Намайг оюутан байхад Лениний музейн барилгад Нийгмийн ухааны институци байрладаг, энд Монголын сор сэхээтнүүд түүхч эрдэмтэд цугласан цэмцгэр гоё барилга байв. Лениний музейн барилга нь нийтдээ 7750 ам метр талбай бүхий үзмэрийн танхимуудаас гадна түр үзэсгэлэнгийн болон кино лекцийн танхим, номын сан зэрэг үйлчилгээний олон өрөө бүхий соёлын төв ордон байсан.
Сан хөмрөгийн зориулалтын өрөө, олон төрлийн тоног төхөөрөмж ч энд байсан. Олон сонирхолтой хүнд үзүүлэх үзмэртэй, өнгө нь шил толь болсон гайхалтай өргөө байсан. Бүр тодолбол тус музейд Марзан Шаравын бүтээсэн Лениний зураг бүхий 90 ам.метр зээгт наамал, Ленинград хотод бүтээсэн “Их замын үе шатууд” хэмээх 60 тонн жинтэй хүрэл цутгамал, Ардын зураач Цүлтэмийн “Түүхт уулзалт” нэртэй тосон зураг, “Ленин цөллөгт” хэмээх хүрэл цутгамал, Ленин, Д.Сүхбаатар нарын уулзаж байгаа дүр зураг бүхий хивсний үйлдвэрийн нэхмэлчид урласан аварга том хэмжээтэй хивс гээд 5000 орчим үзмэр, бүтээл байсан.
Эдгээр үзмэрүүд одоо хаана хэнд хадгалагдаж байгаа нь бүрхэг төдийгүй, бүлтэй нэг нь цөлмөөд явсан байна. Үе үеийн улс төржсөн Төрийн өмчийн хорооны дарга нар тус музейг үхлийн архив мэт харж, үрэн таран хийхэд нь дэм нэмэр болсон байдаг. Музейн барилгыг МАНАН булаацалдан, амь тэмцсэн бүхэл бүтэн хорь гаруй жил байлдан тоглосон юм. Бузрууд хоймор эзэлж бугнууд буйр сүйдлэх үеэр Ленин музейн барилга байрыг нь булаалдах зуур мэдээж 5000 орчим үнэт үзмэрүүд үрэн таран болж, чоно борооноор гэгчээр хөл толгой нь олдохгүй талцсан улс төрийн хэрүүлийн хөлд ширвэгдэн золиослогдсон гэж хэлж болно. Монгол улсад соёлын өвийг хадгалж хамгаалах, бүртгэн баримтжуулах заавар журам, хууль дүрэм хангалттай бий.
Гэвч Лениний музейд байсан олон үнэт түүхэн дурсгалт үзмэр, зээгт наамал, баримал сийлбэрүүдийн бүртгэл хаана, хэнд байгааг мэдэх хүн өнөөдөр алга. Энэ байгууламж ч олон жил музейн зориулалтаар ашиглаагүй, элдэв байгууллагын оффис болж хувирсан. Орлого зарлага хаашаа ордог нь бүрхэг. Хоёр намын хэрүүлд сульдсан Лениний музейн байранд хожмоо Үлэг гүрвэлийн музей байрлуулж өнөөх эцэс төгсөлгүй хэрүүл түр завсарласан. Энэ бүхний цаана юу нуугдаж байна гэвэл нуран унасан социализмыг бүрэн түлхэж, ой санамжгүй болгох гэсэн сөргөлдөгч намуудын хорт бодлого, үнэт үзмэрүүдийг өөрийн болгодог улс төрчдийн уран башир арга, төрийн өмчийг зувчуулан завшдаг намын нэр барьсан бүлэг этгээдийн ашиг сонирхол энд нуугдаж байв.
Талцаж талцаж төрийн өмчид бүртгэн авсан Лениний музейн барилга, түүний үнэт үзмэрүүд алга болсон нь урлаг соёл, түүх соёл хэрхэн түргэн зуурт устгагдан алга болж, увайгүй улс төрчдийн гарын аяыг даахгүй гансран унадагийн шилдэг жишээ юм. Энэхүү музейн барилга эрх биш өвөртөө хийгээд явж болохгүй болохоор Үлэг гүрвэлийн музейн нэртэйгээр оршин тогтнож байна. Харин олдохгүй болсон үнэт үзмэрүүдээ нэхэх Соёлын яам ч алга, соёлын ажилтан ч алга.
Хожимдсон хойно нь хашгирч, Соёлын сайд Ч.Номин “Байгалийн түүхийн музей байрлаж байгаа Лениний музей бол Соёлын яамны захиалгаар музейн зориулалтаар баригдсан үндэсний өвөрмөц хэв маяг бүхий архитектурын дурсгалт барилга. Тийм ч учраас 2023 онд бүрэн хэмжээнд засварлах зураг төслийг боловсруулна. Цаашдаа Байгалийн түүхийн музей шинэ байранд орох учраас Лениний музейн эх төрхийг алдагдуулахгүйгээр засварын ажлыг хийнэ” гээд одоогийн хийгдэж байгаа урсгал засварыг хийхдээ боржин, гантиг чулуун хийцийн шал, ханыг гэмтээхгүй, эх төрхийг ямар нэг байдлаар өөрчлөхгүй байхыг үүрэг болгов хэмээжээ.
Буйгаа сүйтгэж бузруудад алдаж бухсан хойно нь булайг дэлгэх хүн ч хүнгүй хууль ч үгүй болов. Байгалийн түүхийн музей түр орогнож буй. Байнд ч үгүй банзанд ч үгүй сүйдэлсэн, сүйдэлсэн хойноо улсаас олон тэрбумыг урсган өнгөлж өөдлүүлэхээр оромдож буй олон урхагийн зөвхөн нэгийг л дэлгэхэд ийм. Даанч яав?
Сэтгүүлч Н.Дуламсүрэн