Засгийн газраас Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн эхийг өчигдөр /2023.04.14/ бэлтгэж, дуусжээ.
УИХ-ын гишүүн Н.Энхболд нараас сонгуулийг 38:38 харьцаатай холимог тогтолцоогоор явуулах хуулийн төсөл санаачилсан. Улмаар Үндсэн хуульд гар хүрэхгүй нь, зөвхөн сонгуулийн тогтолцоогоо л холбогдох хуулиа засах хэлбэрээр өөрчлөх нь гэсэн ойлголт бий болоод байв. Энэ долоо хоногт Сонгуулийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгыг УИХ-ын чуулганаар хэлэлцсэн.
Гэхдээ МАН-ын зүгээс удаан хугацаанд ярьж буй гол чухал үзэл санаанууд Үндсэн хуулийн шинэчлэлээр хийгдэх учиртай тул бүр орхих эсэх нь анхаарал татсан. Нөгөө талаар, сонгуулийг 38:38 харьцаагаар хийвэл пропорциональ 38 суудлыг сонгох жагсаалтад багтахын төлөөх марафон эхэлж таарна. Энэ 38-д багтахын тулд УИХ-ын гишүүдийн тоо 76-аас нэмэгдэж байж, өнөөгийн парламентчдад боломж олдох магадлалтай.
Энэ үүднээс Сонгуулийн тухай хуулиа батална, араас нь ҮХНӨ ч хийнэ гэсэн дүр зураг үүссэн.
Тэгвэл өчигдөр Засгийн газар Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн эхээ дуусгасан бөгөөд онцлох заалтуудыг танилцуулъя.
ҮХНӨ-ийн төсөл гурван бүлэгтэй байна.
Нэг: Хүний эрхийг хамгаалах
1.1 - Хүний эрхийг хамгаалах тогтолцоог бэхжүүлэх
“66.1.Үндсэн хуулийн цэц нь Үндсэн хуульд заасан эрх, эрх чөлөөг зөрчсөн тухай
маргааныг уул эрх, эрх чөлөө нь зөрчигдсөн гэж үзэж байгаа иргэний өргөдлөөр
хуульд заасан үндэслэл, журмын дагуу магадлан шийдвэрлэж эцсийн шийдвэр
гаргана.”
“66.2.Үндсэн хуулийн цэц нь Улсын Их Хурал, түүний нийт гишүүний аравны нэгээс
доошгүй гишүүн, Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд, Улсын дээд шүүх, Хүний эрхийн
үндэсний комисс, Улсын ерөнхий прокурорын хүсэлтээр Үндсэн хуулийг зөрчсөн
тухай маргаантай асуудлаар дүгнэлт гаргаж Улсын Их Хуралд оруулна.”
“65.1.Үндсэн хуулийн цэц есөн гишүүнээс бүрдэнэ. Тэдгээрийн гурвыг Улсын Их
Хурал, гурвыг Ерөнхийлөгч, гурвыг Улсын дээд шүүхийн санал болгосноор Улсын
Их Хурал зургаан жилийн хугацаагаар томилох бөгөөд Үндсэн хуулийн цэцийн
гишүүнээр нэгээс илүү удаа дахин томилохыг хориглоно.”
1.2 - Иргэний эвлэлдэн нэгдэх эрхийг баталгаатай хангах
“19.12.Намыг Монгол Улсын сонгуулийн эрх бүхий иргэдийн нэг хувиас доошгүй
тооны иргэн эвлэлдэн нэгдэж байгуулна.” гэснийг хасах.
Хоёр: Ард түмнийг төлөөлөх парламентын чадавх, хариуцлагыг нэмэгдүүлэх
2.1 - Сонгуулийн холимог тогтолцоог тусгаж, иргэдийг төлөөлөх парламентын
чадавхыг нэмэгдүүлэх
“21.1.Улсын Их Хурал нэг танхимтай байна. Улсын Их Хурлын гишүүдийн далан
зургааг мажоритар, далан зургааг пропорциональ аргаар сонгоно.”
Гурав: Төвлөрлийг сааруулах
3.1 - Хөдөөгийн сэргэлтийг дэмжих, хэт төвлөрлийг сааруулж, Улаанбаатар
хотын түгжрэлийг бууруулах
“13.1.Монгол Улсын төрийн эрх барих дээд байгууллага байнга оршдог хотыг Улсын
нийслэл гэнэ. Монгол Улсын нийслэл Улаанбаатар хот мөн.”
Засгийн газраас бэлтгээд буй ҮХНӨ-ийн төсөл нь ийм цомхон байна. Бүр базаж хэлбэл, гурван бүлэгт зургаан зүйл заалтын л засвар хийхээр тооцжээ. Үндсэн хуулийн цэцийн есөн гишүүнийг гурав, гурваар нь өөр субъект томилох, нэг хүнийг дахин томилох боломжгүй байх зэргээр өөрчлөх нь цэц дээр сүүлийн хугацаанд өрнөсөн улс төрөөс хараат процессуудыг хаах агуулгатай гэж тайлбарлажээ.
Харин сонгуулийг холимог тогтолцоогоор явуулах бөгөөд 76:76 харьцаатай байна гэсэн нь УИХ-ын гишүүдийн тоог 152 болгохоор тусгасныг харуулж байна.
Харин Нийслэл Улаанбаатар хотыг статусыг Үндсэн хуульд ийн шигтгэж өгснөөр төрийн зарим байгууллагыг Нийслэлээс нүүлгэх, төвлөрлийг сааруулж, хөдөөгийн хөгжлийг дэмжих ач холбогдолтой гэжээ.
Эл төслөө Засгийн газар хэзээ хэлэлцэж, УИХ-д өргөн барих нь тодорхойгүй ч ирэх долоо хоногоос хөдөлж эхэлнэ гэдэг мэдээлэл бий юм.
