40 их наядаар үнэлэгдэх хөрөнгөтэй хэрнээ дийлэнх олонх нь алдагдалтай ажилладаг Төрийн өмчит компаниудын үйл ажиллагааг эрүүлжүүлэх, эдийн засгийн агуулгаар үр ашигтай ажилладаг болгох шаардлага олон жилийн өмнөөс л тулгамдсан. Ерөнхийдөө үе үеийн Засгийн газрын хөөсрүүлдэг сэдвүүдийн нэг гэхэд болно.
Одоогийн Засгийн газар ч дүрмийн дагуу энэ сэдвийг барьж авч ярьсаар байгаа юм. Одоо сонгууль дөхсөн учраас ярианыхаа эрчмийг нэмэх, юм хийж байгаа харагдах шаардлага мэдээж үүсэж буй биз. Энэ ч утгаараа төрийн өмчит компаниудыг үр ашигтай ажилладаг болгох алхмыг “Эрдэнэс Монгол” компаниас эхлүүлж байгаа хэмээн мэдэгдэж байна. Тус компанийн харьяанд үйл ажиллагаа явуулдаг зарим охин компанийг татан буулгах, ТУЗ-ийн гишүүдийн тоог 270-аас 27 болтол цөөрүүлж, цалингийн зардлыг 1.5 тэрбумаар бууруулна гэж тооцсоноо ЗГХЭГ-ын дарга Д.Амарбаясгалан хэлнэ лээ. Хэмнэх, гамнах талаар ярина гэдэг сайн хэрэг.
Гэхдээ үнэхээр бодит түвшинд буюу тогтолцоондоо хэмнэлтийг хэрхэн нутагшуулах вэ гэдэг нь гол асуудал л даа.
Энэ үүднээс аваад үзэхэд, төрийн өмчит аж ахуйн нэгжүүдийн үйл ажиллагааг эрүүлжүүлэхийн тулд хийх ажил их бий. Асуудлыг өмлөж, цөмлөж ор нэрийн төдий хандах бус бүрэн агуулгаар нь харах шаардлага байгаа юм. Энд нэг жилд хэмнэх 1.5 тэрбумын цалингийн хэмнэлт бус илүү өргөн цар хүрээтэй зүйл ярьж байна.
Гаднынхны судалгаагаар, манай төрийн өмчит компаниуд дандаа муу дүн авдаг. Ямартаа л Дэлхийн банкны судалгаагаар Монголын төрийн өмчит компаниудын хөрөнгийн өгөөж 0 хувь гэсэн дүн гарч байсан бол АНУ-ын Элчин сайдын яамнаас “Монгол Улсын төрийн өмчит үйлдвэрийн газрууд хувийн хэвшлийн илүү үр ашигтай хөрөнгө оруулалтыг шахан гаргаж байна” хэмээн мэдэгдсэн байдаг. Өөрөө өөрсдийнхөө болж бүтэхгүй байгаа асуудлыг бусдын нүдээр харах хувь хүнд ч чухал байдаг шиг төрийн өмчит компаниудын алдаа завхралыг гаднынхны дүгнэлтээр харж, бодитой сэхээрэх нь чухал байна.
Монголын төрийн өмчит компаниуд ямар байр байдалтай байгааг ХЗДХ-ийн сайдын танилцуулсан мэдээлэлд тулгуурлан хүргэе.
Төрийн өмчит болон төрийн өмчийн оролцоотой хуулийн этгээдийн 2019 оны нийт орлого 9.7 их наяд төгрөг, үүнээс зардал нь 7.6 орчим их наяд төгрөг, нийт ашиг нь 1.5 их наяд төгрөг байсан бол 2021 оны нийт орлого 11.8 их наяд төгрөг, үүнээс нийт зардал нь 9.3 их наяд төгрөг, нийт ашиг нь 705 тэрбум төгрөг гарсан байна. Нийт ашгийн ихэнх хувийг “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК, “Эрдэнэт үйлдвэр” ТӨҮГ-ын олсон цэвэр ашгаас бүрдүүлжээ.
Бусад 160 гаруй төрийн болон төрийн өмчийн оролцоотой хуулийн этгээдүүдийн дийлэнх нь 5-10 хувийн ашигтай ажилласан боловч зардал нь өндөр, орлогынхоо 90-95 хувийг зардал нь бүрдүүлжээ. Хуулийн этгээдийн зардал өндөр байх тусам ашиг багасч, төсөвт төлөх татвар, ногдол ашгийн хэмжээ буурахаас гадна үйл ажиллагааны цар хүрээ, эзэмшиж буй хөрөнгө, санхүүгийн эх үүсвэртэй харьцуулахад ашигт ажиллагаа, өгөөжийн түвшин бага байна.
2021 оны байдлаар төрийн болон төрийн өмчит хуулийн этгээдийн ашигт ажиллагаа 5.9 хувьтай байгаагаас “Эрдэнэт үйлдвэр” ТӨҮГ, “Эрдэнэс тавантолгой” ХК-иас бусад нь 4 хувийн алдагдалтай ажиллажээ.
Тэгэхээр төрийн гэх тодотголтой бусад олон арван компанийн хувьд үр ашиггүй үйл ажиллагаандаа өөрчлөлт хийж, төсөвт нэмэртэй, оролцоотой байх шаардлагатай байна. Үүний тулд Засгийн газар ор нэрийн төдий бус үр дүн дагуулах зөв өнцгүүдээ барьж авч ажиллах ёстой юм.
Б.МӨНХ
