УИХ-ын өнгөрсөн долоо хоногийн чуулган дээр Ч.Ундрам гишүүн ЕБС-ийн сурагчдад бага ангиас нь эхэлж англи хэл заадаг болох тухай их зөв зүйтэй санаа дэвшүүллээ. Тэрээр “Улсын сургууль, хувийн хэвшлийн сургуулийг төгсөж байгаа хүүхдүүдийн хооронд англи хэлний чадварын ялгаа өндөр байгаа юм. Англи хэл нь сайн хүүхэд цаашдаа олон улсын мэдлэг, мэдээллийн сангаас өөртөө шаардлагатай мэдлэг, мэдээллийг олж авах чадвартай, гадаадын их, дээд сургуульд элсэх боломжтой, маш их боломж тэр хүүхдэд гарч ирдэг. Англи хэл нь сайн боловсон хүчин бол англи хэлгүй боловсон хүчнээс дунджаар 20-30 хувь илүү цалин авдаг. Ийм судалгаа байна. Тэгэхээр бид улсын ЕБС-д бага ангиас нь, магадгүй нэг, хоёрдугаар ангиас англи хэл заамаар байна. Ингэхийн тулд бид эхлээд багшаа бэлдмээр байна. Монгол хүүхэд бүрийг маш сайн англи хэлтэй арванхоёрдугаар анги төгсдөг болгомоор байна” гэсэн юм. Үүнийг салбарын сайд нь ч дэмжиж, чухал асуудал хөндлөө гэв. БСШУ-ны сайд Л.Энх-Амгалан “Манай боловсролын хөтөлбөрийн нэг сул тал бол англи хэлний чадварын асуудал. Эхний ээлжинд англи хэлний багш нарынхаа чадварыг сайжруулж байж л англи хэлээ сайжруулна. Төрөлх англи хэлтэй Канад, АНУ, Австрали, Англи улсын Элчин сайд нартай уулзалт хийж, англи хэлний боловсролыг сайжруулах лобби бүлгийг гишүүн Х.Булгантуяа байгуулах зэрэг ажлууд хийгдэж байна. 2022, 2023, 2024 он гэхэд ЕБС бүр англи хэлний багштай байх боломжийг бүрдүүлж ажиллая гэж бодож байна” гэсэн хариулт өгч байлаа.
“Forbes” сэтгүүлийн судалгаагаар монголчууд IQ буюу оюуны чадамжаараа дэлхийд 12 дугаарт орж байгааг, бичиг үсэг тайлагдсан байдлаараа дэлхийд 11 дүгээрт явж буйг зарласан. Үүнээс үзэхэд монголчуудад боловсрол эзэмших оюуны чадамж хангалттай, эзэмшсэн боловсролоо мэдлэг болгох тархины нөөц бүрэн байгаа ч бодит амьдрал дээр түүнийгээ ашиглаж чаддаггүй нь харамсалтай. Учир нь ур чадвартай ажиллах хүчний үзүүлэлтээр Монгол Улс 187 улсаас 130 дугаар байрт жагсдаг. Ур чадвартай ажиллах хүчингүй байгаагийн нэг шалтгаан бол “Англи хэлний мэдлэггүй” гэх тодорхойлолт. Уг нь монгол залуусын 92 хувь нь интернэт ашигладаг гэдэг боловч тэд интернэтийн эх хэл болох англи хэлээр хангалттай мэдээлэл, мэдлэг авч чадахгүй байгааг энэ бүхэн харуулж байна. Өндөр оюуны чадамжаа ашиглаж хангалттай мэдлэг, чадвартай болж чадахгүй байгаад хамаг учир байна. Дэлхийд IQ түвшнээрээ дээгүүрт ордог хүүхдүүддээ англи хэлийг нэг, хоёрдугаар ангиас нь зааж өгөөд хэлний мэдлэгээ мэдлэг, чадвар болгох үндэс суурийг нь одооноос бэлтгэж өгцгөөе. Англи хэлийг бага ангиас нь эхэлж заах нь маш зөв. Мэдээлэл авч байгаа ганц суваг нь интернэт, гар утас. Интернэт орчны ганц том хэл нь англи хэл. Бүх мэдээлэл англи хэл дээр байгаа учир англи хэлийг хүүхдүүддээ багаас нь сургахаас өөр гарц бидэнд үгүй. Улс орнуудын хөгжилд хүрч, хөгжингүй болж буй явцыг нь ажиглахад англи хэлтэй улс орнууд бусдаас илүү, түрүүлж хөгжөөд байна. Нэг үгээр англи хэл бол хөгжилд түргэн хүргэх цахилгаан шат. Тиймээс Монгол Улс албан ёсны хоёр дахь хэлээр англи хэлийг зарлах цаг болчихлоо. Кирилл үсгийг албан ёсны бичиг, англи хэлийг албан ёсны хоёр дахь хэл гэж зарласан цагаас бид тэр цахилгаан шатны дээшээ явах товчлуурыг дарах эрхтэй болчихно гэсэн үг.
Монгол Улсад албан ёсоор зарлаж, тунхагламаар гурван гол зүйл байдаг юм. Нэгдүгээрт, улсын нийслэлийг Улаанбаатар. Хоёрдугаарт, албан ёсны бичиг үсэг нь кирилл. Гуравдугаарт, албан ёсны хоёр дахь хэл нь англи хэл гэж. Энэ гурвыг хэзээ ч хөдөлшгүйгээр ингэж тогтоож, албан ёсоор зарла. Ингэхгүй бол энэ гурвыг нааш цааш түлхэж, нийтийн оюун санаагаар дүүжин даажин хийсэн, санаа бодлыг нь хоёрдуулж, үл ойлголцлыг нийгэмд үүсгэх гэсэн хатгааснууд байгааг бараг бүгд анзаардаг болсон байх. Энэ нь зориуд хаос үүсгэх гэж, нийгмийг задалж, тэр хэрээр үндэстэнг хүчгүйдүүлэх гэсэн чиглэлтэй ажиллагаа ч юм шиг хар төрүүлдэг.
Бүхий л салбарт, бүх л үйл хатгааснууд явдалд ингэж хаос үүсгэж, талцуулдаг нь бүр энгийн үзэгдэл болчихоод байна.
Нийслэл Улаанбаатар хотоо хөгжүүлье гэж ярихаар “Нийслэлийг нүүлгэнэ, тэр улсын тэр нийслэл нүүсэн юм гэнэ. Тэрэн шиг нийслэлээ нүүлгэе. Улаанбаатар хот тэлэх боломжгүй. Тэлж болох өөр цэгт шинээр нийслэл босгоё” гэсэн үзэл санааг гаргаж ирж, зүтгүүлдэг нь нийслэлийн хөгжилд асар хортой.
Бичиг үсгийн тал дээр “Кириллээс илүү уйгаржин монгол бичиг бидэнд хамаатай. Төрийн бүхий л бичиг цаасны ажил уйгаржинаар явна” гээд нэг хэсэг нь албадлагын шинжтэйгээр уламжлал, соёл, түүхээр түрий барьж байгаа нь эргээд олон нийтийн дунд төөрөгдөл үүсгэчихээд байгаа юм. Иргэд “Тэгээд аль бичгийг нь сурах болж байна” гэж эргэлзэж асууж байна. Кириллээс уйгаржин руу шилжинэ гэдэг нь бодит амьдралтай яавч уялдахгүй шийдвэр. Олон улсын томоохон судалгаануудад ч “Уйгаржин бичигт шилжих боломжгүй” гэж дурдсан байдаг. Энэ нь ч үнэн. Ард иргэд нь кириллээр бичиг үсэг тайлагдсан болохоос биш уйгаржин бичгээ мэдэхгүй шүү дээ. Энэ мэтээр ямар нэгэн асуудлыг шийдэх явцад нөгөө талаас нь зориуд, зөрүүд гэмээр үзэл бодол тулгадаг нь ихэнхдээ тухайн асуудлыг урагш явуулах биш хоёрдуулж, хүчийг нь сулруулах нь олонтаа. Жаахан бүдүүлэгдүү хэлбэл яах гээд байгаа нь мэдэгдэхгүй, алцгануулаад хаячихаж байгаа юм л даа. Даруй шийдэгдэх ёстой олон асуудалд ийм хаос юмнууд үүсээд байдаг учир дээр хэлсэн гурван зүйлийг зарлаж тогтоо гээд байгаа юм.
Англи хэлийг албан ёсны хоёр дахь хэл гэж зарлах хэрэгтэй байна. Англи хэлээр л орчин үеийн мэдлэгийн уурхай, мэдээллийн орчинтой холбогдоно. Аж үйлдвэрийн IV хувьсгалаас Монгол Улс, монголчууд хоцорч болохгүй. Энэ хувьсгалаас хоцрохгүй, хөл зэрэгцэн орохын тулд англи хэлтэй байх ёстой.
Улсын нийслэл нь Улаанбаатар, кирилл бол Монгол Улсын албан ёсны бичиг үсэг, англи хэл бол албан ёсны хоёр дахь хэл мөн гэдэг дээр бодлого гаргаж, энэ үзэл санаан дээр хатуу байр суурьтай зогсох хэрэгтэй.
Энэ гурван асуудал дээр амтай болгон дур зоргоороо ярьж, хаос үүсгэж, нийгмийн оюун санаанд хөөс үүсгэх замаар хөгжлөөс хойш татах гэсэн буруу үзлээ тулгадгийг нь болиулах хэрэгтэй. Олон ургальч үзэл байх ёстой ч энэ гурван зүйлээр хэн дуртай нь оролдоод баймааргүй байна. Оролдуулмааргүй байна.
Англи хэлийг албан ёсны хоёр дахь хэлээрээ зарлаж, хүүхдүүдээ бага ангиас нь англи хэлтэй болгох нь цаг хугацааны л асуудал байсан. Тэр цаг нь болчихлоо.
Д.Гансаруул
