Монголын улстөрчдийг тонгорч байгаа хэргүүд ар араасаа ундарсаар байна гэхэд хилсдэхгүй. Жижиг дунд үйлдвэрлэлийн санг “тоносон” хэргээс цөөн хэдийгээ зольж байж мултарсан улстөрчид Хөгжлийн банкны гэх хэрэгт ээрэгдэж, араас нь нүүрсний гэх хэрэгт унав. Зарим улстөрчийн хувьд намаасаа шахагдаж байгаагаа мэдэрч, ганцаар хэрэг үүрсэн бол зарим нь хөлөө дүрэх байтугай, ойртоо ч үгүй байж нэр холбогдсон хэмээн гомдоллож буй. Гэтэл аль алинд нь нэр холбогдсон ч уснаас хуурай гарчихаж чаддаг “идтэй, шидтэй” нэгэн ч байна. Тухайлбал, Улаанбаатар хотын захирагч, нийслэлийн Засаг дарга Д.Сумъяабазар.
УИХ-ын танхимд ид бужигнаан үүсгэж байгаа “нүүрсний” гэх авлига, албан тушаалын хэрэгтэй энэ хүнийг холбоогүй гэхээр итгэх үү. Өөрөөр хэлбэл, хэргийн эзэн хэнгэргийн дохиур болоод байгаа “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн гүйцэтгэх захирлаар ажиллаж байсан Д. Ариунболд, Б.Ганхуяг нар тухайн үед Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн сайдаар ажиллаж байсан Д.Сумъяабазарын харааны гадуур гүйж, “хулгай” хийжээ гэвэл та үнэмших үү. Наад зах нь хэдий хэмжээний нүүрс гарч байна, хааш нь экспортлож байгаа вэ гэдгийг энэ хүн огт харахгүй, сонсохгүй сууж байсан гэж үү. Уг нь, “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийг гадаад зах зээлд гаргах, хувьцаа гаргах зэрэг асуудлыг ярьж байсан сайд гэхээр тус компанийн талаар хангалттай мэдээлэлтэй байсан гэсэн үг.
Тэрээр, Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн сайдаар ажиллаж байхдаа Эрдэнэс Тавантолгой компанийн дэргэд охин компани байгуулах, тус компанид Тавантолгойн Цанхийн зүүн хэсгийг шилжүүлэх, 30 хүртэлх хувийг нь гадаадын хөрөнгийн бирж дээр хувьцаа хэлбэрээр гаргах тухай 296 дугаар тогтоол гээчийг гаргасан байдаг. Тэгэхээр Д.Сумъяабазар бол “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн Д.Ариунболд, Б.Ганхуяг захиралтай хамгийн ойр ажиллаж байсан төрийн өндөр албан тушаалтан нь мөнөөсөө мөн.
Нэгэнт 296 дугаар тогтоол газар аваагүй бас Уул уурхайн яам түүний дураараа дургиж дунд чөмгөөрөө жиргэдэг газар биш гэдгийг мэдэрсэн үү, ямартай ч “би чинь хотыг хөгжүүлдэг баатар” гэх болсон. Хачирхалтай нь, яагаад Эрдэнэс Тавантолгой ХК-ийн үйл ажиллагаанд наад зах нь хяналт тавих ёстой байсан Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн сайдаар ажиллаж байсан түүнд хариуцлагын асуудал яригдахгүй байна вэ.
Ерөнхийлөгч асан Х.Баттулгын өмгөөлөл дор хэсэг явсан байж болох ч УИХ-д товлогдсон нүүрсний гэх хэргийн нээлттэй сонсголд хамгийн түрүүнд дуудагдах зүй ёсны хүн бол хотын Захирагч Д.Сумъяабазар.
Үндэсний хөрөнгө оруулалтын банк буюу төрийн нэг “саалтуур”
Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын захирагч Д.Сумъяабазар 2006 оноос 2013 оныг хүртэл Үндэсний хөрөнгө оруулалтын банкны Төлөөлөн удирдах зөвлөлийн даргаар ажилласан байдаг. Учир нь, тус банк бол түүний дүү Д.Дагвадоржийн эзэмшлийнх гэхэд буруудахгүй. Санхүүгийн зохицуулах хорооны мэдээллийн санд бүртгэгдсэн мэдээллээс үзвэл 2001 онд банкны зөвшөөрлийн гэрчилгээгээ авсан Үндэсний хөрөнгө оруулалтын банкны 56.99 хувийг Д.Дагвадорж, 15.99 хувийг Д.Сумъяабазар эзэмшдэг. Тэгэхээр үндсэндээ Д.Сумъяабазарын гэр бүлийн нэг бизнес нь. Гэхдээ яг л цирк шиг бүтэлгүй бизнесийнх нь нэг.
Улстөрд нөлөө бүхий байдлаа ашиглаж, Нийгмийн даатгалын сан болон Эрүүл мэндийн даатгалын сан, Эрдэнэс Тавантолгой ХК, Тавантолгой төмөр зам ХХК, Эрдэнэт үйлдвэр ТӨҮГ, Тавантолгой түлш ХХК, Хөгжлийн банкны охин компани болох Ди Би Эм Ассет менежмент ҮЦК ХХК мөнгө гэх зэргээр төрийн 70 гаруй тэрбум төгрөгийг тус банкинд байршуулж хэсэгтээ үйл ажиллагаа явуулсныг үгүйсгэх аргагүй.
Харамсалтай нь, өнөөдөр энэ банк санхүүгийн хүндрэлтэй, дампуурах эрсдэлтэй гэх ангилалд явна. Монголбанкнаас “ҮХОБ-нд гадны хөрөнгө оруулагч хөрөнгө оруулах хүсэлт илэрхийлсэн. Монголбанкны зүгээс холбогдох хуулийн дагуу шалгуурыг хангаж байгаа эсэхэд хяналт, шалгалт хийж байгаа” гэсэн боловч одоогоор эрсдэлтэй гэх ангиллаас бүрэн ангижраагүй байгаа.
Нийгмийн даатгалын сан, Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн мөнгийг 2021 оны сүүлээр Үндэсний хөрөнгө оруулалтын банк төлсөн гэдэг ч яг үнэндээ тухайн үед Монголбанкнаас 14 тэрбум төгрөг зээлсэн байсан тул “улсын мөнгийг улсын мөнгөөр төлсөн үү” гэх асуудал сөхөгдсөн. Гаднаас 14 сая ам.долларын хөрөнгө оруулалт татаж, холбогдох сангуудын мөнгийг төлж байгаа гэх утгатай хариулт УИХ-ын Эдийн засгийн байнгын хорооны хурал дээр яригдсан байдаг. Харин Д.Сумъяабазар дарга энэ тухайд “ Төрийн сангийн мөнгийг банк эргүүлэн төлөх ёстой. Би энэ банкны ажлаа 8 жилийн өмнө өгсөн. ЭТТ, “Эрдэнэт” үйлдвэрийн мөнгийг энэ онд багтаан төлнө гэж надад банкны удирдлагууд хэлсэн. Банкны тухай шинэ хуулийн дагуу хөрөнгө оруулагч нартай уулзаж байгаа юм билээ. Над руу дайрч байгаад харамсаж байна. Би хэзээ ч мохохгүй” хэмээн 2021 оны сүүлээр ярьсан байдаг.
Төрийн өндөр албан тушаалтан хувийн бизнесээ төртэй хутгаж, бас төлбөрийн чадваргүй болсноо “над руу улс төрийн зорилгоор дайрч байна” гэж ойлгоод олон нийтэд ийм мэдээлэл өгдөг байдал магадгүй Монголоос өөр улсад огт байхгүй. Ингэж хариулах хүн ч Д.Сумъяабазараас өөр байхгүй биз.