УИХ-ын Сонгуулийн тухай хуультай зуузай холбон Улс төрийн намын тухай хууль нийгмийн анхаарлын төвд байна. Дээд шүүхэд бүртгэлтэй намын тоо жилээс жилд нэмэгдсэн ч бодит байдал дээр улс төрийн жинхэнэ хүчин болж төлөвшсөн, төлөвших гэж оролдож буй намын тоо гарын таван хуруунаас ч цөөн гэдэгтэй хэн хүнгүй санал нийлэх байх. Гэхдээ тэглээ гээд иргэдийн үзэл бодлоороо эвлэлдэн нэгдэж засгийн эрхийг авахын төлөөх үйл хэрэг явуулах эрхэнд халдаж, хааж, боомилох асуудал байж болохгүй юм. Ерөнхийлөгчөөс өргөн мэдүүлсэн Улс төрийн намын тухай хуулийн төслийг дөрвөн онцлогтой гэж тодотгоод буй.
Нэгдүгээрт, Улс төрийн намуудын хариуцлагыг дээшлүүлэхийн тулд УИХ-ын сонгуульд хоёр дараалан оролцоогүй тохиолдолд идэвхгүй байдалд шилжүүлэх, улмаар хариуцлага тооцож, тараах зэрэг арга хэмжээ авах шаардлагатай талаар хуулийн төсөлд тусгасан.
Хоёрдугаарт, Улс төрийн намууд нь улсын хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулах ёстой.
Гуравдугаарт, Улс төрийн намуудын санхүүжилтийг ил тод, нээлттэй болгох, тайлангаа гаргаж, аудитын байгууллагаар дүгнүүлдэг тогтолцоог бий болгох талаар хуульд тусгасан.
Дөрөвдүгээрт, Улс төрийн намыг бүртгэх, үйл ажиллагаанд нь хяналт тавих чиг үүргийг СЕХ-нд хариуцуулах зэрэг асуудлыг тусгажээ.
Тэгэхээр энд олон жил яригдсан намуудын ил тод санхүүжилтийн асуудал орж ирсэн нь сайн хэрэг. Харин намыг идэвхгүй байна гэж үзээд ТАРААХ арга замыг хуульчлах нь байх ёстой асуудал мөн үү, биш үү гэдэг нь анхаарах ёстой сэдэв юм.
Тодотгоход, УИХ-ын дарга Г.Занданшатар чуулганаар Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай болон Улс төрийн намын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг хэлэлцэж эхэлсэнтэй холбогдуулан өчигдөр хуульч, судлаачдын төлөөлөлтэй уулзаж, санал солилцсон. Г.Занданшатар 2019 онд Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтийг амилуулж, эрх зүйн шинэчлэлийг хэрэгжүүлэхэд Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай болон Улс төрийн намын тухай хуулийн төслүүд чухал ач холбогдолтой болохыг онцолсон юм.
Тэрбээр, “Мөнгөний” сонгуулийг өөрчилж, намын дотоод ардчиллыг бэхжүүлж, бодлогын намуудыг төлөвшүүлэх, улс төрийн намуудын санхүүжилтийг ил тод болгох замаар хууль, эрх зүйн шинэчлэлийг хийхийг зорьж байна. Сонгуулийн тухай, Улс төрийн намын тухай хуулиуд салшгүй холбоотой учраас тунхгийн шинжтэй хууль батлахаас зайлсхийж, процесс бүрийг нарийвчлан тусгахад эрдэмтэн судлаачид, хуульчдын саналыг сонсох ёстой гэж байсан.
Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга Я.Содбаатар Улс төрийн намын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийн талаар танилцуулахдаа, Монгол Улсын Ерөнхийлөгч иргэдийн эвлэлдэн нэгдэх эрхийн нэгдэл болох улс төрийн намын эрх зүйн шинэтгэлд анхаарал хандуулж парламентад суудалтай намууд болон бусад намууд, эрдэмтэн судлаачид, төрийн байгууллагын төлөөллөөс бүрдсэн Улс төрийн намын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл боловсруулах Ажлын хэсгийг Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн 2022 оны 01 дүгээр сарын 06-ны өдрийн 06 дугаар захирамжаар байгуулсан гэв. Уг ажлын хэсэг хуулийн төслийг боловсруулах хүрээнд парламентад суудалтай намууд болон бусад намууд, эрдэмтэн судлаачид, төрийн байгууллагын төлөөллийг хангасан 14 удаагийн хэлэлцүүлэг, уулзалт, ярилцлага хийсний зэрэгцээ Улсын дээд шүүхэд бүртгэлтэй 35 улс төрийн намаас санал авсан.
Улмаар хуулийн төсөлд,
- улс төрийн намын хариуцлагыг дээшлүүлэх,
- улс төрийн нам бодлогын институт болон төлөвших,
-намын санхүүжилтийн ил тод байдлыг хангаж, хяналтыг сайжруулах,
-намын гишүүдийн тэгш оролцоог хангах,
-улс төрийн намуудын дотоод ардчиллыг хөгжүүлэх зэрэг үндсэн таван онцлох зохицуулалтыг тусгасан гэж байлаа.
Энэ үеэр эрдэмтэн, судлаачдын хэлсэн үгсийг онцлоход:
Монгол Улсын шинжлэх ухааны гавьяат зүтгэлтэн, Философийн ухааны доктор, Хууль зүйн шинжлэх ухааны доктор, профессор Н.Лүндэндорж, Улс төрийн намын тухай хуулийн төслийн хүрээнд том шинэчлэл хийгдэхээр байгааг онцлоод тунхгийн шинжтэй хууль болохоос сэргийлж, процессын нарийвчилсан зохицуулалтыг оруулах ёстойг хэллээ. Мөн хуульч Б.Гүнбилэг хуулийн төсөлд улс төрийн намуудын дүрэмд зааж болох, эс болох асуудлуудыг тодорхой тусгахгүй бол Үндсэн хуулиар олгогдсон төрийн эрх мэдэлд халдах эрсдэл үүсэж болзошгүйг хэлсэн юм.
Харин академич С.Нарангэрэл ард түмнийг төлөөлөх чадвар бүхий нэр дэвшигчидтэй байх нь улс төрийн намуудын гол зорилго учраас хүний нөөцийг чадавхжуулах, дотоод ардчиллыг бэхжүүлэх тодорхой зохицуулалтыг хийх шаардлагатай талаар байр сууриа илэрхийлсэн.
Монгол Улсын гавьяат хуульч, Хууль зүйн ухааны доктор, профессор Н.Жанцан, Монгол Улсын соёлын гавьяат зүтгэлтэн, дипломатч Ц.Гомбосүрэн нар хуулийн төслийг дэмжиж буйгаа илэрхийлж, улс төрийн намуудын тогтворгүй байдлыг халах хууль болох ёстой. Улс төрийн намын санхүүжилтийн ил тод байдлыг хангаж, хяналтыг сайжруулах чиглэлд гол анхаарлаа хандуулах нь зүйтэй гэхчлэн байр сууриа илэрхийллээ.
Н.МӨНХ