“Нүүрсний” гэх тодотголтой өнөөдрийн сонсголоор УИХ-ын Хянан шалгах түр хорооноос “Эрдэнэс тавантолгой” ХК-иас санхүүжүүлсэн төмөр замын төслүүдийн талаарх нотлох баримтуудыг шинжлэн судалж байна.
Гэрчээр дуудагдсан хүмүүсээс Ерөнхийлөгч асан Х.Баттулга гадаадад ажилтай гэх шалтгаанаар ирсэнгүй.
Тавантолгой Зүүнбаян чиглэлийн төмөр замын бүтээн байгуулалтад зарцуулсан хөрөнгийн талаар шинжээч танилцуулав.
Шинжээч: “Төрөөс төмөр замын талаар баримтлах бодлого”-ыг УИХ-ын 2010 оны тогтоолоор баталсан байдаг.
УИХ-ын 2018 оны тогтоолоор Тавантолгойн нүүрсний ордын үйл ажиллагааг эрчимжүүлэх талаар авах зарим арга хэмжээний тухай 73 дугаар тогтоолын 2-р зүйлд, Тавантолгой-Гашуунсухайт, Тавантолгой-Зүүнбаян чиглэлийн төмөр зам зэрэг төслийг эхлүүлэх талаар шуурхай арга хэмжээ авч хэрэгжүүлэхийг Засгийн газарт даалгасан байна.
Ингээд Засгийн газрын 2018,2020 оны тогтоолоор “Зүүнбаян төмөр зам“ ХХК-ийг байгуулсан байна.
“Монголын төмөр зам” ТӨХК нь 2011 оны 8 дугаар сард McKinsey and company, liberty Partners LLC8Pillbury Winthrop Snaw Pitman ба BNP Paribas Limited компаниар 5,6 сая ам.долларын гэрээний дүнтэйгээр Даланзадгад-Тавантолгой-Цагаан суварга- Сайншанд Баруун –Урт-Хөөт чиглэлийн 1100 км урт төмөр замын ТЭЗҮ-г хийлгэжээ.
Гэтэл 2014 онд “Монголын төмөр зам” ТӨХК нь Nippon Koei Co,LTD компанитай 9,1 сая ам.долларын үнийн дүн бүхий нэмэлт тодотгол хийх зөвлөх үйлчилгээний гэрээ байгуулж гүйцэтгүүлсэн байна.Үүнд, Ухаа худаг-Сайншанд-Баруун-Урт-Хөөт-Чойбалсан, Чойбалсан-Эрээнцавын одоо байгаа шугамыг сайжруулах, Хөөт-Бичигтийн 1580 км урт төмөр замын бүтээн байгуулалтын ТЭЗҮ багтжээ.
2022.03.17-ны өдөр ЗТХ-ын сайд, УУХҮС нар төслийн санхүүжилтийн хуваарийг баталжээ. Нийт төсөв 1 их наяд 392,2 тэрбум төгрөгөөр баталж, ЭТТ ХК нь 1 их наяд 336,1 тэрбум төгрөгөөр санхүүжүүлжээ.
Тавантолгой-Зүүнбаян төслийн санхүүгийн гүйцэтгэл:
Төслийн хүрээнд Зэвсэгт хүчний жанжин штабын харьяа Барилга, инженерийн цэрийн удирдах газартай нийт Зэвсэгт хүчний 8 анги нэгтгэл, 77 аж ахуйн нэгж төслийн доод бүтцийн барилга угсралтын ажилд туслан гүйцэтгэгчээр ажилласан. УБТЗ ХНН-тэй төслийн дээд бүтцийн ажил, холбоо дохиоллын суурилуулах ажилд нийт 30 компани туслан гүйцэтгэгчээр ажилласан.
Үүнд, Улстөрийн хамаарал бүхий компаниудаар доорх компаниуд гарчээ.
Зүүнбаян төмөр зам ХХК-ийн үйл ажиллагааг 2022 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр “Монголын төмөр зам ТӨХК-д нэгтгэн зохион байгуулжээ. Ингээд 2023 оны 3 дугаар сард хөрөнгө шилжүүлсэн байна.
Өнөөдөр Монголын төмөр зам ТӨХК нь 8 зүтгүүр, 1 сэлгээний зүтгүүртэйгээс их засварт хүлээгдэж байгаа 3, ажиллагаагүй 2% 4 зүтгүүр ашиглагдаж, 332 вагон тээвэрт явж байна.
Гэтэл “Монголын төмөр зам” ТӨХК нь 24 зүтгүүр, 1270 вагонтой байж, ашигтай ажиллана гэсэн тооцоо гарсан байгаа юм.
ХЗДХ-ийн сайд Б.Энхбаяр: Зүүнбаян-Тавантолгой төмөр зам баригдсанаар эдийн засгийн хувьд ямар ач холбогдолтой байна вэ. Хэдэн төгрөг зарцуулаад зардлаа хэзээ нөхөхөөр байна вэ. Энүүгээр ачаа явж байна уу?
Шинжээч: Монголын төмөр зам ТӨХК-аас өчигдрийн авсан мэдээллээр Цогтцэций-Зүүнбаян, Цогтцэций-Ханги чиглэлийн төмөр замаар ачаа тээвэрлэсэн орлого 2022 онд 13,2 тэрбум төгрөг, 2023 онд 51,5 тэрбум төгрөг байна. 2022 оны гүйцэтгэлээр 732600 тонн ачаа, 2023 онд 1,5 сая тонн ачаа тээвэрлэсэн.
Уг төмөр замын төсөл маань хамгийн багадаа 9,1 сая тонн ачаа тээвэрлэж байж ашигтай ажиллахаар байгаа.
Нийт өртөг нь 1 их наяд 392 тэрбум төгрөгийн санхүүжилт зарцуулсан төсөл гэдгийг онцолъё.
ХЗДХ-ийн сайд Б.Энхбаяр: Зэвсэгт хүчин оролцсон гэдэг утгаараа бүх гэрээг улсын нууцад авсан байтал нийт ажлын 11,8 хувийг тэд хийсэн байна. Компаниуд 88 хувийг нь хийсэн. Өөрөөр хэлбэл, зэвсэгт хүчнээр хаацайлж, улсын нууцад оруулсан. УИХ-ын гишүүд болон Сангийн яамны хэлтсийн даргын хамаарал бүхий компани гарч ирсэн. Сангийн яамны худалдан авах ажиллагааны хэлтсийн дарга Ц.Батзулын ахын компани 13,2 тэрбум төгрөгийн ажил гүйцэтгэсэн гэж гарч ирсэн. Үүндээ тайлбар хийнэ үү?
Төрийн худалдан авах ажиллагааны газрын дарга Ц.Батзул: ЗГХЭГ-ын даргын захирамжаар дэд ажлын хэсэгт ажилласан. Энэ ажлын хүрээнд 2382,6 метр урт 27 ширхэг гүүр барих ажил байсан. Сонгон шалгаруулалтын УБТЗ ХНН-ээс хийсэн. Ажлын хэсгийн хуралд танилцуулагдаагүй асуудал орж ирсэн учраас би хуулийн дагуу манай ахын 17,6 хувийг эзэмшдэг Говь инфрастракчер партнерс ХХК орж ирсэн гэдэг утгаар нь татгалзаад хурлын протколд тэмдэглүүлсэн.
УИХ-ын гишүүн Ж.Бат-Эрдэнэ: 2010 онд Төрөөс төмөр замын талаар баримтлах бодлого батлагдсан. Үүний дагуу Тавантолгой-Зүүнбаян, Тавантолгой-Гашуунсухайтын төмөр замыг нэн тэргүүнд барих шийдвэр гарсан. 2010 онд ЗТХЯ-ын төрийн нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байхдаа энэ хоёр замын концессын гэрээг байгуулсан. 2016 онд ашиглалтад өгөхөөр 2011 онд гэрээг байгуулсан. Гэтэл 2012 оны Засгийн газар хоёр гэрээг хоёуланг нь хүчингүй болгосон. “Энержи ресурс”-ийн хийж байсан ажлыг төр аваад хөрөнгө оруулалтгүй ажлыг зогсоосон. Энэ бол нөгөө овоолсон шороо гэдэг чинь ингэж үүссэн.
2018 онд ЗТХ-ын сайд болоод энэ төмөр замын ажлыг дуусгах ёстой гэж үзээд Тавантолгой-Зүүнбаян, Тавантолгой-Гашуунсухайт гэсэн хоёр компани байгуулсан. 51 хувийг нь Монголын төмөр зам ТӨХК эзэмшээд, гадны болон дотоодын аж ахуйн нэгжид хөрөнгө оруулах боломжийг нээсэн.
Ингээд Зүүнбаянгийн төмөр замын ажил эхэлсэн. Намайг сайдын ажлаа өгөхийн өмнөхөн Зэвсэгт хүчний жанжин штабыг оруулах яриа гарч байсан.
Тухайн үед “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК 700 гаруй сая ам.долларын орлого олж байсан. Олон улсын зах зээл дээр IPO гаргах тухай яригдаж байсан учраас “Монголын төмөр зам” ТӨХК-ийн 30 хүртэлх хувийг зэмших санал тавьж байсан. Энэ дагуу хэлэлцээр яригдаж байсан юм.
Харин өнөөдөр “Монголын төмөр зам” ТӨХК-ийн 66 гаруй хувийг “ЭТТ” ХК эзэмшиж байгаа юм байна. Тэгэхээр ЭТТ ХК нь оруулсан хөрөнгийн хэмжээгээр хувьцаа эзэмшсэн үү? Яагаад “Монголын төмөр зам” ТӨХК өөрийнхөө давуу эрхийг хадгалж үлдээгүй юм бэ?
“Монголын төмөр зам” ТӨХК-ийн гүйцэтгэх захирал Батсүх: Би тус компанийн гүйцэтгэх захирлаар 2019 оны 8 сараас 2021 оны 11 сар хүртэл ажилласан. Хөрөнгө оруулсан хэмжээгээр гэрээ хэлцэл хийгдсэн гэж ойлгосон.
УИХ-ын гишүүн Ж.Бат-Эрдэнэ: Б.Ганхуяг захирлаас үүнийг асуух ёстой байлаа. Б.Ганхуяг захирлыг зүтгэсээр байгаад 66 хувийг нь авсан гэж сонсч байсан. Гэтэл тээврийн бодлогоо барих тал дээр давуу эрхээ эдлэх боломжгүй болчихсон байгаа юм. Хоёрдугаарт, замын хэдэн компаниар хийлгэх бодлого миний хувьд барьж байсан. Гэтэл Жанжин штаб орж ирсэн. Эндээс харахад ердөө 11 хувийн ажлыг нь хийжээ. Бодит оролцоо нь ямар байсан юм бэ?
Барилга инженерийн цэргийн удирдах газрын дарга Д.Жаргалсайхан: 2019 оны 10 дугаар сараас энэ газрын даргаар томилогдож ажилласан. Зэвсэгт хүчний 9 анги газар шорооны нийт 25 сая метр куб ажлын 26 хувийг дангаараа гүйцэтгэсэн.Бидний зүгээс ерөнхий гүйцэтгэгчээр ажиллаж, 58 аж ахуйн нэгжийг туслан гүйцэтгэгчээр ажилласан. Төмөр замын дээд бүтэц дээр 416 км-ын 221 км-ыг Зэвсэгт хүчин хийсэн. Ерөнхий гүйцэтгэгчээр УБТЗ ХХН ажиллаж байсан.
595 ширхэг хоолойны 50 хувийг Зэвсэгт хүчний 9 анги хийсэн. Энэ төслийг 2 жилийн хугацаанд хийж гүйцэтгэхэд Зэвсэгт хүчний оролцоо ямар байсан ойлгомжтой. Шинжээч 9 сая тонн ачаа тээвэрлэнэ гэж хэллээ. Яг эцсийн байдлаар 2023 оны 6 дугаар сард ашиглалтад орсон төмөр зам өнөөдөр 1 сая тонн ачаа тээвэрлэсэн гэхээр бага тоо биш.
