Амьжиргаа: Махан бүтээгдэхүүн голчлон хэрэглэдэг тулдаа тэсч байгаа мал аж ахуйн салбарыг эс тооцвол Монголчууд уул уурхайн бүтээгдэхүүн буюу нүүрснээс өөр амьжиргаагүй ард түмэн. Гэвч голоо залгуулж, амь зуулгаа болгож яваа монголчууд нүүрсээ тултал ашиглаж чадахгүй, амьжиргаагаа ахиулж дөнгөхгүй л байсаар байна. Дэлхийн 200 гаруй орноос Монгол улс ДНБ-ээрээ 124-т эрэмбэлэгдэж байна. Дэлхийн дундажтай харьцуулбал энэ тоо маш бага буюу энгийнээр шуудхан хэлэхэд “ядуу” байна. Монгол улс дунджаар 30-33 их наяд дотоодын нийт бүтээгдэхүүнтэй өр нь ДНБ-ээс гурав дахин их ийм л тарчиг улс. Манай улсын гадаад өр одоогийн байдлаар 33,2 тэрбум доллар буюу 95,4 их наяд төгрөг байна.
Алдагдсан боломж: Бид төмөр замаар нүүрсээ гаргая гэж ярьснаас хойшхи 12 жилийн ой тохиож байна. Өөрөөр хэлбэл бид өнөөдрийн байдлаар нүүрсээ автомашинаар экспортлосоор л байна. Өнөөдрийн ханшаар 1тонн нүүрсийг автомашинаар экспортлоход 48 доллар байгаа бол төмөр замаар гаргахад 3-4 дахин бага буюу ойролцоогоор 12 доллар болно. Хэрэв Гашуунсухайтын төмөр зам 2013 онд ашиглалтад орсон бол 375 сая тонн бүтээгдэхүүн экспортолж хамгийн багадаа 80 их наяд төгрөгийн борлуулалтын орлого Монголд орж ирэх байсан гэх тооцоолол яригдсаар буй. Харин алдагдсан боломжийн өртөг нь Монгол Улсын нийт гадаадын өртэй дүйцэхүйц.
Саяхан бид удаан хүлээгдсэн төмөр замаа нээлээ гэж сүр дуулиан болов. Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх “Галбын говиор ган зам зурайж, галт тэрэгний зүтгүүр Монгол улсын төлөө зүтгэж эхэллээ” гэж уран үг урсгаж, улс олон тэрүүхэн тэндээ хөөр болов. 70 жилийн дараа Монголчууд дэлхийн стандартад нийцсэн төмөр замаа өөрсдөө бүтээж, ачаа тээврийн хүчин чадлаа 10 сая тонноос 50 сая тонн хүргэлээ гэсэн сайхан ирээдүйг угтсан. Харамсалтай нь бид төмөр замтай боллоо гэж хөөрцөглөснөөс биш өргөн буюу өмнөд хөршөөсөө өөр царигтай төмөр замтай болсон нь хэрхэн үр өгөөжтэй, эдийн засгийн ямар боломжийг алдаж байгааг төдийлөн ярьсангүй.
Шинэ ашиглалтанд орсон төмөр зам Ганц модны боомт хүрээд л гацна. Энэ замыг өдгөө “мухар” гэж ч нэрлэх болов. Тийм учраас манай улс нүүрсээ Гашуунсухайт өртөөнөөс цааш Хятад руу автомшинд дамжуулан зөөнө. Энэ байдал хятад монголын төмөр замын огтлолын цэг буюу шилжүүлэн ачих терминал байгуулагдах хүртэл 2 жил хэртэй энэ байдал үргэлжилнэ. Үүнийг байгуулахад бас нэмж хэдэн тэрбумын зардал гаргана.
Х.Баттулгын танк орж ирнэ гэсэн тархи угаалтаас үүдэж өргөн царигтай төмөр замтай болсон ч өнөөх хойд хөрш маань өмнөд хөрш рүү нарийн царигтай төмөр зам барьж нүүрсээ гаргаад эхэлж байх жишээний.
Б.Мөнх
