцэтгэлийн санхүүжилтын тухай тайлбарлаж өгөөч?
-АХБ-ны төсөл 2019- 2022 он хүртэл гурван жил хэрэгжсэн. Энэ төсөл бүхэлдээ муу, сайн гэж дүгнэж болохгүй. Энэ төслөөс авах зүйл маш их. Гэхдээ үйл ажиллагааны төлөвлөлт хийсэн төслийн баг нь манай улсын тусламж, үйлчилгээний бүтцийг буюу хүн амд үйлчилгээ үзүүлэх хүртээмжийн судалгаа хийгээгүй. Эрүүл мэндийн байгууллагын тоног төхөөрөмжийн хүрэлцээ, ашиглалт, ажиллах боловсон хүчний үйлчилгээ үзүүлэх тэгш бус байдлыг мэдэхгүй байсан. Хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулаад төрийн болон орон нутгийн эмнэлгүүдийг ТУЗ-тэй болгочих юм бол эмнэлгүүд үйлчилгээгээрээ өрсөлдөөд хэрэгцээгүй үйлчилгээ болон орон тоог цомхотгож,ТУЗ нь цалингийн фондыг батлаад шинэ тоног төхөөрөмж авч, даатгалын сангаас санхүүжиж өрсөлдөөн бий болчихно гэж дүгнэсэн. Үүнийг өнөөдрөөрөө амьдардаг хэсэг хүмүүс дэмжиж гүйсэн. ТУЗ хэрэгтэй байна, хувийн ашиг олох боломж бүрдлээ. Бараг хувийн эмнэлэг шиг ажиллана гэж ойлгосон дарга нар ажилчдаа хүртэл дарамталж эхэлсэн. Нийслэлийн эрүүл мэндийн газар нь ЭМЯ-тайгаа хүртэл таарамжгүй болсон. 2020 наймдугаар сарын 28-нд УИХ-ын ээлжит бус чуулган хуралдаж, эрүүл мэндийн багц хуулиудад өөрчлөлт оруулсан. Эрүүл мэндийн даатгалын санг, ЭМЯ-тай нийлүүлж 170 хүний орон тоотой болгож нэг худалдан авалтын тогтолцоонд шилжсэнээр даатгалын мөнгө хоосорсон. Цалин нэмэх биш бүр яаж тавих вэ гэдэг асуудал гарах магадлалтай болсон.
-Үүнд хариуцлага тооцуулах боломж байна уу?
-ЭМЯ-уу, ЭМДЕГ нь уу, ЭМДҮЗ нь үү, УИХ нь уу, ЗГ нь уу. Хариуцлага тооцох гэхээр эзэн олдохгүй байна. УИХ, ЗГ-т хэлэхэд эрүүл мэндийн салбарт ямар ч сайд дарга байсан ажил унагаж, эрүүл мэндийн бизнес хийж чаддаг бүлэглэл, салбарынхан бий болоод удаж байгаа гэдгийг хэлчихье. Гуравдугаар шатлалын эмнэлгүүд нь олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн өндөр зэрэглэлийн үйлчилгээ үзүүлдэг, гадаадад эмчлүүлдэг 24 төрлийн эмчилгээг монголдоо үзүүлдэг болохын төлөө үйл ажиллагаагаа хувиарлаж хөгжил, өрсөлдөөний тухай ярих ёстой байх. Тэгж байж гадаад руу гарч байгаа мөнгөний урсгалыг зогсоох, хөрш зэргэлдээ халимаг, тува, буриад, Өмнөд Монгол болон оросын холбооны улсаас эрүүл мэндийн жуулчлал авах дэлхийн түвшинд үйлчилгээ үзүүлэхээр өрсөлдөхийг зорих ёстой.
-НББХ-ны хурлаар ЭМДҮЗ-ийн 2021 оны тайланг хэлэлцсэн. Салбарынхан нь сайн болсон гэсэн ч бодит амьдрал дээр иргэд маш их бухимдалтай байгаа. ЭМС нь “Цаг хугацаа орно, цахим систем нэвтрүүлж байгаа бие даасан байдалд шилжүүлж, гүйцэтгэлээр нь цалинжуулж үйлчилгээ сайжирна” гэсэн. Үүнд хэр их хугацаа орох талаар танд төсөөлөл байна уу?
-Иргэдэд тусламж үйлчилгээ авах нөхцөл улам бүр хүндэрч байна. ТУЗ-тэй болоод бие даасан байдалд шилжиж үйл ажиллагаа сайжирна гэж төлөвлөсөн ч үйлчилгээ үзүүлэхгүй улам бүр хүндрэлтэй болсон. ЭМ-ийн салбараас 130-аад тэрбумтан төрлөө. Эрүүл мэндийн бизнес хамгийн ашигтай болсон. Дараагийн ээлжнийхэн хоолондоо орьё гэдэг шиг үзэгдэл болж байна. Бодлого тодорхойлогчид, жирийн үнэнч эмнэлгийн ажилчдаа боддог бол нөгөө талаар үйлчилгээ үзүүлэхдээ чанар тооцдог бол ЭМДЕГ нь ЭМЯ-тай биш НЭМГ-тай нэгдэх хэрэгтэй байсан юм. НЭМГ-ын ажилчид болон иргэдийг даатгалын хяналтын сайн дурын байцаагч болгож сургаж чадвал даатгалын 300-гаад байцаагч данхар ажиллах шаардлагагүй болно. ЭМЯ, ЭМДЕГ нь нийлж байгаад өөрсдөө дур мэдэн санхүүгээ зарцуулдаг болохоор хянах ямар ч боломжгүй. Хуульдаа өөрчлөлт оруулахгүйгээр ЭМДҮЗ болон ЭМЯ нэг бүтэцтэй байх юм бол манай байгууллагын зүгээс иргэд, даатгуулагчдыг төлөөлж хяналт тавьж ажиллахаар нэрээ дэвшүүлж үндэсний зөвлөлд орж ажиллах болно. Иргэд сэтгэл зүйн хувьд НД, ЭМД төлөх дургүй болсоор байна.
С.ОТГОНБАЯР
Б.ОТГОНЗАЯА