Монгол Улс хэдхэн хоногийн дараа УИХ-ын ес дэх сонгуулийн санал хураалтыг хийх гэж байна. Нэг ёсондоо Монгол Улсын иргэн дөрвөн жилд нэг удаа эдэлдэг төрийн үйл хэрэгт шууд оролцох эрхээ хэрэгжүүлнэ. Сонгогч сонгуулийн, улс төрийн тодорхой хэмжээний мэдлэг боловсролтой, хэрсүү байх нь чадвартай парламент, сайн Засгийн газар бүрдэх гол хөшүүрэг билээ. Тэгвэл үе үеийн сонгуулиар бий болсон тогтолцоо, өнөөдрийн сонгуулийн үйл явцын талаар ямар байр суурьтай байгаа талаар нийслэл болон орон нутгийн иргэдийн төлөөлөлтэй ярилцлаа.
Увс аймгийн Тариалан сумын ахлах сургуулийн багш Ж.Нямжав:
-Бид парламентат тогтолцоотой ард түмэн. Дөрвөн жилд болдог энэ сонгуульд орон нутгийн иргэд ямар байр суурьтай байдаг юм бол оо?
-Олон нам өрсөлдөөний зарчмаар гарч ирэх нь зүйтэй гэж боддог. Харин тэд гарч ирэхдээ зөв шугамаар, зөв бодлого ярьж явах ёстой. Энэ олон нам дотор байгаа нэр дэвшигчид хамгийн наад зах нь боловсролтой баймаар байна. Боловсрол эзэмшсэн байдлыг нь бодитоор тогтоодог. Өнөөдөр хэн ч Удирдлагын академи төгсfr болж байн
Сураагүй сургуулийнхаа дипломыг хуурамчаар гаргуулж аваад явж чадаж байна. Англи хэлний мэдлэгтэй гээд л анкет бөглөчихдөг биш ярилцлагын хэлбэрээр мэдлэгийг нь шалгадаг байя л даа. МАН, АН ялгаагүй нэр дэвшиж байгаа хүмүүсийнх нь мэдлэг боловсрол, чадамжаар нь эрэмбэлмээр байгаа юм. Гэтэл өнөөдөр манайд тогтолцоо нь буруу байгаа юм. Төрийн албаны хүмүүсийг л мерит зарчмаар ажилла гээд байдаг. Ерөөсөө улс даяараа л ингэж ажиллах ёстой гэж хардаг.
-Сонгууль гэдэг уг нь бид төр барих хүмүүсээ дундаасаа сонгож байгаа л хэлбэр. Гэтэл нам хоорондын толхилцоон, намын гишүүд хоорондоо нэгнийгээ үздэггүй, өрсөлдөгч, өстөн дайсан мэтээр хардаг болоод удлаа. Ялангуяа энэ байдал орон нутагт нэлээд тархсан гэв үү?
-Бүх юмыг нам гэдэг өнцгөөс хардаг болчихсонтой холбоотой. Энэ хүн бидэнд хэрэгтэй, энэ хүний цаана энэ ажил, энэ мөрийн хөтөлбөр хэрэгжих боломжтой юм байна, энэ нь бидний ирээдүйд чухал гэж хардаггүй. Зүгээр л нам л хардаг. Нам дотор хэн юу хийх нь падлийгүй болчихсон шүү дээ. Би энэ намыг л дэмжих ёстой, гаргаж ирэх ёстой гэдэг муйхар ойлголттой. Би ч өөрөө орон нутагтаа нэр дэвшиж байсан удаатай. Сонгууль гэж юу болдгийг нүдээрээ харж байлаа. Мөнгө төгрөг өгдөг, шал худлаа пи-ар хийж иргэдийг мунхруулдаг хүмүүс зөндөө байдаг. Уг нь нэр дэвшиж байгаа хүн худлаа пи-ар хийхээс илүү өмнөх ажлаа л чанартай, сайн, чадварлаг хийж явдаг. Ард иргэд хөндлөнгөөс түүнийг нь хараад сонгох эсэхээ шийддэг баймаар юм. Угтаа ард иргэдийн тайван замаар улс төрийн сонголтоо хийх нөхцөлийг бүрдүүлж өгөх ёстой. Пи-ар орж ирэхээр л иргэд хэнд итгэхээ мэдэхээ больчихдог. Аль нам нь ялгарахгүй. Одоо цаашлаад суманд нэгэнтэйгээ мэндлэхээ больчихдог, ах дүүс хамаатнууд хоорондоо муудалцах явдал гардаг.
-Боловсролын салбараас улс төр хол байх ёстой гэж та онцолсон. Ямар шалтгаанаар вэ?
-Уг нь би боловсролын салбараас орон нутгийн ИТХ-д төлөөлөгч суучихвал хөрөнгө оруулалт татах, энэ салбарынхаа хөгжлийг дээшлүүлэх боломжтой гэж хардаг байлаа. Манай сум гэхэд 4000 хүн амтай. 1000 орчим нь боловсролын салбарт ямар нэгэн байдлаар хамаардаг. Нэг ёсондоо хүн амын 4/1 нь энэ салбарынх байна шүү дээ. Тэгэхээр ИТХ-д төлөөлөл суулгаж байгаад хөрөнгө оруулалт татах. Заавал эд материал биш бодлого байж болно. Жишээ нь, сумын багш боловсон хүчний чанарыг дээшлүүлэх, хүний нөөцийг бүрдүүлэх, сайн сурлагатай хүүхдийг дэмжиж, их дээд сургуульд нь суралцуулах зэргээр хар хайрцагны бодлогыг хэрэгжүүлж болох юм гэж харсан. Хүнд суурь боловсрол гэдэг маш чухал зүйл байдаг. Дунд сургуульдаа сайн боловсрол эзэмшчихэд тэр хүүхдийн ирээдүйд санаа зоволтгүй болчихдог.
Гэвч нам гэдэг зүйл ийм хар хайрцагны бодлогыг хэрэгжүүлэх боломжгүй юм билээ. Ядаж л боловсон хүчний сонголтоос эхлээд асуудалтай. Яахав, намд сайн боловсон хүчин байгаад томилж болно. Гэхдээ чадваргүй хүнийг томилоод тэр нь тухайн байгууллагын хамт олонд хүлээн зөвшөөрөгдөхгүй бол үйл ажиллагаа урагшлахгүй. Нөгөө талаар ажлаа хийж чадахгүй хүнийг чөлөөлж, чадвартай сайхан залуусаар сэлбэх хэрэгтэй. Ер нь ийм гажиг тогтолцоо Монгол даяар үүсчихсэн юм билээ.
-Сүүлдээ бүр нэгнийхээ аминд хүрлээ шүү дээ?
-Тэгж байна. Ер нь ийм асуудал хэвийн болчихсон шүү дээ. Барьж аваад зодох нь энүүхэнд. Гэтэл тэгж аархаж байгаа хүний боловсролын түвшин муу байх жишээтэй. Боловсролтой хүн хэзээ ч тийм алхам хийхгүй. Ард иргэдийн сонголт байжээ гэж хүлээн зөвшөөрөөд урагшаа алхдаг. Гэтэл “Ялагдчихлаа, үүнээс болоод л уначихлаа” гэдэг хорсол байдаг. Ийм ухамсаргүй хүмүүс нэр дэвшиж, ард иргэдэд буруу ойлголт өгдөг гажуудал тогтчихсон гэх үү дээ. Ийм байдлаараа иргэний дайн ч өдөөж мэдэх нөхцөл байдал орон нутагт үүсдэг дээ.
Нийслэлийн Баянгол дүүргийн 15 дугаар хорооны иргэн Ц.Одонтуяа: Ахмадууд халагладаг мөртлөө үйлдэл нь зөрчихдөг
-Миний хувьд сонгуулиар саналаа өгөхгүй гэж бодож байгаа. Өгсөн ч ялгаа байхгүй. Өгөөгүй ч ялгаа байхгүй. Манай тойрогт үзэл бодол нийцээд санал өгөх хүн байхгүй. Бид саналаа өгсөн ч зөв хүн гаргаж ирж чадахгүй болчихсон шүү дээ. Хар машин луйварддаг гэдгийг мэддэг болсон. Санал маань тоологдохгүй гэж хардаж байгаа.
Намын тухай онол тайлбарыг нь нарийн хэлж мэдэхгүй юм. Гэхдээ манайхан сонголт хийхдээ МАН гарч ирлээ, АН самарчихлаа гэж янз бүрээр ярьдаг. Гол нь бид өөрсдөө сонголтоо буруу хийдгээс үүдэлтэй. Тухайн тойргоос хоёр гурван хүн дэвшихэд аль нэг нь зөв, чадалтай хүн байхад мөнгөнөөс болоод саналаа худалдаж байна. Би өнөөдөр 45 настай. Миний үеийнхэн, манай ээж аав, тэдний үеийн хүмүүс зөндөө ярьж, халагладаг хэрнээ үйлдэл нь зөрчихдөг. Сонгууль болохоор намаа дэмжинэ гээд явчихдаг. Өчигдөр би сошиал сүлжээ хараад ой гутмаар санагдлаа. Х.Баттулга Ерөнхийлөгч байхдаа тэтгэврийн зээлийг тэглэсэн дээ. Манай ээжийн үеийн нэг хөгшин тэр хүнийг барьж аваад “Бидний зээлийг тэглэж өгсөнд маш их баярлаж байгаа шүү, хайртай шүү” гэж бараг тэр хүнд хэчнээн ч удаа хэлж үнсэх нь холгүй юм болно лээ. Ийм байхад бид саналаа яаж ч өгсөн аль хүчтэй нам, баг нь хар машинаараа луйвардаад байгаа учраас санал өгөхгүй гэж бодож байгаа.
Сүхбаатар дүүргийн 10 дугаар хорооны оршин суугч П.Дорж: Сонгуулийн төлөө нэгнийхээ аминд хүрнэ гэдэгбид Буруу явж байгааг анхааруулсан явдал
-Олон сонгуулийг үзлээ. Өнөөдөр ингээд харахад хувь хүн зөв шийдэл л гаргах хэрэгтэй. Дээд үеэ бодож зөв шийдэл гаргах хэрэгтэй. Олон нам эвсэл байх нь гарцаагүй. Гол нь тэд гарч ирээд нийгмээ зөв л хөгжүүлмээр байна. Ахмадууд биднийг сайхан ая тухтай амьдрах, залуус тайван амгалан ажил төрлөө хийгээд явчихад болох юм. Ард түмэн ийм л зүйлийг хүсч байгаа шүү дээ. Гэтэл өнөөдөр юу болов. Намын хүмүүс нэгнийхээ аминд хүрч байна. Бие биенээ хөнөөнө гэдэг эмгэнэл шүү дээ.
Энэ сонгуулийн тогтолцоо чинь буруу явж иржээ, болохгүй байна аа гэдгийг л харууллаа. Одоо ерөөсөө сонголтоо зөв л хий гэж уриалмаар байна. Үүний тулд тухайн нэр дэвшигчийн хувь хүний байдал, ямар ажил төрөл эрхэлсэн байдлыг сайн судал. Мөрийн хөтөлбөрийг нь маш нарийн унш. Тэгэхгүйгээр сонгууль гэдэг дөрвөн жилийн цикль л болчихлоо. Зөв шийдэл гаргавал сайн, буруу болбол бутраад л явчихдаг болсон.
Сонгинохайрхан дүүргийн 9 дүгээр хорооны оршин суугч Б.Навчаа: Залуучууд сонгуульдааидэвхтэй оролцоосой
-Миний хувьд нам бус. Энэ жилийн саналыг би бие даагч нарт өгье гэж төлөвлөж байгаа. Сонгууль өгөхдөө сонголтоо зөв хийхийг хичээдэг. Энэ жилийн сонгуульд хүмүүс сонголтоо зөв хийгээсэй л гэж бодож байна. Ер нь бид бүгд өөрсдийнхөө ирээдүйг сонгож байгаа. Ард түмний амьдрал одоо ямар байгаа билээ. Өргөн хэрэглээний барааны үнэ ямар болсон билээ. Энэ бүх асуудлыг анзаарч биднийг төлөөлж гарч байгаа хүмүүсийг ард иргэд маань зөв таньж сайхан нийгмийг бүтээгээсэй л гэж хүсч байна. Залуучууд сонгуульдаа түлхүү оролцоод яваасай.
Б.Энхзаяа
Эх сурвалж: Өдрийн сонин
