Улсын баяр наадам болон олон улсын морьт харвааны тэмцээнүүдэд оролцдог тусгай сургуулилтын 18 морийг хулгайлаад махалсан хэрэг нийгмийг цочирдуулаав. Энэ талаар морьдын эзэн, “Намнаа” академийн тэргүүн Н.Алтанхуягтай ярилцлаа.
-Та морьдоо сургахад хэдэн жилийн хүч хөдөлмөр зориулсан бэ?
-Энэхүү морьдыг бүхэл бүтэн долоон жил сургасан. Хэдийгээр амьтан боловч миний гэр бүл, найз нөхөд, үр хүүхдээс минь ялгаагүй үнэ цэнэтэй. Би амьдралынхаа сүүлийн долоон жилийг зөвхөн морьддоо зориулсан. Монголын газар газраас хамгийн сайн гэсэн морьдыг шилж сонгоод өөрийн мөнгөөрөө худалдан авсан юм.
Мөн манай академид суралцдаг хүүхдүүд мөнгөө цуглуулаад өндөр үнэтэй худалдан авсан морьд ч бий. Би бол “Намнаа” академийг үүсгэн байгуулагч хүн. Манай академи Монголын хамгийн анхны морьт харвааны чиглэлээр дагнаж үйл ажиллагаагаа явуулдаг мэргэжлийн клуб. Бараг мартагдаж байсан өв уламжлалыг сэргээж, түгээн дэлгэрүүлэхэд морьт харваа маш чухал орон зай эзэлдэг. Тиймээс морьт харвааг сэргээхэд хүлэг морьд зайлшгүй хэрэгтэй. Гэвч бид энэ үйлстээ зориулан сургасан 18 морио харамсалтайгаар алдлаа.
-Та 18 морио тусгайлан сургахад долоон жил зарцуулсан гэлээ. Энэ цаг хугацаанд хичнээн төгрөг зарцуулав?
-Хөдөө хээр талд давхиж яваа морийг энэхүү спортод оруулах ямар ч боломжгүй.
Өөрөөр хэлбэл, энэ спортод зориулан морьдоо сургаж бэлтгэдэг. Мэдээж сургаж бэлтгэхэд маш их зардал мөнгө, хөлс хүч, цаг хугацаа, тэсвэр тэвчээр шаардагдана. Долоон жилийн турш миний болон клубийнхны маань хүч хөдөлмөр шингэсэн амь шигээ хайрласан морьд байсан юм. Үнэндээ энэ долоон жилийн хугацаанд нийтдээ 300-400 орчим сая төгрөг зарцуулсан. Би өөрийн хүч хөдөлмөр, эд хөрөнгө, сэтгэл зүрх гээд өөрт байгаа бүх зүйлээ энэхүү спортод буюу морьддоо зориулсан. Орох оронгүй, унах унаагүй хүндхэн үе олон тохиосон ч морьт харваагаа орхиё гэж бодож байгаагүй. Учир нь би өөрөө энэ спорт, урлагт үнэн сэтгэлээсээ хайртай, дуртай.
-Танай морьд ямар амжилт үзүүлж байсан бэ?
-Би 2019, 2024 оны Монгол Улсын морьт харвааны тэргүүн байрын эзэн болохдоо хурдан буурал морио унаж оролцсон. Өөрөөр хэлбэл, саяхан мах болоод зарагдсан хүлгүүдээсээ унаж оролцсон юм. Мөн 2019, 2023 оны Төрийн наадамд эдгээр морь бүгд оролцсон. Үнэндээ дахин хүлэг морь шилж, сонгож аваад сургаж бэлтгэхэд асар хүндрэлтэй. Бүгдийг яг эхнээс нь эхэлнэ шүү дээ. Долоон жилийн өмнө анх эхэлж байсан шигээ хугацаа шаардлагатай. Уг нь бид зорилгодоо аажмаар дөхөөд л явж байсан юм. Даанч дээ. Ийм зүйл болно гэж зүүдэлсэн ч үгүй явлаа.
-Хайрлаж сургасан морьдоо бусдын гарт үрэгдсэнийг нь харахад хичнээн хүнд байсан бол доо…?
-Монголчууд морийг үнэнч анд нөхрөө хэмээн хэчнээн дээдлэн хүндэлдэг билээ. Гэтэл үнэн хэрэгтээ наадмын хуушуур болгоод хувааж идэж байна шүү дээ. Хуушуур болгон зарах, махлах гэмт хэргийг дэмждэг малын хулгай, бүлэг дээрэмчид, ченж гэх худлаа нэр зүүсэн балиар хүмүүс газар авч байна. Тиймээс хуулийг чангатгаж, бизнес нэртэй энэ мэт гэмт хэргийг таслан зогсоохгүй бол монгол морьдыг хулгайлах ажиллагаа тасрахгүй. Миний хувьд цөхрөлтгүй хөөцөлдсөөр энэ хэргийг олны анхаарлын төвд оруулснаараа илрүүлж чадсан. Түүнээс биш Монголын тал нутгийн олон малчид чимээгүй хохирсоор байна. Малын хулгай гэдэг тухайн эзэндээ ямар хор уршигтай гэж санана. Хамаг амьдрал, өөрт байгаа бүх зүйлээ зориулсан байхад захын нэг хүн хулгайлж аваад бизнес хийгээд ашиг олдог байх жишээтэй.
-Таны морьдыг хулгайлж бойнд өгөхөд Б.Болдбаатар багшийн шавь нар байсан гэсэн. Танд энэ талаар ямар нэгэн хардлага бий юу?
-Хэргийн үнэн, зөв, бурууг цагдаагийн байгууллага тогтооно. Би далдыг хардаг хүн биш учраас энэ талаар тодорхой хэлж мэдэхгүй байна. Гэхдээ бодоод үз. Ямар ч адууг махан дээр тушаахад авдаг. Буцаагаад тухайн хулгайчид мөнгө өгдөг. Тиймээс энэ хэргийг ямар ч тал руу нь эргүүлсэн, юу ч гэж хэлсэн морьдыг минь тушаагаад мөнгө авсан. Энэ үнэн. Шунахайн сэдэл байгаа биз дээ. Хулгайчид тарган, туранхай гэхгүйгээр малын бэлчээр дээрээс нь тууж аваачаад бойнд өгдөг юм билээ. Сайхан хүлэг морьд минь буруу хүмүүсийн гараар ороод үгүй болсон хэдий ч Монголын ард түмэн биднийг дэмжиж, тусалж байна. Үүнд бид үнэхээр их талархаж байгаа.
-Тусгай сургуулилтын 18 морийг бойнд өгч махалсан гэх харамсалтай мэдээтэй зэрэгцээд Б.Болдбаатар багшийг морьт харвааны хүүхдүүдтэйгээ зүй бусаар харьцдаг гэх хардлага нийгэмд үүссэн. Энэ үнэн үү?
-Манай морьт харвааныхан дунд тийм зүйл огт байхгүй. Б.Болдбаатар багш бол манайхаас өөр клубийнх. Гэхдээ аашлах, зэмлэх зүйл байдаг. Жишээ нь, бидэнд байрлаж бэлтгэл хийх шаардлага гардаг. Одооны хүүхдүүд өглөө эрт босдоггүй. Ингээрэй, тэгээрэй гэхээр өөдөөс юм ярьдаг хүүхэд олон бий. Би бол үүнийг нь шууд хэлдэг. Түүнээс биш Болдоо хүүхдүүдээ зодож, нүдэж, хүчирхийлээд явж байхыг нь огт хараагүй бас сонсоогүй.
Б.Болдбаатар багш үнэхээр морьт харвааны хүүхдүүдээ зодож, дарамталдаг байсан бол тэд өдий хүртэл чимээгүй байх уу
Б.Болдбаатар багш шавь нартайгаа зүй бусаар харьцдаг нь үнэн эсэх талаар “Талын дайчид” клубийн гишүүн А.Чинхүслэнгээс тодрууллаа.
-Морьт харвааны тусгай сургуулилтын 18 морийг хулгайлж, бойнд өгч махалсан хэрэгт танай клубийн хүүхдүүд сэжигтнээр татагдсан. Б.Болдбаатар багшийг хэрэгт сэжигдлэгдэж байгаа хүүхдүүдийг зодож, доромжилж, хүнлэг бусаар харьцдаг байснаас үүдэн ийм хэрэг гарсан гэх хардлага нийгэмд үүссэн. Та үүнд ямар байр суурьтай байна вэ?
-Тийм зүйл огт байхгүй. Миний хувьд 2019 оноос “Талын дайчид” клубт элсэж ороод Б.Болдбаатар багшийнхаа шавь болсон. Би энэ хугацаанд нэг ч удаа Болдоо багшийг хүүхдүүдтэйгээ зүй бусаар харьцаж байхыг хараагүй. Мэдээж, загнах зэмлэх үе байна. Ер нь морьт харваа, намнаа гэдэг чинь өөрөө хагас цэрэгжилтийн байдалтай явагддаг ажил. Нэгдүгээрт, тухайн хүүхдийн бие бялдар маш сайн бөгөөд нэг формтой байх ёстой. Мориноос унах, бэртэх гээд янз бүрийн зүйл тохиолддог. Тийм учраас өөрийнхөө биеийг даадаг байх нь чухал юм. Иймэрхүү нөхцөлүүдээс үүдэн бэлтгэл сургуулилт хагас цэрэгжилтийн байдалтай явагддаг. Энэ дэгийг жаахан буруу ойлгож, өс санасан хүүхэд олны дунд бий байх. Ганц ташуурдахад юм санасан байж болно. Энэ бол хувь хүний төлөвшлийн асуудал шүү дээ. Олон газраас ирсэн өөр, өөр зан араншинтай залуус цугладаг. Тиймээс энэ бүгдийг эмх цэгцтэй байлгахын тулд тодорхой хэмжээний дэгтэй байх хэрэгтэй. Түүнээс биш хүн бусаар харьцдаг, өдөр бүр зодож нүдэж, доромжилдог асуудал байхгүй. Б.Болдбаатар багш олон жил харваагаар явсан, хүнтэй яаж харьцахаа сайн мэддэг. Миний мэдэх Болдоо багш тийм хүн үнэхээр биш шүү. Багш болон ах нарынхаа үгийг сонсохгүй пээдэлздэг хүүхдүүд бий. Айлын дураараа өссөн, эрх хүүхдүүд ч байгаа. Манай ээж, аав юм хэлээгүй байхад та нар надад заалаа, загналаа ч гэж уурлана. Өглөө 9:00 цагаас бэлтгэлтэй байхад хэнэггүй нэг нөхөр унтаад сэрэхгүй бол загнах, зэмлэх зүйл гарна. Тэр бүрд өс хонзон санаад байвал хүн юу ч сурч чадахгүй. Б.Болдбаатар багш үнэхээр морьт харвааны хүүхдүүдээ зодож, дарамталдаг байсан бол тэд өдий хүртэл чимээгүй байх уу. Аль хэдийнэ дуугарсан байна биз дээ. Манай клубээс гадна өөр олон клуб хамт бэлтгэлээ хийдэг. Олон нүд, олон чих бий. Тиймээс манай багш хүүхдүүдээ хэзээ ч дарамталж байгаагүй. Бид хэнийг ч хүчээр клубтээ элсүүлээгүй.
А.Даваадулам
эх сурвалж: Dnn.mn
