НИТХ-ын төлөөлөгч Т.Батцогт өнгөрсөн баасан гарагт болсон Нийслэлийн Иргэдийн төлөөлөгчийн ээлжит бус 10 дугаар хурлын үеэр хотын Захирагч Д.Сумъяабазарыг хуралдаанд суухыг шаардаж, ажлаа хийдэггүй, үүргээ ухамсарладаггүй хүнийг чөлөөлөх ёстой гэх асуудлыг тавьсан. Түүнтэй уулзаж ярилцлаа.
-Та НИТХ-ын хуралдаанд хотын дарга Сумъяабазарыг суухгүй байгаад бухимдсан. Хэрвээ үнэхээр ингэж үл тоосон байдалтай НИТХ-ын үйл ажиллагаанд хандвал огцруулах хүртэл санал оруулна гэж хэлсэн. Гэвч НИТХ-д байгаа АН-ын 8 төлөөлөгч дээр ХҮН-ын 3 төлөөлөгч нэмэгдээд ч хуулийн дагуу огцруулах санал оруулах боломжгүй. Эхлээд энэ талаар яриагаа эхэлье.
-2020 оны орон нутгийн сонгуулиар нийслэлийн МАН “Аз жаргалтай Улаанбаатар” гэдэг мөрийн хөтөлбөр дэвшүүлсэн байдаг. Энэ мөрийн хөтөлбөрийн хүрээнд иргэд саналаа өгч, МАН-ыг нийслэлд үнэмлэхүй олонхиор сонгосон. НИТХ нь 45 төлөөлөгчтэй. Монгол Улсын нийслэл Улаанбаатар хотын 1.6 сая хүний дуу хоолой болж ажиллах 45 хүний 34-ийг МАН-аас сонгосон гэсэн үг. Тиймээс нэгжийн тухай хуулиараа МАН-ын төлөөлөгч нар олонхиороо хотын даргад Д.Сумъяабазарыг нэр дэвшүүлж, итгэл хүлээлгэсэн. Гэтэл мөрийн хөтөлбөртөө маш сайхан амлалт өгсөн хотын дарга Сумъяабазар нь өнгөрсөн 2.5 жилийн хугацаанд ямар ажил хийсэн бэ.
Улаанбаатар хотын утааг арилгана, түгжрэлийг бууруулна, эрүүл аюулгүй орчинг бий болгоно, ажлын байрыг нэмэгдүүлнэ гээд маш олон сайхан амлалт өгснийг хэн бүхэн санаж байгаа. Харамсалтай нь, аль нь ч биелээгүй. НИТХ өнөөдрийг хүртэл ээлжит бусаар 10, ээлжитээр 10 гаруй удаа хуралдаж, нийслэлийн зарим асуудлыг хэлэлцжээ. Гэтэл энэ хурал дээр Хотын Засаг дарга нь 100 хувь суудаггүй. Хотын Засаг даргын үндсэн үүрэг нь хотынхоо иргэдийн дуу хоолой болсон Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлаас гарч байгаа шийдвэр, үүрэг даалгаврыг хүлээн авч, төсвийг зүй зохистой зарцуулах. Харин хотын дарга энэ үүргээ үл ойшоон НИТХ-ыг нийслэлийн намын хорооны хурал болгож хувиргасан. “Би нийслэлийн МАН-ын хорооны дарга учраас миний команданд тэд байх ёстой” гэдэг өнцгөөр хандаж эхэлсэн. Миний хувьд сөрөг хүчний зүгээс ч гэлтгүй төлөөлөгчийн хувиар НИТХ-ын хуралдаан бүрт байр сууриа илэрхийлж, болж бүтэхгүй асуудлыг шууд хэлээд явдаг. Гуравдугаар сарын 31-ний ээлжит бус 10 дугаар хуралдаан дээр мөн л нийслэлийн тулгамдаж байгаа 15 асуудлыг хэлэлцэж, шийдвэрлэхээр оруулж ирсэн. Гэвч хотын дарга орж ирээгүй. Өмнө нь ч иймэрхүү байдалтай байсан.
НИТХ-ын төлөөлөгчийн хувиар “Хотын дарга хаана байна вэ “гэж асуусан. Албан бус байдлаар өвчтэй гэж л хэлсэн. Тиймээс хотын даргыг үндсэн ажлаа хийхгүй бол чөлөөлье. 4 жил хөдөлгөхгүй гээд тавьчихсан хүн биш. Сольж болно, өөрчилж болно. Эрх нь төлөөлөгч нарт байна. Төлөөлөгч гэдэг нь ард иргэд, нийслэлчүүд. Тэгэхээр иргэд минь ээ, өөрийнхөө сонгосон төлөөлөгчид шахалт үзүүлээч ээ. Ажлаа хийхгүй байгаа Засаг даргыг сольё, ажилладаг, сэтгэлтэй хотын даргатай болмоор байна гэдгээ илэрхийлсэн. Нэгжийн тухай хуулиар хэрвээ энэ асуудалд нийт төлөөлөгчийн гуравны нэг нь гарын үсэг зурсан тохиолдолд Иргэдийн хурал 14 хоногийн дотор хуралдаж шийддэг. Асуудлыг дэвшүүллээ, олон нийт, хэвлэл мэдээлэлд дэлгэлээ. Процесс цаашид үргэлжлээд явна гэж бодож байна.
-НИТХ-ыг МАН-ын нийслэлийн хорооны хурал шиг үздэг боллоо гэж та хэллээ. Уг нь НИТХ чинь Засаг даргын үйл ажиллагаанд хяналт тавьж, үнэлэлт дүгнэлт өгөх ёстой, иргэний төлөөллийн байгууллага биз дээ. Ядаж л жил бүр ажилд нь үнэлэлт өгдөг биз дээ.Таны хэлснээр бол яагаад ч бодитой үнэлгээ гарахгүй юм байна?
-Би бол НИТХ-ын төлөөлөгчийн хувьд, нийслэлд ажиллаж амьдарч байгаа иргэний хувьд хангалтгүй гэж үзэж байгаа. Яагаад вэ гэхээр нийслэлийн МАН-аас өгсөн маш олон амлалтаас биелсэн нь алга. Хотын асуудал улам уруудан доройтож байна. Монгол Улсын нийт хүн амын талаас илүү хувь нь ажиллаж амьдарч байгаа энэ хотоос эдийн засаг, хүн амын амьжиргаа, хөгжил гээд бүх зүйл хамаарч байна. Түгжрэл, утаа, хөрсний бохирдол, ажлын байр гээд тоочвол маш олон асуудал шийдэгдэх байтугай, улам уруудан доройтож байна. Мэдээж, НИТХ бол МАН-ын хурал шиг болдог. Асуудлыг тавьдаг ч хэт олонхиороо кноп дардаг. Хүүхдийн хүчирхийллийн асуудлыг ярья гэхэд олонхиороо “шаардлагагүй” гээд кноп дардаг. Дулаарч байна, утааны асуудлыг хойшлуулья гэдэг. Гэтэл бид энэ асуудлыг сар бүр тавьж байх ёстой. Цөөнхийн хэлж байгаа үг, бодитой шүүмжлэлийг хүлээж авч чадахгүй байна. Хэвлэл мэдээллийг хаачихдаг. Иймэрхүү л байдал хоёр жил гаруй үргэлжиллээ.
-Гэхдээ нийслэл мөнгөгүй байна уу, гэвэл үгүй биз дээ. Наад зах нь, УИХ, Засгийн газраас түгжрэл бууруулахад гээд 420 тэрбум төгрөг тавьж өглөө. Хотын төсөв их наядаар хэмжигдэн батлагдаж байна. Танаас НИТХ-ын төлөөлөгч гэдэг утгаар нь асууя. 420 тэрбум төгрөгөөр юу хийсэн бэ гэдэг тайланг олж үзсэн үү. Жишээ нь, НИТХ-аар түгжрэл бууруулах зорилготой “Улаанбаатар шинэ бүтээн байгуулалт” гээд компани байгуулсан. Нийслэлээс тус компанид багагүй төсөв ч хуваарилсан. Гэтэл Засгийн газарт бас энэ чиг үүргийг хариуцсан сайдтай. Энэ мэт давхардсан үйл ажиллагаанд төлөөлөгчдийн зүгээс ямар байр сууринаас ханддаг юм бэ?
-Нийслэл өөрөө төрийн байгууллага. Гэтэл дэргэдээ орон нутгийн өмчит 60 орчим байгууллага төсвөөс санхүүжүүлдэг. Өөрөөр хэлбэл, татвар төлөгч нарын мөнгөөр санхүүжүүлээд бизнес эрхлэгч нартай өрсөлддөг, маш их зардалтай, ашиггүй үйл ажиллагаа явуулдаг гэсэн үг. Шударга бус зүйл биз дээ энэ чинь. Энэ асуудалд байнгын шүүмжлэлтэй ханддаг. Төр өөрөө цомхон, бодлогоор хувийн хэвшлийг дэмжих ёстой. Гэтэл жил ирэх тусам данхайдаг. Монгол Улс түүхэндээ анх удаа түгжрэл бууруулах сайдтай хүртэл боллоо шүү дээ. Нийслэлд түгжрэл бууруулах том нэгжтэй боллоо. Бүх төсөв тэнд төвлөрлөө, анх удаа 420 тэрбум төгрөг хуваариллаа. Э.Бат-Үүлийг хотын дарга байхад нийслэлийн төсөв л ийм байсан. Харин өнөөдөр 2 их наяд болчихлоо. Үнэхээр төсөв мөнгө багадаагүй, харин ч өссөн. Гэтэл асуудал нь багассангүй, өслөө. Эндээс нийслэлчүүд хэн нэгнээр хэлүүлэлтгүй дүгнэлтээ хийж байгаа. Нийслэлийн Засаг дарга жил болгон өөрийнхөө ажлыг 100 хувь биелсэн гээд гоё үгтэйгээр оруулж ирдэг. Цаасан дээр өөрийгөө 100 хувь ажилласан гэж дүгнэх нэг өөр. Гадаа гараад Улаанбаатар хотын амьдрал хэрхэн яаж өөрчлөгдөв, амьдрал ямар байна вэ гээд хар.
-МАН-ын удирдлагын зүгээс шударга ёс, ил тод байдлын талаар байнга ярьж байна. Тэгвэл нийслэлийн хувьд яриад байгаа шиг нь “шилэн” байж чаддаг уу. Шударга байх, шилэн байх гэсэн энэ зарчим хэр хэрэгжиж байна вэ?
- Шилэн дансны тухай хууль хэрэгжиж эхлээд нутагшчихсан гэж болно. Төрийн сан барьж байгаа нөхдийн заавал хийх ёстой ажил. Нийслэлд 2020 онд МАН гарч ирээд энэ хуулийг гууль болгосон нь үнэн. Сүүлийн 2 жил нийслэлд Шилэн дансны хууль хэрэгжихгүй байгаа гэж болно. Төсвөө дандаа бүхлээр нь тавьдаг, нуудаг.Хаана юу зарцуулагдах гэж байгаа нь тодорхойгүй, мэдэгддэггүй. Та бүхэн ч ороод хараад үз. Хэр нээлттэй байгааг нь.
- Энэ жилийн нийслэлийн төсвийг 1.6 их наяд төгрөгөөр баталсан байх аа. Тэгвэл энэ мөнгөөр бодит бүтээн байгуулалт болох ажил юу хийх билээ?
-Шинээр тавигдсан ажил байхгүй. Өнгөрсөн жил хангалттай төсөвтэй байсан учраас маш их хэмжээний ажлууд эхлүүлсэн. Түүнийгээ үргэлжлүүлээд санхүүжүүлнэ. Ер нь, Улаанбаатар хот бодлогын хувьд дүүжин тээвэр, LRT гэх мэт зүйл огт хэрэггүй. Монгол улс чинь өөрийн гэсэн онцлогтой. Бидэнд метро л хэрэгтэй. Газрын хөрсөн дээр маш хүйтэн байдаг манай хотын хувьд газар доор дахиад нэг хоттой болно гэсэн үг. Нөгөө ад үзээд байгаа худалдаа үйлчилгээний цэгүүд чинь тэнд бий болно. Үйлчилгээний соёл, ажлын байр ч нэмэгдэнэ. Улаанбаатар хотод хэвтээ, босоо тэнхлэг дагуу л метро хэрэгтэй. Үнэхээр зоригтой хөдлөх гээд байгаа юм үүнийгээ л хий. Өнөөдөр дэлхийн хотуудын нийтийн тээвэрт метрог л ашиглаж байна. Гэтэл манайх LRT гээд яриад сууж байдаг. Наад зах нь хотын өнгө үзэмжинд маш муухай. Том бетонон хөлтэй, зам дагасан маш их дуу чимээтэй бас өвөлдөө -30 градусаас дээш хүйтэрдэг манайд нийцэх үү. Энэ бол дулаан оронд л хэрэгждэг төсөл.
Сингапур гэхэд LRT –г саяхан ашиглахгүй гээд зогсоосон. Орчин цагийн хотын өнгө үзэмж, дуу чимээнд нийцэхгүй гэж үзсэн.
Метро гэж дэлхий нийтээр хүлээн зөвшөөрсөн технологи байна шүү дээ. Э.Бат-Үүлийн үед метроны төслийн ТЭЗҮ хийгдээд, маршрут нь тодорхой болчихсон, Жайкагийн төслөөр эхлүүлсэн энэ ажлыг зогсоочихоод яагаад LRT гээд зүтгээд байгаа юм бэ. Энд маш том мөнгөний ашиг сонирхол явагдаж байна гэж хувь төлөөлөгчийн зүгээс би хардаж байгаа. Би бол үнэхээр дэмжихгүй энэ төслийг.
