УИХ-ын даргын Хууль зүйн бодлогын зөвлөх О.Номинчимэгтэй ярилцлаа.
-УИХ-ын тогтоолын дагуу зохион байгуулсан Зөвлөлдөх санал асуулга өндөрлөлөө. Санал асуулга ямархуу болсон бэ?
-Зөвлөлдөх санал асуулгаас гарсан санал, зөвлөмжийг Үндэсний статистикийн хороо нэгтгэсэн. Гарсан зөвлөмжийг УИХ-д тун удахгүй өргөн барина. Ард түмний төлөөлөл болсон 1570 хүн, түүнээс уулзалтад 800 хүн оролцсон. Оролцсон иргэд бие биенээ хүндэтгэлтэй сонсож, үзэл бодлоо илэрхийлж, ажил хэрэгчээр хэлэлцүүлэг, өрнүүлж, экспертүүдээс сонирхсон асуултаа асууж, тайлбарлуулж байлаа. Үүнээс гадна төр, засгийн болж бүтэхгүй байгаа зүйлийг хатуухан шүүмжилж байсныг дурдах нь зүйтэй. Дөрвөн багц сэдэв бий.
Эхний сэдэв нь иргэний болон улс төрийн хариуцлага, эрхтэй холбоотой. Үүнд иргэд эрхээ эдэлж чадаж байна уу, жагсаал цуглаан хийх эрх нь хангагдаж байна уу, гадаадад байгаа иргэдийнхээ сонгох, сонгогдох эрхийг хэрхэн хангах вэ, төрийн хариуцлагын тогтолцоог яаж сайжруулах вэ зэрэг асуудлыг хөндөж байсан.
Дараагийн сэдэв нь парламентын ардчиллын тухай сэдэв байсан. Уг сэдвийн хүрээнд парламентын тогтолцоогоо сайжруулахын тулд юу нь болохгүй байна, хяналт тэнцлийг сайжржжлахад юуг анхаарах вэ, яагаад шинэ Үндсэн хууль гэж яриад байгаа юм, 2019 оны Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийг амьлуулах хуулиуд зарим нь яагаад батлагдан гараагүй байна зэргээр асуудлыг хөндлөө. Экспертүүд Үндсэн хуулийн талаар, парламентын ёсны талаар тайлбарлаж өгсөн.
Гуравдугаар сэдэв нь эдийн засаг, үндэсний баялаг, төвлөрлийг сааруулахтай холбоотой. Иргэд хөдөө, орон нутагт ажиллах хүн хүч байхгүй болсон, залуус Улаанбаатар руу шилжин суурьшиж байгааг хөндсөн. Ийм нөхцөлд хөдөө, орон нутагт бүсчилсэн хөгжлийг хэрхэн төлөвлөх вэ, хотын төвлөрлийн гарц шийдэл юу вэ зэргийг хөндөж ярилцлаа.
Сүүлийн сэдэв нь хөдөлмөр эрхлэлт, эрүүл мэндийн үйлчилгээний хүртээмж, нийгмийн даатгалтай холбоотой. Энэ үеэр өөрт тулгамдаж буй асуудлаа ярилцсан. Иргэд асуудалд нухацтай хандаж, үзэл бодлоо илэрхийлсэн.
Иргэдээс ирж буй шүүмжлэл их байлаа. Энэ нь бид ардчилсан улсын иргэд болохынхоо хувьд үзэл бодлоо илэрхийлж буй нь маш сайн. Иргэд ч мөн мэдээллийг тэнцвэртэй авч, нухацтай бодох боломжтой байлаа гэж хэлж байсан.
-Зөвлөлдөх санал асуулгад залуусын төлөөллийг оролцуулаагүй байна гэж шүүмжлэл нийгэмд гараад байна. Ялангуяа 18-30 насныхан бага байна. Оролцох хүмүүсийн насны бүлгийг хэрхэн авч үзсэн бэ?
-Насанд хүрсэн 2.1 сая хүнээс насны бүлэг, хүйс, ажил мэргэжлийн, хөдөө орон нутаг зэргийг харгалзан үзээд 1570 иргэнийг санамсаргүй түүврийн аргаар сонгосон. Ингэхдээ хүйс, боловсрлын түвшин, насны бүлгүүдийг хүн амд эзлэх хувиар нь тэнцүүлж оруулсан. Зөвлөлдөх уулзалт дээр 1570 хүнээс дахин санамсаргүй түүврийн аргаар сонгож, оролцох боломжтой гэсэн хүмүүсийг оролцуулсан.
-Зөвлөлдөх санал асуулгын зөвлөмжийг үндэслэж Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах гэлээ гээд байгаа шүү дээ. Шинэ Үндсэн хууль, ҮХНӨ-ийн талаар иргэд ямархуу байр суурь илэрхийлсэн бэ?
-Уулзалтад оролцсон 800 иргэн жижиг бүлэгт хуваагдан сэдвүүдээ хэлэлцсэн. Ингэхдээ Үндсэн хуулийн, хяналт тэнцлийн тогтолцоо алдагдсан юм уу, юу нь болохгүй байгаа вэ, юу нь болж байгаа вэ зэргээр хэлэлцсэн. Экспертүүдээс ч асууж тайлбарлуулсан. Ихэнх оролцогчид шинэ Үндсэн хуулийн талаар дэмжихгүй байгаа байр суурийг илэрхийлж байсан. ҮСХ-оос гарсан дүнг хэлэлцээл Зөвлөлдөх зөвлөлөөс зөвлөмж гарахад энэ асуудлуудын талаар оролцогчдын байр суурь ямархуу байсан нь илүү тодорхой болох болов уу.
-Үндсэн хуульд зөвлөлдөх санал асуулгын талаар үг, өгүүлбэр байхгүй. Харин ард нийтийн санал асуулга гэж бий. Зөвлөлдөх санал асуулгаар иргэдийн саналыг авах талаар Үндсэн хуульд байхгүй гэж зарим хуульч, улстөрч хэлсэн байсан. Та үүнд ямар тайлбар хэлэх вэ?
-Ард нийтийн санал асуулга бол хэлэлцэх бус зөвхөн санал өгөх дээр тулгуурладаг. Иргэд санал өгөөд аль дэмжигдсэн нь шууд хэрэгжээд явдаг. Референдум буюу ард нийтийн санал асуулгыг иргэдээ мэдээлжүүлэхгүйгээр нарийн төвөгтэй асуудлаар явуулахад зохимжгүй талаар олон судалгаа, бодит жишээ бий. Манай улс 2017 онд Зөвлөлдөх санал асуулгын тухай хууль баталсан. Иргэдэд тэнцвэртэй мэдээлэл өгч, мэдлэгжүүлнэ, зөвлөлдөнө гэдэг нь ард нийтийн санал асуулгаас өөр ойлголт юм. Өөрөөр хэлбэл социологи, статистикийн аргачлал дээр тулгуурлан төрийн үйл хэрэгт иргэдийн оролцоог нэмэгдүүлэх, дуу хоолойг нь ойртуулах нэг арга. Зөвлөлдөх санал асуулгаас социологийн судалгаа гардаг. Иргэд тэнцвэртэй мэдээллийг авсныхаа дараа бодол нь хэрхэн өөрчлөгдөж байна гэдэг судалгаа. Зөвлөлдөх санал асуулгаас гарсан үр дүнг хэлэлцээд хараад бус Зөвлөлдөх зөвлөл зөвлөмж боловсруулна. Тухайн зөвлөмжийн эрх бүхий байгууллага харгалзан үзэж шийдвэрээ гаргадаг. Өөрөөр хэлбэл санал асуулгын дүн шууд шийдвэр болно гэхээс илүү тухайн асуудлын талаар иргэд иймэрхүү хандлагатай байна шүү гэдгийг л харуулж буй хэлбэр.
-Ярилцсанд баярлалаа.
