Өнгөрөгч Баасан гарагт хууль тогтоогчид 2024 оны улсын төсвийн төслийг баталж айдаггүйгээ авдрандаа хийв. Зарим эх сурвалжийн мэдээлснээр тэд төсвөө хуулийн хугацаанд нь баталлаа хэмээн “орон нутгийн чанартай” баяр тэмдэглэжээ. Зарим нь Төсвийн байнгын хорооныхоо даргын өрөөнд, өөр зарим нь энд тэнд хэсэг бусгаараа гэхчлэн.
Товчхон дурдахад 2024 оны төсвийн тэнцвэржүүлсэн орлогын хэмжээ 25.9 их наяд төгрөг, харин зарлага 27.4 их наяд төгрөг болж буй. Энэ ерөнхийллийг их үү, эсвэл бага уу гэдгийг 2023 оныхтойгоо жишиж харвал арай илүү тодорно.
Тухайлбал, энэ 2023 онд нэгдсэн төсвийн нийт тэнцвэржүүлсэн орлогыг 19 их наяд төгрөг байхаар, харин нийт зарлагыг 20 их наяд 475.3 тэрбум төгрөгөөр харин тооцоолж баталж байв. Үүнийг зэрэгцүүлэн харвал ганцхан жилийн дараа төсвийн орлого 6.9 их наядаар, зарлага нь мөн тийм хэмжээгээр буюу 7 их наядаар тус тус нэмэгдсэн байна.
Бас нэг харьцуулалт: 2021 онд 14 их наяд төгрөгийн зардалтай байсан бол одоо 2 дахин нэмэгдэж 27 их наяд төгрөг боллоо. Өөрөөр хэлбэл дарга нарын зарцуулах мөнгө ийм хэмжээгээр нэмэгдэж буй хэрэг.
Аргагүй л сонгуулийн жилийн төсөв гэхээс өөрөөр юу гэж тодотгохов. Ерөнхий зураглалаараа бол үрэлгэн төсөв. Бас хариуцлагагүй гэсэн үгийг хамт хавсаргаж болмоор.
27 их наядын энэ зарлагаар томоохон бүтээн байгуулалтууд хийх нь үү гэтэл үгүй бололтой. Б.Жавхлан сайдын хэлснээр бол ирэх жил энэ их мөнгөний ердөө 300 тэрбум буюу 5 хүрэхгүй хувь нь өмнөх жилийнхээс нэмэгдэж буй хөрөнгө оруулалтууд юм байна. Хөрөнгө оруулалтын үр ашиг, оновчтой талаас нь харвал ямаршуухан дүр зураг харагдахыг хэлж мэдэхгүй. Лав л АН-ын дарга Л.Гантөмөрийн нэгэнтээ хэлж байсанчлан “100 хүн цугладаг газар 500 хүний соёлын төв барихыг”- Сангийн сайд эерэгээр хардаг гэдгээ хэлнэ билээ.
Ховдод 3х3 сагсан бөмбөгийн талбай байгуулахад 1.2 тэрбум төгрөг төсөвлөсөн гэхчлэн шүүмжлэл дагуулж буй “шог хуваарилалтууд” дуулдаж буй. Зарим эх сурвалжийн тооцоолсноор 70-80 сая төгрөгөөр Улаанбаатарт нэг ийм талбай байгуулдаг гэж дурдсан байна билээ.
Ирэх жилийн төсвийг 1.5 их наяд төгрөгийн алдагдалтай баталсан. Үүнийг гадаадын зээл тусламжаар нөхнө гэсэн үг. Сангийн сайд “Эрчим хүч, зам тээвэр, дэд бүтэц зэрэг өндөр өртөг шаардлагатай зүйлүүддээ бид гадаад зээл тусламж ашиглахаас өөр арга байхгүй” гэж мэдээлсэн. Ингэж харвал бид төсвийнхөө алдагдлаар өр нэмж үйлдвэрлэх зураглал уншигдаж байгаа юм.
Байгаа боломжоо бүтээлчээр ашиглах, санхүүгийн хүч чадлыг чухал гэсэндээ төвлөрүүлж чадвал заавал бадар барих шалтгаан байхгүй мэт санагдах юм.
Төсвийн хэлэлцүүлгийн явц хийгээд үйл явдлын өрнөл дунд ирэх жилийн төсөвтэй холбоотой эргэлзээ бүхий мэдээлэл хэдэнтээ дурдагдаж байсан. Угаас сонгуулүийн жилийн төсөв улс төржилт дагуулдаг нь гэм биш зан. Гэхдээ л...
Төсөв өргөн баригдсаны дараахан АН-ын дарга Л.Гантөмөр “Энэ төсвийн хууль ирэх жил хэрэгжихгүй. Орлого, зарлага нь ч бүтэлгүйтэх байх. Бэлэн мөнгө тараах ажил руу энэ хүмүүс явах гэж байна. Эрх баригчид ирэх жил сонгууль угтаад 1.2 их наядыг тараана. Тараах аргаа яаж гаргаж ирэх гэж байгааг бид сайн ойлгохгүй" гэж мэдэгдэв. Энэ бол зүгээр нэг золбин үг биш. Парламентад суудалтай намын даргын үг. Заавал нэг зах сэжүүр баймаажин ингэж итгэлтэй хэлэх байх.
Яг төсөв батлагддаг өдөр буюу энэ сарын 10-нд УИХ дахь сөрөг хүчнийхэн мэдээлэл хийсэн. Тэдний илэрхийлж буй гол санаа нь “сонгуулийн жилийн төсөв болсон” гэх логик байв. Энэ үеэр “Ард түмний амьдрал 2 дахин буурч байхад дарга нарын зарцуулдаг мөнгө 2 дахин нэмэгдсэн” гэдгийг УИХ дахь сөрөг хүчнийхэн хэлсэн. Энэ үгийг тэд сөрөх гэсэндээ хэлээгүй байх. Хэлэлцүүлгийн халуун тогоон дотор байсан гишүүдэд анзаарч уншигдсан агуулга нь энэ байсан байх. Бодит амьдралын үнэн ч үүнээс нэг их зөрөхгүй.
П.Булган
