НЭГ. Энэтхэг дэлхийн хамгийн олон хүн амтай улс болов
2023 онд Энэтхэг улс хүн амын тоогоороо Хятадыг гүйцэж түрүүлэв. Тус улс өнөөдөр 1.43 тэрбум хүн амтай болжээ. Хүн ам зүйн урьдчилсан мэдээ нь Энэтхэгийн хувьд цаашид ч таатай буюу өсөх хандлагатай байгаа бол харин Хятадын хүн ам эсрэгээрээ буурч, хөгширч байгаа дүр зурагтай байгаа юм. Хүн ам зүйн үзүүлэлтүүд нь эдийн засгийн салбарт шууд хамааралтай байдаг. Өсөн нэмэгдэж буй залуучуудын ажиллах хүч нь эдийн засгийн хурдацтай өсөх нөхцөлийг бүрдүүлдэг. Энэтхэгийн шинэ статус нь Ази дахь хүчний тэнцвэрийг өөрчлөх боломжтой хэмээн шинжээчид онцолж байгаа юм.
ХОЁР. Турк, Сирид болсон аймшигт газар хөдлөлт
Хоёрдугаар сарын 6-нд Туркт 7.6-7.8 магнитудын хүчтэй хоёр удаагийн газар хөдлөлт болсон бөгөөд Сирийн хойд хэсэгт мөн хамарсан. Байгалийн гамшигт нэрвэгдэгсдийн тоо 48 мянгыг давж, 11 мянга гаруй хүн шархаджээ. Сирид 4 мянга орчим хүн нас баржээ. Гамшгийн улмаас Туркийн дэд ерөнхийлөгч Фуат Октайгийн хэлснээр 105 мянга орчим барилга байгууламж эвдэрч, эвдэрсэн байна.
Туркт болсон газар хөдлөлтийн эдийн засгийн хохирол 25 тэрбум ам.долларт хүрч, тус улсын ДНБ-ий 2.5 хувьтай тэнцэж магадгүй байна. Энэ бол Туркийн түүхэн дэх энэ төрлийн хамгийн аймшигтай гамшиг юм. Газар хөдлөлтийн хор уршгийг арилгахад Монгол улс болон хэдэн арван орны олон мянган аврагчид оролцов.
ГУРАВ. Украины Зэвсэгт хүчний сөрөг довтолгоо амжилтгүй болов
Украины зэвсэгт хүчин 2023 оны 6-р сарын 4-5-ны өдрүүдэд Азовын тэнгисийн эрэгт хүрэх зорилготойгоор Запорожье чиглэлд сөрөг довтолгооны ажиллагааг эхлүүлсэн. НАТО-гийн оролцоотойгоор бэлтгэгдсэн Украины Зэвсэгт хүчний ангиуд довтолгоонд орж, барууны хуягт машинууд, тэр дундаа Германы Ирвэс 2 танк, Америкийн Брэдли явган цэргийн байлдааны машинуудаар тоноглогдсон байв. Энэ чиглэлд 2023 оны арваннэгдүгээр сар хүртэл үргэлжилсэн ширүүн тулалдаанд Украины Зэвсэгт хүчин ердөө хэдхэн километр урагшилсан юм. Сөрөг довтолгоо эхэлснээс хойш Оросын зэвсэгт хүчин Украины 747 танк, 2.3 мянган хуягт машиныг устгасан гэж ОХУ-ын Ерөнхийлөгч Владимир Путин арванхоёрдугаар сард мэдэгджээ. Үүний дараа барууны орнууд Украины Зэвсэгт хүчний командлал НАТО-гийн зөвлөхүүдийн өгсөн зааврыг бүрэн дагаж мөрдөөгүйн улмаас сөрөг довтолгоо амжилтгүй болсонд Киевийг буруутгасан юм.
ДӨРӨВ. Газын зурвас дахь Палестин-Израилийн мөргөлдөөн Аравдугаар сарын 7-нд Хамас бүлэглэлийн дайчид Газын зурвасаас Израилийн нутаг дэвсгэрт гэнэтийн халдлага үйлдэж, мөн Еврейн улсыг их хэмжээний пуужингаар харвасан юм. Палестин-Израилийн мөргөлдөөн хурцадсан нь Тель-Авивын хувьд гэнэтийн зүйл болж, Израилийн харгис хэрцгий хариу арга хэмжээ нь Йом Киппурын дайнаас (1973) хойшхи Палестин болон Еврей улсын хоорондох мөргөлдөөний хамгийн олон хүний амь үрэгдсэн тохиолдол болсон юм.
Хамас бүлэглэлийн дайралтын үеэр 1300 гаруй израиль иргэн амиа алдаж, 250 орчим иргэнийг барьцаалан Газын зурвас руу аваачсан байна. Одоогийн байдлаар 14 мянга гаруй палестинчууд Израилийн хариу бөмбөгдөлт болон тус салбар дахь Израилийн IDF армийн хуурай замын ажиллагааны хохирогч болж, 35 мянга нь шархадсан, 7 мянга нь сураггүй алга болсонд тооцогдож байна. Мөн НҮБ-ын 100 гаруй ажилтан, 25 сэтгүүлч байлдааны бүсэд амь үрэгджээ.
ТАВ. Уулын Карабах Бакугийн мэдэлд оров
2023 оны есдүгээр сард Азербайжан, Армени хоорондын харилцаанд 30 гаруй жил хурцадмал байсаар ирсэн Уулын Карабахыг Баку хэдхэн хоногийн дотор эзлэн авлаа.
Бүс нутагт үлдсэн армянчуудын аюулгүй байдлын талаархи асуултууд, Арменийн хүн амын дундах сэтгэл ханамжгүй байдал, Зангезурын коридорын төслийн эргэн тойронд хурцадмал байдал нэмэгдэж байгаа нь энэ бүхэн Азербайжаны цэргийн ажиллагааны үр дагавар болов. Уулын Карабахыг эзэлсэн нь мөргөлдөөний төгсгөл биш, харин түүний шинэ үе шат гэж ажглагчид хэлж байна.
ЗУРГАА. Суданд болж буй иргэний дайн
Дөрөвдүгээр сарын 15-нд Суданд сүүлийн хэдэн жил үргэлжилсэн улс төрийн үйл явцын хямралын үр дүнд Абдель Фаттах аль-Бурхан тэргүүтэй арми болон дэд ерөнхийлөгч Мохаммед Хамдан Дагло тэргүүтэй Шуурхай ажиллагааны хүчин хооронд цэргийн мөргөлдөөн гарчээ. Мөргөлдөөн Суданы нийслэл Хартум хотод эхэлж, Африкийн энэ улсын бусад бүс нутгуудад хурдан тархжээ. Олон улсын хамтын нийгэмлэгийн мөргөлдөөнийг зохицуулж, удаан хугацааны турш гал зогсоох оролдлого өнөөг хүртэл үр дүнд хүрээгүй байна. Мөргөлдөөн дөрөвдүгээр сард хурцдаж, оны эцэс гэхэд 10,000 гаруй хүн амиа алдаж, 5,6 сая орчим хүн дүрвэсэн байдалтай байна.
Суданы иргэний дайн нь ардчиллын бас нэг сорилт төдийгүй бүс нутагт урт хугацааны ноцтой, хүмүүнлэгийн хямралын үндэс суурь болж байна.
ДОЛОО. БРИКС зургаан улсаар бүл нэмэв8-р сарын 22-24-нд Өмнөд Африкт БРИКС-ийн дээд хэмжээний уулзалт болсон бөгөөд үүний гол үр дүн нь олон талт олон улсын байгууллагын үйл ажиллагаа өргөжин тэлж, дэлхийд хурдацтай нэр хүндтэй болж байна. Йоханнесбургийн эцсийн тунхаглалын дагуу Бразил, Орос, Энэтхэг, Хятад, Өмнөд Африкийн Бүгд Найрамдах Улсаас гадна Аргентин, Египет, Иран, Арабын Нэгдсэн Эмират, Саудын Араб, Этиоп улсууд 2024 оны нэгдүгээр сарын 1-нээс БРИКС-ийн бүрэн эрхт гишүүн болно. . Өнөөдөр БРИКС-ийн гишүүн орнуудын хүн ам 3.23 тэрбум хүн буюу манай гарагийн хүн амын 40 гаруй хувийг эзэлж байна Ташрамд тодотгоход Барууны G7 нь дэлхийн хүн амын 10 хүрэхгүй хувь буюу 770 сая хүнийг нэгтгэдэг юм. Мөн шинэ гишүүдийг харгалзан үзвэл 2024 оноос эхлэн Brix-ийн гишүүн орнуудын ДНБ нийт хэмжээ дэлхийн ДНБ-ий 37 хувьд хүрнэ. Дэлхийн хүн амын 46 хувь нь тус холбоонд багтсан орнуудад амьдрах юм.
НАЙМ. Финлянд улс НАТО-д элсэв
Дөрөвдүгээр сарын 4-нд Финланд улс албан ёсоор НАТО-гийн 31 дэх гишүүн болжээ. Брюссель дэх барууны цэрэг-улс төрийн эвслийн төв байранд тус улсын далбааг мандуулсан байна. Ийнхүү Хельсинки олон арван жил үргэлжилсэн төвийг сахисан орны статусаасаа татгалзаж, Хойд Европын бүс нутгийг цаашид цэрэгжүүлэх үүд хаалгыг нээж өгсөн юм. Үүний зэрэгцээ Финлянд улс өөрийн нутаг дэвсгэрт Хойд Атлантын блокийн цэргийн бааз, дэд бүтцийг байрлуулахгүй гэж амласан.
Гэсэн хэдий ч арванхоёрдугаар сард тус улс АНУ-тай батлан хамгаалах хамтын ажиллагааны гэрээнд гарын үсэг зурсан бөгөөд үүний дагуу Америкийн цэргийнхэнд Финляндын хэд хэдэн байгууламжид нэвтрэх эрхийг олгосон байна. Ингэснээр Орос улсын НАТО-гийн орнуудтай хиллэсэн хилийн нийт урт хоёр дахин буюу 1215 км-ээс 2.6 мянган километр болгон нэмэгдээд байна.
ЕС. Сансрын төлөөх уралдаан хурдсав
Сансар судлалд төр засгийн анхаарал нэмэгдэж байгаа нь сансар огторгуйг эзэмших шинэ уралдааны дохио болж байна. 2023 онд Орос улс саран дээр газардах оролдлого хийсэн ч амжилтгүй болсон. Харин Энэтхэг саран дээр аппаратаа амжилттай газардуулсан дэлхийн 4 дэх орон болов. Тодруулбал, Энэтхэг улс 2023 оны 8-р сарын 23-нд "Чандраян-3" сансрын хөлгийг сарны өмнөд туйлын ойролцоо амжилттай газардуулсан дэлхийн анхны улс болсон юм. Түүнчлэн Хятад, АНУ сансрын салбарт амбицтай хөтөлбөр хэрэгжүүлж байгаагаа зарлаад буй.
Гэсэн хэдий ч тогтвортой зохицуулалтын механизм байхгүйгээс сансрын төлөөх уралдаан нь улс хоорондын өрсөлдөөний шинэ платоформ болон хувирч, үндэсний ашиг сонирхлын зөрчилдөөн нь сансар огторгуйг цэрэгжүүлэхэд хүргэж болзошгүй гэсэн болгоомжлол байгаа юм.
АРАВ. Тэрбумтнуудын хөлөглөсөн "Титан" шумбагчийн сүйрэл
Зургадугаар сарын 18-нд "Титан" шумбагч онгоц 100 гаруй жилийн өмнө живсэн Титаник хөлөг онгоцыг үзэхээр шумбаж байгаад Атлантын далайд учир битүүлгээр алга болсон юм. Шумбагч онгоцонд багийн таван гишүүн байсан. Тэдний дунд Британийн тэрбумтан, Action Aviation компанийн тэргүүн Хамиш Хардинг, Пакистаны хамгийн баян хүмүүсийн нэг бизнесмен Шахзад Давуд хүүгийнхээ нь хамт байв. Мөн аяллыг зохион байгуулагч OceanGate Expeditions компанийн тэргүүн өөрөө бас байлцжээ.
Энэхүү шумбалтыг OceanGate Expeditions зохион байгуулсан бөгөөд аврах ажиллагаа ямар ч үр дүнд хүрээгүй. Дөрөв хоногийн дараа АНУ-ын эргийн хамгаалалтын ангиуд живсэн онгоцны сэгийг илрүүлжээ. Хожим нь шумбагч онгоцонд дэлбэрэлт болж, тэнд байсан бүх хүмүүс нас барсан нь тогтоогджээ.