Өнгөрсөн сард Оюутолгойн гүний уурхайн үйл ажиллагаа албан ёсоор эхэлсэн билээ. Оюутолгой ордын үндсэн нөөцийг агуулж буй гүний уурхай ийнхүү олборлолтоо эхлүүлсэн нь сайн хэрэг. Гэхдээ уг төслийн 34 хувийг эзэмшигч Монгол Улсын Засгийн газар эрх ашгаа бүрэн дүүрэн хамгаалахын тулд өшөө хийх ажлууд байгаа гэдгээ сайтар санах хэрэгтэй юм.
Гүний уурхайн олборлолтыг эхлүүлэх ёслолын арга хэмжээнд Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ оролцон хэлсэн үгэндээ, “Оюутолгой төслийн өнөөдрийг хүртэлх зам дардан байгаагүй ээ. Энэхүү төслийн олон жил үргэлжилсэн ээдрээт хэлэлцээр, баялагтаа эзэн байхыг хүссэн ард түмний хүсэл эрмэлзэл, нийт монголчуудын эрх ашгийг хамгаалж, Улсын Их Хурлын 92 болон 103-р тогтоолыг хэрэгжүүлэхэд Монгол Улсын Засгийн газарт улс төрийн дэмжлэг үзүүлсэн Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүх, Улсын Их Хурлын дарга Гомбожавын Занданшатар болон Монгол Улсын Их Хурал, Улсын Их Хурлын Түр хороо, Ажлын хэсгийн гишүүддээ, Оюутолгой төсөлд эхнээс нь оролцсон, оноо алдаатай ч урагшлуулан хөгжүүлэхийн төлөө гал атгасан төр нийгмийн зүтгэлтнүүд, засч сайжруулахын төлөө шаргуу тэмцсэн эх орончид, олон нийт, эрхэм хөрөнгө оруулагчид, Та бүхэндээ Засгийн газраа төлөөлж гүн талархал илэрхийлье” гэж байсан.
Ерөнхий сайдын хэлсэнчлэн талуудын хамтын зүтгэл байсан нь мэдээж үгүйсгэхгүй. Гэхдээ УИХ-ын 92 дугаар тогтоол дутуу хэрэгжсэн. Тиймээс ч 103 дугаар тогтоолыг УИХ баталсан. Тэгэхээр бидний цаашид анхаарах асуудал бол хууль тогтоох дээд байгууллага нь тогтоол гаргасан тэр нь бүрэн хэрэгждэг байхад анхаарах явдал юм.
Түүнчлэн өнгөрсөн долоо хоногт Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Баттөмөрөөс Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэд хандан тавьсан Оюутолгойн гүний уурхайн талаар асуулгын агуулгыг харахад, энэ төсөл дэх Монгол Улсын эрх ашгийг хангахад анхаарах гол асуудлуудыг тусгасан байна.
Тухайлбал асуулгад, Оюутолгойн гүний уурхай нь 7 тэрбум гаруй ам.долларын хөрөнгө оруулалттай бүтээн байгуулалт гэдэг. Гүний уурхай бүрэн ашиглалтад орсноор Монгол Улс дэлхийд дөрөвт эрэмбэлэгдэх өндөр технологийн зэс, алтны уурхайтай болж, олон улсын зах зээлд энэ чиглэлээр томоохон тоглогчдын нэг болно гэж төсөл хэрэгжүүлэгчид үзэж байна. “Оюу Толгой” ХХК 2021 онд 163,000 тонн зэс үйлдвэрлэсэн. Ил болон гүний уурхай 2028-2036 онд бүрэн хүчин чадлаараа ажилласнаар жилд 500 мянган тонн зэс олборлохоор төлөвлөж, цаашдын таван жилд дунджаар 350 мянга орчим тонныг авах тооцоотой байна.
Гүний уурхайн үйлдвэрлэл эхэлснээр 2023 оны эхний хагас жилд үйл ажиллагаа жигдэрч бүрэн чадлаараа ажиллах, ингэснээр “Оюу Толгой” ХХК 5 тэрбум ам.долларын борлуулалт хийж, Монгол Улсад төлөх ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр, гурав дахин нэмэгдэж, жилийн 700 тэрбум төгрөгт хүрэх урьдчилсан тооцоолол гарчээ. Иймд Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуулийн 8 дугаар зүйлийн 8.1.13, Монгол Улсын Их Хурлын хяналт шалгалтын тухай хуулийн 13 дугаар зүйлийн 13.1 дэх хэсгийг тус тус үндэслэн гүний уурхай ашиглалтад орсноор манай улсын эдийн засагт үзүүлэх үр өгөөжийн талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл авах зорилгоор дараах асуулгыг тавьж байна гэжээ. Тодруулбал:
Монгол Улсын ногдол ашиг авч эхлэх албан ёсны баталгаат хугацаа, мэдээлэл, судалгаа ( жил тус бүрээр) ;
2023-2041 онуудад Монгол Улсын төсөвт орох татвар, борлуулалтын орлого, бусад орлогын талаарх эдийн засгийн дэлгэрэнгүй тооцоолол, шууд болон дам үр өгөөжийн талаарх урьдчилсан тооцоо судалгаа;
Гүний уурхай ашиглалтад орсноор 2023-2041 онуудад нэг жилд хэрэглэх усны зарцуулалт, ашиглалтын хэмжээ, нарийвчилсан тооцоолол, төлбөр тооцоо, байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээ;
Нэг жилд олборлох зэсийн баяжмал доторх алтны хэмжээ болон 1тонн баяжмалд агуулагдах бусад элементүүдийн нэр төрөл, хэмжээг тогтоох, 2023-2041 он хүртэл жил бүрээр гаргасан ойролцоо тооцооллын дэлгэрэнгүй мэдээлэл;
Оюу Толгой компанийн олборлож байгаа баяжмалын сорьц дээж, түүнд агуулагдах алт, мөнгө, зэс болон бусад ховор элементүүдийн хэмжээг ил тод, үнэн зөв тогтооход хамтран ажиллах чиглэлээр Засгийн газраас баримталж буй бодлого, үйл ажиллагааны талаарх мэдээлэл;
Гүний уурхайгаас олборлож байгаа алтыг Монголбанк худалдан авах талаар Монгол Улсын Засгийн газраас баримтлах бодлого, авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээ болон энэ чиглэлийн гэрээ хэлэлцээр хийгдэж байгаа эсэх талаарх мэдээлэл;
2022 оны жилийн эцсийн байдлаар Монгол Улсын нийт өр 33,4 тэрбум ам доллар байгаа. Үүнээс Засгийн газрын өр 8 тэрбум гаруй ам доллар, Оюу Толгой төслийн Монгол Улсын Засгийн газрын эзэмшлийн 34 хувь ( Эрдэнэс Оюу Толгой ХХК) -д ногдох Оюу Толгой ХХК-иас Туркойс Хилл Ресурсес Лтд-д төлөгдөх 2021 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг хүртэл хуримтлагдсан 2.3 тэрбум ам долларын өрийг 100 хувь тэглэсэн. Энэ өр өнөөдрийн байдлаар манай нийт өрөөс хасагдаагүй байна. Үүнийг хасуулах чиглэлээр хийж байгаа ажил, түүний үр дүнгийн талаарх тайлбар;
Монгол Улс нэг хүнд ногдох гадаад өрийн хэмжээгээр дэлхийд тэргүүлж байгаа нь Монгол Улсын зээлжих зэрэглэл болон гадаадын хөрөнгө оруулалт татахад сөрөг нөлөө үзүүлж байна. Өнөөдрийн байдлаар Оюу Толгой төслийн үүссэн 12.5 тэрбум ам долларын өрийг төлүүлэх, багасгах чиглэлээр Засгийн газрын бодлого, яриа хэлцэл, авч хэрэгжүүлж буй арга хэмжээнүүд;
Монгол Улсын Их Хурлын 2021 оны “Оюу Толгой ордоос Монгол Улсын хүртэх үр ашгийг нэмэгдүүлэх арга хэмжээний тухай“ 103 дугаар тогтоолыг биелүүлэх чиглэлээр Засгийн газрын хэрэгжүүлж байгаа арга хэмжээний явц, үр дүнгийн талаарх мэдээлэл зэрэг болно гэсэн байна.
Тэгэхээр асуулгын хүрээнд гарган тавьсан дээрх асуудлуудын талаар Монгол Улсын Ерөнхий сайдын өгөх мэдээлэл хүлээлт үүсгэж байна. Дэлхийн хэмжээний зэсийн орд манайх гэж бид энд хөөрцөглөх зуур өрөм нь гадагш урсаад, хусам нь бидэнд ногдоод байгаа юм биш үү гэдэг асуудал өнгөрсөн жилүүдэд яригдсаар ирсэн. Тэгвэл одоо уурхайн гол нөөц эргэлтэд ороод эхэлсэн энэ үед Монгол Улс илүү хариуцлагатай, ажил хэрэгч байдлаар хандах хэрэгтэй юм.
Н.МӨНХ