Хоол, шим тэжээлийн боловсрол гэдэг нь тухайн хүнийг хоол, шим тэжээлийн зөв цэгцтэй мэдээллээр хангах, улмаар хооллолтын мэдлэг, хандлага, даддаа өөрчлөн зөв зохистой хоололт, эрүүл амьдралын хэв маягтай болгох урт хугацааны практикт суурилсан мэдлэг, чадвар, чадамжийн цогц үйл ажиллагаа юм. Хоол шим тэжээлийн боловсрол дутуугаас нийгэмд судалгаагаар нотлогдоогүй ташаа мэдээлэл тарах нь элбэг байдаг.
ШУТИС-ийн Үйлдвэрлэлийн технологийн сургууль Монголын эрүүл мэндийн сэтгүүлчдийн Цагаан үзэг холбоотой хамтран өчигдөр "Зөв хоололт-Эрүүл мэнд” нэртэй уулзалтыг зохион байгууллаа. Малын дайвар бүтээгдэхүүний шим тэжээлийн ач холбогдлын талаар Биотехнологи шим судлалын салбарын эрхлэгч доктор, дэд профессор Б.Майзул мэдээлэл өглөө. Ингээд түүнтэй ярилцав.
-Малын дайвар бүтээгдэхүүний шим тэжээлийн ач холбогдлын тухайд яривал?
-Бид их азтай, бэлчээрийн малын мах хоол хүнсэндээ хэрэглэдэг. Бэлчээрийн монгол малын мах, дотор мах нь төгс хүнс болж чаддаг. Бас олдоц ихтэй, эдийн засгийн хувьд үнэ хямд байдаг. Дотор махыг боловсруулж хүнсэнд ашигласнаар махны нөөц нэмэгдэх, мал төхөөрөх болон боловсруулах үйлдвэрийн ашиг орлого өсөх, халдварын бус өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх ач холбогдолтой.
-Малын дотор гэдэс таны биед ямар ашигтай вэ?
-Малын дотор гэдэс буюу цувдай нь төмөр, уураг, кали, кальци зэрэг маш олон эрдэс бодисыг өөртөө агуулдаг. Жишээ нь уураг 15-18%, төмөр 70-80% агуулдаг. Долоо хоногт нэг удаа дотор гэдэс идвэл төмөр дутагдлын цус багадалт гэх өвчнөөр өвдөхгүй байх боломжтой. Гэвч сүүлийн үед дотор гэдэс тэр дундаа амин дэмийг хамгийн ихээр агуулдаг дэлүү, уушги, сархинаг, элэг зэргийг хүнсэндээ ашиглахаа больсон.
-Нийслэлчүүд тэр бүр дотор мах хэрэглэдэггүй. За хүүхдүүдээ гэдэс дотрын шөл ч уулгаж үзээгүй хүмүүс байдаг?
-Манайхан өөрсдөө уургаа үнэгүйдүүлээд хаяад байдаг. Таван цулын ач тусыг мэдэхгүй байгаа нь харамсалтай. Энэ бол маш буруу. Хүүхдийг багаас нь хоол хүнсийг нь анхаарах хэрэгтэй. Багаас нь идүүлээд сурчихвал амар. Таван цулыг амтлаад эсвэл нунтаглаад борц шиг болгоод хоол хийгээд өгөхөд хүүхдийн хөлс гардаг. Өөрөөр хэлбэл ядаргаа нь тайлагдаж байна гэсэн үг. Тийм шим тэжээлтэй.
-Таван цул дотор махны сул болон давуу тал нь юу бэ?
-Давуу тал нь их. Уураг болон эрдэс бодис амин дэмээр баялаг. Харин сул тал нь гэвэл чийг өндөртэй, өвөрмөц үнэртэй, хадгалалтанд тэсвэргүй байдаг.
-Таван цулыг нэг дор буюу нэг тогоонд чанадаггүй гэх мэдээлэл яваад байсан?
-Ихэнх айлууд хонины гэдсээ нэг тогоонд бүгдийг нь хийгээд л чанадаг. Нилээд юм мэддэг, домч хүн “Чи таван цулын шөл ууя гэвэл 5 цул эрхтэнг тусад нь чанаад шөл уу. Битгий 6 сав эрхтэнтэй нь хольж чана. 5 цулын шөл ядаргаанд сайн, халуун чанартай. Сав 6 эрхтний шөл хий дардаг, эмнэх чадвар сайн. Тиймээс элэг бөөр, зүрх уушиг, дэлүүг тусад нь нэг саванд чана. Хош, ходоод, гүзээ, чацархай тэргүүтэнг тусад нь өөр саванд чана” хэмээн хэлж байсан юм.
-Дэлүүг бол огт хэрэглэдэггүй, мал төхөөрөөд шууд хаячихдаг талтай юм билээ. Гэтэл төмрийн агууламж маш өндөр гэж сонслоо?
-Дэлүүг маш их хэмжээгээр хаядаг. Гэтэл дэлүүнд төмрийн агууламж маш өндөр. Дэлүүнд агуулагдах төмрийн үйлчилгээг судлах зорилгоор 2007 онд Анагаахын сургуультай хамтран цагаан хулгана, туулайд зориудаар цус багадалт үүсгэн 28 хоногийн туршилт хийсэн. Ингэхдээ эрүүл бүлэг буюу зориудаар цус багадалт үүсгээгүй амьтад, зориудаар цус багадалт үүсгэж төмрийн бэлдмэл өгсөн, боловсруулсан дэлүүг хоолтой нь хамт өгсөн, зориудаар цус багадалт үүсгээд энгийн л иддэг хоолыг нь өгч байсан гэж дөрөв ангилсан. Ингээд 28 хоногийн дараа харьцуулж үзэхэд боловсруулсан дэлүүг нэмэлтээр өгсөн амьтан төмрийн хэмжээ нь эрүүл бүлгийнхтэй тэнцэж байсан. Үүнээс үзэхэд дэлүүнд агуулагдах төмрийн хэмжээ, төмрийн бэлдмэл ууснаас илүү болох нь тогтоогдсон. Тиймээс жирэмсэн эмэгтэйчүүд өдөрт нэг удаа дэлүү чанаж идэхэд цус багадалттай болохгүй, төмрийн бэлдмэл ууснаас илүү үр дүнтэй гэж үздэг.
-Уушгины ач тус юу бэ?
-Махны 20 хувь нь уураг байдаг бол уушгины 18 хувь нь уураг байна. Тэгэхээр уушги нь махнаас ялгаагүй уургийн агууламж өндөртэй. Мөн төмөр, кали, натри, кальци, зэс, цайр болон A, D, E, K амин дэмүүдийг маш ихээр агуулдаг.
За тэгвэл гүзээний ач тусын тухайд?
-Холбогч эдийн агууламж өндөртэй (коллаген, редуклин). Хүний арьс нь холбоос эдээс бүрддэг байна. Тиймээс арьсан дахь холбоос эдийн уураг буюу коллагений хэмжээ буурснаар арьс үрчлээтэж, хөгшрөлт хурдан явагддаг. Тэгвэл долоо хоногт нэг удаа гүзээ, толгой шийрний хуйх идээд байхад арьс үрчлээтэх, хөгшрөхөөс урьдчилан сэргийлэх боломжтой юм. Манайхан дотор мах болон толгой шийрээр царцаамаг хийж иддэг. Царцаамаг нь коллаген их агуулдаг. Эмэгтэйчүүдэд маш сайн 7 хоногтоо 2-3 удаа царцаамаг идэхэд эрүүл мэнд гоо сайханд ач холбогдол өгнө.
Эдгээрээс гадна дотор гэдэсний шөлийг цус төлжүүлэх, төмөр, иодын дутагдлаас сэргийлэх, ядаргаа тайлах зорилгоор өргөн хэрэглэдэг. Энэ мэтчилэн дотор гэдэсний ид шидийг дурдаад байвал дуусахгүй ээ. Тиймээс долоо хоногт нэг удаа, гэдэс дотор, толгой шийр идэж, биеийнхээ эрдэс бодис, амин дэмийг нөхөж байгаарай гэж хэлье. Хоолоо зөв байлгавал өвчин тусахгүй.
-Дотор мах эрүүл эсэхийг яаж мэдэх вэ?
-Малын дөрвөн эмчийн гар дамжиж, Мал төхөөрөх газарт нядалгаа хийдэг учраас айх зүйл байхгүй. Мэдээж эрүүл мах, таван цулыг хоол хүнсэндээ хэрэглэнэ. Дотор махаа хаяхгүйгээр хоол хүнсэндээ тогтмол хэрэглээд ирэхэд эдийн засгийн хувьд ч хэмнэлттэй мөн махны нөөц ч нэмэгдэнэ гэж үздэг. Тиймээс таван цул дотор махыг үйлдвэрийн аргаар боловсруулаад хүн амынхаа хоол хүнсний хэрэгцээнд нийлүүлбэл нийгэм, эдийн засагт ч хэрэгтэй байна.
