Монголбанкны Ерөнхийлөгч Б.Лхагвасүрэн эдийн засгийн нөхцөл байдлыг танилцуулж, сэтгүүлчдийн асуултад хариулав. Тэрээр “Энэ онд эдийн засгийн өсөлт 4 хувь байхаар тооцоолсон. Энэ хавар мал олноор хорогдсон, цас их орсон зэргээс үүдэн хөдөө аж ахуйн салбарт өсөлт гарахгүй нь. Мөн өрхийн орлого дорвитой өсөхгүй, улмаас хэрэглээ өсөхгүй, эрэлт буурна. Энэ нь эдийн засгийн өсөлтөд нөлөөлнө” гэв.
Харин Азийн хөгжлийн банк энэ онд эдийн засаг 5 хувь, ЕСБХБ 7 хувиар өснө гэж тооцоолсон юм.
12 хувь байгаа инфляц буурна
Дэлхийн олон оронд хүнсний инфляц ихээхэн өссөн байсан бол одоо саармагжиж байна. Засгийн газар ОХУ-тай хоёр жилийн турш үнэ тогтворжуулахаар тохиролцсон тул шатахууны инфляцад үзүүлдэг нөлөө буурсан.
Энэ оны эхний гурван сард гадаад худалдаа ихээхэн идэвхжиж, экспортын орлого импортынхоос давлаа. Нүүрсний экспорт эхний гурван сарын байдлаар 13 сая тоннд хүрсэн нь өмнөх оны мөн үеэс хэд дахин давсан үзүүлэлт. Улсын төсвийн орлого өндөр байгаа тул энэ оны сүүлээр инфляцыг 8 хувьд хүргэхээр зорьсон. Тээврийн зардал цар тахлын өмнөх үедээ хүрч буурсан нь инфляц буурах нэг нөхцөл боллоо.
Хөрөнгө оруулалт өсөхгүй
Хувийн салбарын хөрөнгө оруулалт энэ онд өсөхгүй. “Оюу толгой” энэ онд 1.4 тэрбум, ирэх онд 1.6 тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийнэ. Үүнээс өөр гадаадын хөрөнгө оруулалт ердөө 200 сая ам.доллар байхаар байна.
“Оюу толгой”-н гүний уурхайн олборлолт эхэлсэн ч тус компанийн орлого 2027 оноос ихээхэн өснө. Энэ онд шууд борлуулалтын орлого өсөхгүй. Гэхдээ цахилгаан машины үйлдвэрлэл, эрэлтийн нөлөөгөөр нэг тонн зэс 12 мянган ам.долларт хүрэх төлөвтэй байгаа нь “Оюу толгой” , “Эрдэнэт” үйлдвэрт сайнаар нөлөөлнө.
Зээл олголт нэмэгдэнэ
Манай улсад өвөл бизнесийн идэвх саарч, хавар зээл олголт өсдөг. Энэ дагуу энэ сараас зээл олголт өсөх хүлээлт байна. Монголбанк арилжааны банкуудад 14 хувийн хүүтэй зээл (бодлогын хүү 13 хувь тул) өгч, банкууд бизнесийн зээлийг 16-18 хувийн хүүтэй зээлдүүлдэг.
Системийн нөлөө бүхий банкууд энэ оны эхний хагаст нийт хувьцааныхаа 10 хувийг олон нийтэд нээлттэй худалдах үүрэгтэй. ХААН банкны хувьцааны анхдагч арилжаа энэ долоо хоногт эхэлнэ. ХХБ IPO хийх төлөвлөгөөгөө ирүүлсэн. Бид хянаад Санхүүгийн зохицуулах хороо руу шилжүүлнэ. Ингэснээр Хас банк л үлдэж байна. Системийн нөлөө бүхий банкууд IPO хийхээс өмнө санхүүгийн үзүүлэлтүүдээ өндөр, эерэг харуулахыг эрмэлзэн, бизнесийн зээл олголтоо хумьсан. Хэрэглээний, цалингийн зээл олгож байв. IPO гаргах үйл явц өндөрлөснөөр бизнесийн зээл энэ оны гуравдугаар улирлаас өснө.
Банкууд гаднаас эх үүсвэр татахад бид 18 хувийг нь заавал байлгах нөөцөд хадгалах шаардлага тавьдаг байв. 100 сая ам.долларын эх үүсвэр татлаа гэхэд 18 сая ам.долларыг нь Төв банканд байршуулаад 82 сая ам.долларыг зээлд зарцуулдаг байв. Төгрөгийн ханшийн савлагаанаас сэргийлэн ийм шийдвэр гаргасан юм. Харин одоо банкууд нэг жилийн хугацаатай эх үүсвэр гаднаас татвал 100 хувь зээлд гаргах боломжтой болсон.
Бодлогын хүү 13 хувь байгааг алгуур бууруулна
Гадаад валютын нөөц 3.6 тэрбум ам.доллар байна. Сүүлийн 14 хоногт арилжааны банкууд ам.доллар худалдан авах хүсэлт тавиагүй. Энэ нь төгрөг чангарахад нөлөөлсөн. 2022 онд төгрөг 20 хувиар суларсан нь ОХУ-Украины мөргөлдөөнөөс үүдсэн. Энэ онд алт тушаалт өмнөх жилүүдийнхтэй ойролцоо буюу 20-22 тонн байна. Учир нь манай улсын шороон ордуудын нөөц дуусаж байна.
Бондын төлбөр
Хөгжлийн банк он дуусахаас өмнө 400 сая ам.долларыг төвлөрүүлэх ёстой. Хэрэв зээлийн эргэн төлөлт энэ хэмжээнд хүрэхгүй бол тус банк бонд гаргана. Эсвэл Монголбанкны гадаад валютын нөөцөөс бондын төлбөрийг хийнэ. Мөн энэ онд “Шангри Ла”, “Энержи ресурс” компаниуд зээл төлнө.
Биржээр нүүрсээ ам.доллараар биш төгрөгөөр худалдаж болно.
Хятадын Ардын банкны гэрээ
Төвбанк БНХАУ-ын Ардын банктай хийсэн своп хэлэлцээний хугацаа долдугаар сарын 1-нд дуусна. Бид сунгах хүсэлтээ өгч, яриа хэлэлцээ хийж байна. БНХАУ дэлхийн 130 улстай своп хэлэлцээ байгуулсан, хамгийн сүүлд Бразилтай хийлээ. Своп хэлэлцээ гэдэг нь юань-төгрөгийн солилцоо юм. Хоёр улсын худалдааг дэмжих зорилготой. Бид 2018 оноос хойш 1.7 тэрбум ам.доллартай тэнцэх хэмжээний юань аваад хэрэглэчихсэн. Энэ нь 5 их наяд төгрөгтэй тэнцэнэ.
Энэ бол бага мөнгө биш. Манай улсын энэ оны улсын төсвийн нийт зардал 20 их наяд төгрөг гэхээр 25 хувьтай нь тэнцэнж. Бид нэг дор ийм хэмжээний төгрөг нийлүүлж чадахгүй тул хэлэлцээг сунгах шаардлагатай. БНХАУ-ын Ардын банк төгрөг авах уу гэдэг ч эргэлзээтэй. Гэхдээ Уул уурхайн бирж туршилтын журмаар арилжаа эхлүүлж, нүүрсний үнэ амны үнээс 2-3 дахин өслөө. Биржээр нүүрсээ ам.доллараар биш төгрөгөөр худалдаж болно.Манай улсын экспортын нийт бүтээгдэхүүний 93 хувийг урд хөрш худалдан авдаг тул тус улсад төгрөг нийлүүлэх боломж бий. Юанийн зээлийн хүүнд бид улирал бүр 67 сая ам.доллар төлдөг. БНХАУ-ын бодлогын хүү 2 хувь буюу доогуур байдаг.
Гэрээг гурван жилээр сунгахад Аравдугаар Богдын асуудал саад болох вий гэж болгоомжилж байна. 2017 онд Далай лам Монголд ирэхэд урд хөрш хилээ хаан, худалдаа бүрэн зогссон сургамж бидэнд бий.
Чингис хаан, Үндэсний хөрөнгө оруулалтын банкууд
Чингис хаан банкийг босгоход их хэмжээний хөрөнгө оруулалт шаардлагатай. Өвөр Монголын уул уурхайн тоног төхөөрөмжийн компани хөрөнгө оруулах саналаа ирүүлсэн. Чингис хаан банкны эзэд шинэ хөрөнгө оруулагчтайгаа хэлэлцээ хийж байна. Тус банкны жижиг хадгаламж эзэмшигчид хохиролгүй болсон, одоо том хөрөнгө оруулагчид л үлдсэн. Бид энэ банкийг хянаж байна. Чингис хаан НДС, ЭМДС, төрийн өмчит компаниудад нийт 130 тэрбум төгрөг төлөх ёстой. Бид шинэ хөрөнгө оруулагчид хамгийн түрүүнд энэ төлбөрийг төлөх ёстойг анхааруулсан.
Үндэсний хөрөнгө оруулалтын сан дээрх сангуудад төлөх 14 тэрбум төгрөгийг төлсөн. Төвбанкнаас зээл авч төлөөд, манайхаас авсан зээлээ ч төлсөн. Банкийг татан буулгаснаар үүсэх сөрөг тал ч байдаг тул Чингис хаан, Үндэсний хөрөнгө оруулалтын банкийг татан буулгах гэж яарахгүй байна.
Капитал банк
НДС, ЭМДС-т нийт 200 тэрбум төгрөг төлөх ёстой байснаас одоо 100 тэрбум төгрөг үлдсэн. Тус банкны захирал асан А.Ариунболдын эсрэг эрүүгийн хэрэг үүсгэсэн тул прокурор бүх хөрөнгийг нь битүүмжилсэн. Иймд тэдгээр хөрөнгийг худалдаж, хохирол барагдуулах үйл явц сунжирдаг. Иргэний хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулахаар ХЗДХ-ийн дэд сайд Б.Солонгоор ахлуулсан ажлын хэсэг байгуулсан.