Монголын ард түмэн сүүлийн 33 жилд нийгмийн тогтолцооны өөрчлөлт, шинэчлэлт дунд амьдарч байна гэдэгтээ итгэсэн ч үнэн хэрэгтээ заяагдмал эрхүүдээ хэсэг бүлэг этгээдүүдэд завшуулсан хэвээрээ байсныг өнөөдийн энэ их дуусаж дундардаггүй хулгай, луйвруудаас бэлхнээ харж болж байна.
Яг өнөөдрийн тухайд хэн хүнгүй Боловсролын зээлийн сангийн хөрөнгийг эрх мэдэл албан тушаал нөлөөллийн байдлаа ашиглан өөрсдийн хамаарал бүхий этгээдүүдэд зээл, тэтгэлэг хэлбэрээр авч өгсөн нөхдийн тухай ид шуугилдаж байна. Мэдээж, энэ бол шуугихгүй байхын аргагүй асуудал мөнөөс мөн.
Гол нь өнгөрсөн гучин жилд ард нийтийн өмнөөс төрийн эрх мэдлийг хэрэгжүүлж тоглосон хэсэг бүлэг этгээдүүдийн биднээс хулгайлсан баялаг хийгээд баялгийг бүтээх боломжууд зөвхөн энэ нэг сангийн хөрөнгөөр тогтохгүй. Ерөөс өчигдөр илэрсэн, өнөөдөр нийгмийн анхаарлын төвд байгаа, түүнчлэн маргааш ил тод болох бүх луйврууд тэдний хувьд зөвхөн нэг л хэсэг нь байгаад асуудлын гол байна. Шунал хязгааргүй гэх үг бий ч үнэхээр Монголын луйварчдын тухайд дэндүү хязгааргүй нь улам л тодорхой болсоор.
Энэ янзаараа шударга журам, хууль ёсыг эрхэмлэгч ямар ч хүний хувьд энэ улс оронд амьдрах тун амаргүй дүр зураг ноёлж байна. Нийгмийн сүлжээ нь, нийтийн хэвлэл нь ч тэр нэг сэдвийг нөгөө сэдвээр дарж, бүдгэрүүлэх технологийн дагуу ажиллаж буй нь дэндүү хор уршигтай.
Хэдийнэ бугшиж бугласан асуудлуудаа үндэс углуургаар нь татан эмнэх бус хэдхэн сарын дараа болох ээлжит сонгуулийн төлөөх л явцуу маягийн алхмуудыг реформ ярьсан эрх баригчид хийж байгаа нь ч ойлгогдож буй. Угаасаа ч гучин жил энэ улсад “эзэн” суучихсан, тэр хэрээрээ хоорондоо торлогдчихсон бүлэглэлүүдийн хувьд өөрсдийгөө арчин хаях гээд байхгүй гэдэг нь хэдэн жилийн өмнөх ЖДҮ луйврын кэйсээс тов тодорхой ойлгогдсон.
Үнэндээ эгэл жирийн иргэдэд боломж олгох учиртай тус сангийн зээлийг өнөөдөр ид эрх мэдэлтэй байгаа нөхдийн ойр хамаарал бүхий этгээдүүд хэдэн зуун тэрбумаар нь хуваагаад авчихсан байж билээ. Тэгээд баригдмагцаа зээлээ төлчихсөн гээд бүгдээрээ хэвлэлээр ярьж, нэрээ цэвэрлэсэн.
Тэгвэл энэ Боловсролын сангийн тухайд ч яг л тэр жишиг давтагдаж байна.
Давтагдах давтагдахдаа төр засгийн бүхий л шатны байгууллагуудын оролцоотойгоор арав гаруй жил явагдсан нүүрсний хулгайн тухай сэдвийг сонгуулийн өмнө бүдгэрүүлэх зорилго энэ удаад дагуулж байна уу гэж харахад хүргэж буй юм. Нүүрсний салбар бол үйлдвэрлэгч бус цөөн нэр төрлийн түүхий эд экспортлогч Монгол Улсын нийгэм, эдийн засагт ихээхэн өндөр өгөөж дагуулах боломжтой үндсэн баялаг. Харамсалтай нь өнгөрсөн жилүүдэд эрх мэдэлтнүүдийн оролцоотой бүлэглэлүүд Монголын ард түмэнд ногдох учиртай нүүрсний салбарыг ил цагаан дээрэмдсээр өнөөдрийг хүрсэн. Асуудал илэрсэнтэй холбоотойгоор биржээр нүүрсээ гаргаад, экспорт сайжраад, орлого өсөөд байна гэж дарга нар ярьцгааж байгаа ч Монгол Улсынхаа хөгжил дэвшлийн боломжуудыг олон жилийн туршид тонон дээрэмдсэн этгээдүүдтэй хариуцлага тултал тооцох хэрэгтэй юм. Нийгэм ч үүнийг өнгөрсөн оны сүүлээр нэлээн ширүүхэн шаардаж байлаа. Гэвч нийгмийн санах ой өнөөдрийн тухайд Боловсролын зээлийн санг илүү ихээр фокуслаад улс төрийн мафижсан тогтолцооны тод хэсэг болсон нүүрсний хулгайчдыг бүдгэрүүлээд байна. Ер нь бол хулгайд том жижиг гэж байхгүй л дээ. Ирээдүйн боломжуудыг нь иргэдээсээ хулгайлж буй л бол хариуцлага ярих ёстой асуудал мөнөөс мөн.
Дашрамд тодотгоход, Монгол Улсын уул уурхайн салбар 2000 оноос хойшхи хугацаанд нийт 28 тэрбум ам.долларын уул уурхайн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж, олсон орлогоо бараг бүгдийг нь зарцуулсан талаар эдийн засагчдын судалгаа бий. Тодруулбал, ирээдүйдээ юу ч үлдээдэггүй гэсэн үг. Тэгвэл өнөөдрийн эрх мэдэл бүхий “луйварчид”-ын гараар орсон буюу иргэдээсээ хулгайлсан баялгийн мөнгөн дүн хэчнээн их байж болох нь нүүрсний хулгай, тусгай сангуудын хөрөнгө мөнгөнөөс харагдаж байгаа. Тиймээс Монголын ирээдүйн боломжуудыг хулгайлсан хэнбугай ч байсан хариуцлага хүлээх ёстойг нийгмээрээ шаардах нь үнэнд илүү дөхөх биз ээ.
Н.Чинзориг
