Иргэд эрүүл мэндийн даатгал төлж, тэрийг ЭМД-ын санд төвлөрүүлж байгаа. Тэгвэл тэр даатгалын хөрөнгийг захиран зарцуулах эрх ЭМДҮЗ-д байдаг. Иргэдийн эрүүл мэндийн эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэхээр хуримтлуулсан тэр хөрөнгө үр ашигтай зарцуулагдаж чадаж байна уу, үгүй юу гэдэгт бид анхаарал хандуулах хэрэгтэй.
Өнөөдөр ЭМДҮЗ гэж байгууллага сангийн хөрөнгийг зарцуулж байгаа ч Эрүүл мэндийн салбарт, хүн ардын эрүүл мэндэд ямар ч ахиц гараагүй, улам бүр дордсон байна. Сүүлдээ эмч, эмчлүүлэгч хоорондоо өстөн дайснууд болох хэмжээнд асуудал хүндэрлээ.
Яагаад энэ бүх нөхцөл байдал бий болсон бэ гэдэг дээр бид төвлөрч, анхаарал хандуулах ёстой. Бие биеэ өмөөрөх биш, харин иргэд яагаад ийм ууртай болов, яагаад эмч нарыг ингэтлээ үзэн ядах болов, яагаад эрүүл мэндийн салбартаа итгэх итгэл нь алдрав гэдгийг бодож, тунгааж, энэ чиглэлээр ажилладаг иргэний нийгмийн судлаачид, мэргэжилтнүүдийнхээ үгийг сонсох шаардлага тулгарч байна.
Эрүүл мэндийн даатгуулагчдын хяналт ТББ-ын тэргүүн Р.Эрдэнэбат ЭМД-ын ҮЗ-д нэр дэвшигчидтэй холбоотой асуудал дээр нэлээн хатуухан байр суурийг илэрхийлсэн.
Тэрбээр “Үндэсний зөвлөл, Удирдах зөвлөл гэх хүмүүсээр удирдуулж байгаа газруудын ажил сайжирдаггүй, харин маш их зардал гарсан байдаг. Тийм учраас Эрүүл мэндийн үндэсний зөвлөл гэж байгууллага байх ёстой юу? Иргэдийн эрүүл мэндийн асуудлыг даатгалын мөнгөөр шийдэж чадаж байна уу? За яах вэ, даатгалын мөнгөөр иргэд эмнэлгийн тусламж үйлчилгээг авч чадаж байгаа юм бол Үндэсний зөвлөлд иргэд, даатгуулагчдыг төлөөлж орж ирж байгаа гурван нэр дэвшигчийг Үйлдвэрчний эвлэлээс оруулсан байгаа юм. Үнэхээр тэнд иргэдийн төлөөлөл байлгах гээд байгаа юм бол яагаад энэ чиглэлийн мэдлэг чадвар, туршлагатай хүмүүс, судлаач, эрдэмтэд, өвчтэй хүмүүсийн төлөөлөл, тусламж авах шаардлагатай ахмадуудаас нэр дэвшүүлж оруулаагүй юм бэ? Хатуухан хэлэхэд Үйлдвэрчний эвлэл өөрсдийнхөө урдах ажлаа хийж барахгүй байж албан тушаал, сандал ширээ гэхээр бид нар олон гишүүнтэй төрийн бус байгууллага гэдгээр Үйлдвэрчний эвлэл, Ажил олгогч эздийн холбоо, Худалдаа аж үйлдвэрийн танхимаас нэр дэвшигчид орж ирсэн байгаа юм. Яагаад иргэд оролцож болохгүй гэж...? Яагаад иргэдийн хуримтлалын мөнгийг Төр ЭМЯ, СЯ, ХНХЯ-ны сайд нараа оруулаад захиран зарцуулдаг юм гэж эсэргүүцсэн. Үндэслэл нь хуульд захирагдаж бүх нийт тэгш хүртээмжтэй, ялгаварлан гадуурхалгүй иргэд өөрсдөө шимтгэлээ төлж, бүх иргэд эрт оношилгоо, эмнэлгийн тусламж үйлчилгээг авдаг байхыг иргэд хүсэж байгааг л илэрхийлсэн төдий” хэмээн тайлбарласан юм.
Ингээд Р.Эрдэнэбат тэргүүний Hardnews.mn сайтад өгсөн шууд ярилцлагаас тоймлон хүргэе.
-Ер нь эрүүл мэндийн даатгал гэж яг хэнд үйлчлэх, ямар зохицуулалттай байх ёстой юм бэ?
-Даатгал гэдэг үгийн тайлбар бол ямар нэгэн эрсдэлээс хамгаалуулах, эдийн засгийн их хэмжээний мөнгөний өр төлбөрт орохгүйн тулд иргэд байгууллагатай гэрээ хийж байнга шимтгэл төлж өөрийгөө хамгаалуулах хувийн эрх зүйн зохицуулалт. Соц системийн үед төр иргэдийн эрүүл мэнд, боловсролыг бүрэн үнэ төлбөргүй хариуцдаг байсан бол 1992.01.13 ны Үндсэн хуулийн төрөөр эрүүл мэндээ хамгаалуулах эрхтэй, Иргэн өөрийн эрүүл мэндээ хамгаална гэж журамт үүрэг болгож хуульчилсан.
Үндсэн хуулийн төрөөр хамгаалуулах гэдгийг төр эрүүл мэндийн даатгалын тухай хууль баталж, ЭМД -ын газар байгуулж, иргэд эмнэлгийн байгууллагаар үйлчлүүлэхэд тэгш эрхээр хангагдах, тусламж үйлчилгээний аюулгүй байдал, алдаа гарахад туслалцаа үзүүлэх эрхийг хангаж өгөх үүрэг төр хүлээсэн гэсэн үг. Иргэд бол даатгалын байгууллагад өөрсдөө шимтгэл хураамж төлж, эмч эмнэлгээ өөрөө сонгож үйлчлүүлэх ёстой гэсэн үг.
Төр иргэдийн эрүүл мэндийг хамгаалж байна гээд иргэдийн өмнөөс төсвийн мөнгөөр даатгалын сангийн 67 % ийг бүрдүүлчхээд иргэдийн мөнгийг захиран зарцуулаад иргэд үйлчилгээ авч чадахгүй ядууралд хүрээд байж болохгүй. Тиймээс эрүүл мэндийн багц хуулиудыг үндсэн хуульд нийцүүлэх хэрэгтэй гээд байгаа юм.
-Эрүүл мэндийн даатгалын Ерөнхий газрын үйл ажиллагааг ЭМДҮЗ гэдэг байгууллага удирддаг юм байна. Энэ үндэсний зөвлөлийн байгууллагад Даатгуулагчийн төлөөлж, ҮЭ-ийн байгууллагаас 3 хүн нэр дэвшсэн. Даатгуулагчийн төлөөлж, иргэд юм уу, ахмад настан, эсвэл энэ мэргэжлийн чиглэлийн ТББ-ын хүмүүс оролцох боломжгүй байдаг юм уу?
-Тийм. Энэ сангийн мөнгө иргэдийг ядууралд хүргэдэг биш тэдэнд тохиолдож болох эрсдэлээс хамгаалахад чиглэсэн үйл ажиллагаа явуулах ёстой. Даатгалын үндсэн 2 зарчим байдаг. Эрсдэлийг хаах, эрсдэлийг хуваалцах. Даатгалын сан маань өөрөө иргэдийн шимтгэлийг нэгтгэж байгаагаа эв санааны зарчим дээр суурилсан хамгийн сайн зарчим гэдэг.
Монгол улсад даатгалынхаа хэрэгжүүлж байгаа аргаа хүчтэй нь хүчгүйгээ авч явах хамгийн энэрэнгүй гэж тайлбарлаад өвдөж зовоод эмнэлэгт хандсан тохиолдолд даатгалын сангаас мөнгө гаргасан нэртэй иргэн удахгүй бурхан болж, даатгалын мөнгө дууссан гэдэг иргэн рүү чиглэсэн биш мөнгө угаах хэлбэрээр луйварддаг ийм систем юм. Иргэдийн мөнгөн хуримтлалын ОУ-д иргэний нийгмийн байгууллага, иргэдийн оролцоотой хянаж зохицуулдаг. Хуульчилж өгсөн хэсэг бүлэг хүн удирдаж тогтоол гаргаж захиран зарцуулдаг учир даатгуулагчид л үйлчилдэг, эрүүл мэндийн байгууллагууд үйлчилгээ, үнийн нөхцөл, чанараараа үйлчлүүлэгчдэдээ санал тавьж өрсөлддөг.
-ЭМДҮЗ-д ажил олгогчийг төлөөлж орсон хүмүүс дотор гаднын төсөл хөтөлбөр дээр ажиллаж байсан хоёр хүн байсан л даа. Та тэдэнд ч гэсэн шүүмжлэлтэй хандаж байсан. Учир нь...?
-Энэ хүмүүсийн нэг Ж. Гэрэлмаа гэдэг хүн ЭМЯ-нд бодлого төлөвлөлтийн хэлтэст ажилласан, АХБ ны гүйцэтгэлээр санхүүжих төслийн гол хүн байсан байна лээ. Шулуухан хэлэхэд ЭМЯ сүүлийн 30 жил иргэдийнхээ эрүүл мэндийг мөнгө олох боломж гэж харж, гаднын төслүүдийг системгүй түүж хэрэгжүүлснээрээ монгол улсын хүн амыг ядууруулахад чухал үүрэг гүйцэтгэж байгааг хэлэх хэрэгтэй.
Гаднын бүх зүйл хуулаад хэрэгжүүлээд тэр төслийг хэрэгжүүлж байгаа улсын гадаад өр нэмэгдээд, иргэд нь эмнэлгийн байгууллагынхан нь хоорондоо үл ойлголцол үүсээд, мэргэжлийн хүмүүс нь худал онош, худлаа эмчилгээ хийж өөрсдөө шоронд ормооргүй байна гэж гадаад руу ажиллахаар яваад байгаа нь иргэдийг л ядуурал, бухимдалд хүргэж байна шүү дээ. Энэ хүмүүс харин эрүүл мэндийн эсрэг төрийн гэмт хэрэгтэн болох ёстой байтал юун үндэсний зөвлөлийг гишүүн болох вэ?
Ямар ч эрүүл ухаантай хүн мэдэх юм бол шууд уур нь хүрнэ. Бас Одонгуа гэдэг хүн цахимаар эрүүл мэндийн шалтгаантай гадаадад эмчилгээ хийлгэж байгаа гээд оролцсон.
Нэгт: Тэр хүн эрүүл мэндийн шалтгаантай бол эмчилгээгээ хийлгэ. Өвчтэй юм уу? Хэн нэг албан тушаалтны эрх дархтай хүн цахимаар би дарга болмоор байна гэж байгаа нь иргэдэд лав үйлчлэх хүн биш.
Хоёрт: Эрүүл мэндийн даатгалын чиглэлээр 8 жил ажилласан туршлагатай гэсэн. Эрүүл мэндийн даатгалын тухай хууль нь хамгийн эцсийн шатанд эмнэлэгт нь мөнгө өгнө гээд байгаа нь зөв бурууг мэдэхгүй хүн даатгалын тухай хуулийг хэрэгжүүлж ажиллана гэж байна лээ. Монголчууд одоо өөрсдийгөө хамгаалж, хайрлахгүй юм бол гадаад улсын бодлого биднийг хөгжүүлэхгүй шүү гэдгийг сайн ойлгох хэрэгтэй болсон.
-Энэ хүмүүсийн гол үүрэг, оройл нь юу юм бэ?
-Энэ хүмүүс энэ сангаас мөнгө босгох эрх мэдэлтнүүдэд л үйлчлэх гэж өрсөлдөгчгүй сонгогдох гэж байгаа биз. Үүрэг оройл байхгүй.
- Хуулиас давсан тогтоол шийдвэр гаргаснаас болж учирсан хор, хохирлыг тэгээд хэн хариуцах билээ. Хариуцлагын механизм эдгээр хүмүүст үйлчилдэг юм уу?
-Монгол улс үндсэн хуультай бие даасан улс юм. Үндсэн хууль болон бусад салбар хуулиудаас давсан тогтоол гаргадаг Үндэсний зөвлөл гэдэг байгууллага бүхэлдээ хууль зөрчдөг. Зөвхөн даатгалын сангийн мөнгийг төсөвт оруулж өөрсдөө дур мэдэн захиран зарцуулдаг.
Үндсэн хуульд төр үнэ төлбөргүй эмнэлгийн тусламж, үйлчилгээ үзүүлнэ гэж байхгүй. Төр иргэдийн өмнөөс мөнгө төлж түүнийгээ захиран зарцуулна гэж байхгүй. Шууд иргэдийн амьд явах, эмнэлгийн тусламж үйлчилгээ авах эрхэнд халдаж байгаа юм.
ЭМЯ, ХНХЯ ны 470 гаруй зорилтот бүлгийн хүмүүст үнэ төлбөргүй үйлчилгээ үзүүлэх болзол журмыг л үндсэн хуульд тодорхой тусгасан байдаг. Иймээс төр үндсэн хуулийн 17.2-т заасан иргэн эрүүл мэндээ хамгаалах журамт үүргийг эрүүл мэндийн багц хуульд нэмэлт өөрчлөлтөөр оруулж өгөх шаардлагатай байна. Хүнээр биш хуулиар удирдуулж хөгжил дэвшлээ ярья.
Үндэсний зөвлөл гэх жижиг засгийн газар байгуулж иргэдийн эрүүл мэндийн эсрэг гэмт хэрэг хийхээ зогсоох цаг нь болжээ.
- Үндэсний зөвлөл гэж байх ёстой юу?
- Хэрвээ үндэсний зөвлөл байх шаардлагатай гэж үзвэл даатгуулагч болон ажил олгогчдын төлөөллийг мөрийн хөтөлбөртэй оролцуулж, иргэдийн дунд санал асуулга явуулж, хэлэлцүүлэг хийж, иргэдээр өөрсдөөр нь сонгуулдаг байх хэрэгтэй. Тэгж байж л Эрүүл мэндийн Үндэсний зөвлөлд төрийг төлөөлөн шийдвэр гаргаж байгаа гурван яасны сайдтай хамт иргэдийнхээ төлөө хамт бодлого боловсруулж, хамтарч ажиллаж чадна.
Н.МӨНХ