“Найрка” шатахуун буюу хуурамч шатахуун үйлдвэрлэхэд ашигладаг керосин, нафта гэх хоёр бүтээгдэхүүнд онцгой албан татвар ногдуулах хуулийг УИХ 2021 онд баталсан. Хуулийн гол зорилго нь чанаргүй шатахууныг зах зээлээс шахаж гаргах. Учир нь керосиныг дизель түлштэй, нафтаг АИ-92 шатахуунтай хольж зарж буйгаас иргэд эдийн засаг, эрүүл мэндээрээ хохирч байна гэж Парламент үзсэн юм.
Уг хууль батлагдахын өмнө сэнстэй том торхны 75 хувьд оргинал дизель түлш, 25 хувьд нь керосин хийж холиод дизель түлш гэж зардаг байв. Үүнээс шалтгаалж малчид, тариаланчдын өргөн хэрэглэдэг портер машин, уул уурхайн хүнд машин механизмууд эвдэрч эхэлсэн. 2021 онд УУХҮ-ийн сайдаар ажиллаж байсан Г.Ёндон “Багануур, Шивээ-Овоогийн уурхайд хуурамч шатахууны улмаас олон машин, техник эвдэрсэн тохиолдлууд гарсан. Зураг хөрөгтэй нь надад ирүүлсэн” гэж ярьсан нь хуурамч шатахууны хор нөлөөг илтгэх нэгэн баримт.
Мөн тухайн онд МХЕГ, ШӨХТГ-ын хамтарсан шалгалтаар Монголчуудын хэрэглэж буй шатахуунд хүнд металл, хүхрийн агууламж өндөр байгааг илрүүлж, орчныг бохирдол, автомашины хөдөлгүүр гэмтэх шалтгаан болж байна гэж дүгнэсэн байдаг. Чанаргүй шатахуун хэрэглэсэн машины эд анги, хөдөлгүүр 2 жил болоод эвдэрдэг аж. Хуурамч шатахуун дутуу шатаж улмаар хар утаа хаяж, хар тугалга, хүхрийн хий их хэмжээгээр ялгаруулдаг. Энэ нь хүмүүсийн тэр дундаа хүүхдүүдийн эрүүл мэндэд сөрөг нөлөөтэй. Учир нь хүнд металл газраас 1 метрийн өндөрт тархдаг тул хүүхэд хамгийн их хорддог аж.
Дээрх шалтгаануудыг үндэслэж хуурамч шатахууны гол түүхий эд болох керосин, нафта бодисуудыг онцгой албан татвартай болгож хуульчилсан. Гэтэл саяхан ҮХЦ хуурамч шатахууны эсрэг хуульд үүсгэсэн маргааныг хүлээж авснаар дахин “найрка” шатахуун зах зээлд түрж орж ирэх эхлэл тавигдав. Хуурамч шатахууны бизнесээс авлига нэвт үнэртдэг гэж УИХ-ын гишүүн Б.Пүрэвдорж хэлсэн нь оргүй зүйл биш бололтой. Монгол Улсын газрын тосны бүтээгдэхүүний бүтэн жилийн хэрэглээ 2 сая тонн бөгөөд үүний 10 хувийг хуурамч, чанаргүй шатахуун эзэлдэг байж. Энэ зах зээлээс “найрка” шатахуун үйлдвэрлэгчид жилд 80 тэрбумын ашиг хийдэг гэнэ. Энэхүү бизнесийн ард том эрх ашиг, том мөнгө эргэлддэг тул асуудал дахин босож буй гэв.
Хуурамч шатахууны бизнес ядуу буурай, хуучин машин ихтэй, авлигаар асуудлаа шийддэг улсад цэцэглэдэг. Хамгийн сүүлд Киргиз улсаас хөөгдөж гарсан Сингапурт амьдардаг Орос эзэдтэй бизнес бүлэглэлийн дараагийн бай нь Монгол Улс боллоо гэж УИХ-ын нэр бүхий гишүүд мэдэгдсэн. Тэдний ярьж байгаагаар 3 мянган тонн керосин, нафта бодис Чойрт аль хэдийн ирчихсэн Онцгой албан татвар хуулийг цуцлагдахыг хүлээж буй гэх.
Саяхан буюу 2023.06.20-ны өдрийн УИХ-ын Хууль зүйн байнгын хорооны хуралдаан дээр гишүүдийн олонх хуурамч шатахууныг хориглосон хууль дээр Үндсэн хуулийн цэц маргаан үүсгэсэн асуудлыг шүүмжилж үг хэлсэн ч санал өгөхдөө цэцийн шийдвэрийг дэмжсэн гэнэ. Эндээс УИХ хуурамч шатахуун үйлдвэрлэгчдийн лоббинд автаж, тэдэнд үйлчлээд эхэлсэн юм биш биз гэх хардлага эрхгүй төрж байгаа юм.
