Тэрбум мод тарих үндэсний хөдөлгөөн 2021 оны 10 дугаар сард албан ёсоор эхэлснээс хойш аймаг, сум, дүүргүүд, үйлдвэр аж ахуйн нэгж байгууллагууд мод тарих ажилд идэвхитэй оролцохоо илэрхийлж энэ ажил олноор нэгдэцгээсэн. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч НҮБ-ын индрээс 2030 он гэхэд тэрбум мод тарьж ургуулахаар төлөвлөсөн гэж зарласан нь газар нутгийн 80 орчим хувь цөлжилтөд өртсөн Монгол Улсын хувьд цагаа олсон амлалт. Иргэд олон нийтийн идэвхи, хандлагыг харахад ч, эрдэмтэн мэргэжилтнүүдийн судалгаа, тооцооллоос үзсэн ч энэ бол ирэх найман жилд амжиж хийх боломжтой ажил гэж болохоор аж.
Улс орнууд цөлжилт, дэлхийн дулааралтай тэмцэх аян өрнүүлж, хэд хэдэн тэрбумаар нь мод тарих хөтөлбөрүүдийг олон жилийн өмнөөс зарлан, хэрэгжүүлж эхэлсэн байдаг. Өмнөд хөрш Хятад улс л гэхэд 20 жилийн өмнөөс 100 тэрбум мод тарих хөтөлбөр эхлүүлсэн. Веьтнам улс 2025 онд нэг тэрбум мод ургуулах амлалтандаа хүрнэ. Пакистан улс 2024 он хүртэл 10 тэрбум мод, Этиоп улс 2024 он хүртэл 20 тэрбум мод тарьж ургуулна гэх мэтээр дэлхийн улс орнууд хэдийнэ байгаль орчны нөхөн сэргээлтэнд анхаараад эхэлчихсэн.
Харин манай улс одоо л тэрбум мод тарих гэж байгаа нь харин ч оройтож эхлүүлж буй явдал. Гэхдээ манайх энэ тал дээр огт анхаарал тавьсангүй гэсэн үг ч бас биш юм. Жилдээ хоёр удаа мод тарих үндэсний өдрийг зохион байгуулах гэх мэтээр иргэдийн хандлагад нөлөөлөх арга хэмжээнүүд бий болсныг ч бас дурдах хэрэгтэй. Үүнийгээ дагаад иргэдийн идэвхи оролцоо сүүлийн жилүүдэд харьцангуй сайжирч, байгууллага аж ахуйн нэгжүүд мод тарих нь ч нэмэгдэж байгаа. 2020 оноос ойжуулалт болон арчилж ургуулах зардлыг 2-5 дахин нэмэгдүүлсэн нь иргэдийн оролцоо сайжрахад тодорхой хэмжээгээр нөлөөлсөн гэж үздэг. Энэ байдал нь хөтөлбөр үр дүнтэй хэрэгжихэд ихээхэн нэмэр хөшүүрэг болох сайн талтай. Байгаль орчны доройтол цөлжилтийн асуудлыг үндэсний аюулгүй байдлын хэмжээнд авч үзэх цаг болсон энэ үед тэрбум мод тарих санаачилга иргэдийн дэмжлэгийг авч байна.
Монгол орны цөлжилт газрын доройтолд уул уурхайн ашиглалт, байгалийн баялаг олборлолт буюу хүний хүчин зүйлийн нөлөө 44 хувь, байгалийн үзэгдэлтэй холбоотой нөлөө 56 хувь байдаг гэсэн тоон үзүүлэлт бий. Нэг ёсондоо байгаль доройтсон шалтгааны тэн хагас нь баялаг ашигласны дараах нөхөн сэргээлт хийгдээгүйтэй холбоотой гэсэн үг. Тийм ч учраас Монгол Улсын Ерөнхийлөгч уул уурхайн компаниудыг нөхөн сэргээлт эрчимтэй хийхийг уриалсан. Мөн тэрбээр “Тэрбум мод” үндэсний хөдөлгөөнийг өрнүүлэх тухай зарлиг гаргаж түүндээ сум, дүүрэг бүрт цэцэрлэгт хүрээлэн байгуулах, мод тарьж ургуулах, арчлах ойн агентлагийг тусгайлан шинээр байгуулах, жил бүр дотоодын нийт бүтээгдэхүүний нэгээс доошгүй хувийг уур амьсгалын өөрчлөлт, цөлжилтийн эсрэг үйл ажиллагаанд зарцуулах, орчин үеийн арга технологийг нэвтрүүлэн ашиглах зэрэг олон асуудлыг тусгажээ.
Уур амьсгалын өөрчлөлтөнд хамгийн ихээр өртөж байгаа улс орнуудын тоонд манайх багтчихсан яваа. Олон улсын стандартаар бол нутаг дэвсгэрийн 30 орчим хувь нь ой мод байвал зохимжтой гэж үздэг бол манайд найм ч хүрэхгүй хувь нь ой мод. Тэрбум мод ургуулж байж энэ тоогоо ердөө есөн хувьд хүргэх юм. Тэгэхээр нэг тэрбумаар ч зогсохгүй нэлээд их ойжуулалт хийх шаардлага манайд угаас бий гэсэн үг. Улс орны хэмжээнд томоохон хөдөлгөөн өрнүүлж, хөрөнгө хүч зарцуулах хэрэгцээ эртнээс байсан.
Манайд тарьсан моддын 50 хүрэхгүй хувь нь л амьдрах чадвартай болж байна гэсэн судалгаа байдаг аж. Тиймээс экологийн боловсролоо дээшлүүлэх, зөв мод тарих, ургуулж арчлахад анхаарах, байгаль орчноо хамгаалах сэтгэхүйг төлөвшүүлэх явдал мөн чухал байна. Түүнчлэн бүс нутаг бүрт ойжуулалтыг харилцан адилгүй хийх шаардлагатай байдаг. Энэ нь говь цөл, хээр, хангайн бүсэд өөр өөр гэсэн үг. Зөвхөн ууланд, хээр гадаа ойжуулах, мод тарих тухай асуудал биш, хот суурин газарт хамгийн тохиромжтой гоёлын мод, цэцэглэдэг мод, зарим тохиромжтой бүс нутагт жимсний мод нутагшуулж ургуулах хэрэгтэйг мэргэжилтнүүд зөвлөж байна.
Монгол Улсын ойн тухай хуульд жилдээ 10 мянган га талбайг ойжуулна гэсэн байдаг ч үүнийхээ тал хувийг нь л гүйцэлдүүлж байгаа гэж үздэг. Харин одоо жилдээ 100 сая мод тарьж ургуулах хэрэгтэй болох нь. Энэ бол бүтэшгүй зүйл огтхон ч биш гэдгийг эрдэмтэд хэлж байгаа. Газар орон уудам том, чадварлаг боловсон хүчин, мэргэжлийн судлаачид гээд гол чухал нь манайд байна. Хамгийн гол нь тухайн бүс нутагт тохирох, дасан зохицох төрөл зүйлийг нь зөв олж, зөв тарьж ургуулах, ургуулснаа тууштай анхаарч арчлах. Хэрэв ингэж чадахгүй бол үр дүнд хүрэхгүй, хөрөнгө хүч талаар болох эрсдэлтэй. Тэрбум мод тарихад 290-400 мянган га буюу 29-40 мянган хавтгай дөрвөлжин километр талбай хэрэгтэй болох аж. Тэгэхээр уудам том газар нутагтай манай улсын хувьд энэ бол тун бага буюу нэг хэсэгт нь л ойжуулалт хийгдэнэ гэсэн үг. Ой байгаагүй газар хүртэл мод тарьж ургуулах хэрэгтэй болно. Тийм болохоор үндэсний хэмжээний энэ хөдөлгөөн үргэлжлэх хугацаанд ШУА-ийн эрдэмтдийн баг хамтран ажиллахаар болсон.
Мөн маш нарийн зохион байгуулалтад орж ажиллах шаардлагатай. Энэ ч утгаараа хөтөлбөрийг, бэлтгэх, эрчимжүүлэх, тогтвортой үргэлжлүүлэх гэсэн гурван үе шаттайгаар хэрэгжүүлэхээр төлөвлөөд байна. Хөтөлбөрийн хугацаанд 4.3 их наяд төгрөг зарцуулна гэсэн тооцоо гаргаад байгаа юм.
Хэдийгээр модыг хөрсөнд суулгах нь олны хүчээр болох ажил ч түүнийг олон жилийн туршид арчилж тордох явдал хамгийн чухал билээ. Үндэсний энэ хөдөлгөөн нь ердөө өнөөдөр мод суулгаад өнгөрөх асуудал биш, ирээдүйдээ мод усгүй, ган гачиг нүүрлэсэн газар нутаг үлдээхгүйн төлөөх монголчуудын хариуцлагатай үүрэг гэж хэлж болно. Тухайлбал бэлчээрийн мал аж ахуйтай манай улсын хувьд ойжуулалтаа хамгаалахад асуудал тулгарах магадлал бас бий. Энэ тал дээр иргэд, малчидтай хамтарч, тэдний ухамсарт хүртэл эерэг хандлага бий болгох шаардлагатай болж байна. Мэдээж тарьсан мод болгон амжилттай ургахгүй байж мэдэх ч, үр дүнг нь богино хугацаанд харах боломжгүй ч гэлээ юуны түрүүнд иргэн бүрийн эерэг хандлага, идэвхи оролцоо ихээхэн чухал билээ.
