Технологийн үсрэнгүй хөгжлийг дагасан мэдээллийн урсгалын хурд нь хүн төрөлхтөний өмнө шинэ сорилт, шинэ дэг журам, зохион байгуулалтыг шаардах болсон. Мэдээллийн урсгалд дунд төрөл бүрийн ашиг сонирхолын зөрчилтэй контент үйлдвэрлэгдэж, түгээгдэх болсон нь хүмүүс хэрэгцээт мэдээллээ олж авах боломжийг хааж, төөрөгдөлд оруулах, сэтгэл зүйн сөрөг нөлөөлөл үзүүлэх зэрэг таагүй үр дагаваруудаг бий болгоод байгаа юм. Тиймээс дэлхий дахинд мэдээллийн эрх зүйн орчныг яаралтай бүрдүүлэх шаардлага тулгарч байна. Хөгжингүй орнуудын хувьд эхнээсээ цахим орчин дахь эрх зүйн зохицулалтуудыг аль хэдийн хийгээд эхэлжээ.
Ингээд Япон, БНСУ, ХБНГУ, Сингапур, БНХАУ, ОХУ, БНФУ зэрэг хөгжингүй улс орнууд цахим орчин дахь эрх зүйн зохицуулалтаа хэрхэн бүрдүүлсэн туршлагаас тоймлон хүргэж байна.
Япон Улсын цахим орчны агуулгын эрх зүйн зохицуулалтууд нь холбогдох салбар хуулиуд буюу “Эрүүгийн хууль”, “Хүүхдийн садар самуунтай холбоотой үйлдлийг шийтгэх, хүүхдийг хамгаалах тухай хууль/2000 он/” -раа зохицуулагдсан байдаг байна.
Япон Улсын эрүүгийн хуулийн /1907 он/;
- 175-р зүйл- Садар самуун контент,
- 233-р зүйл – Хуурамч мэдээлэл, залилах гэмт хэрэг
БНСУ-ын цахим орчны агуулгын эрх зүйн зохицуулалт нь “Харилцаа холбооны тухай хуулийг хэрэгжүүлэх журам /1995/”, “Мэдээлэл, харилцаа холбооны сүлжээг дэмжих, хамгаалах тухай хууль /2016/”, “Хэвлэл мэдээллийн арбитр ба хохиролыг бууруулах тухай хууль /2022/”-уудаар зохицуулагдсан бйдаг байна.
БНСУ-д Олон нийтийн мэдээллийн хэрэгсэл, харилцаа холбооны хяналтын хороо хориотой болон сөрөг контент нийтлэсэн дотоодын цахим хуудаст тухайн мэдээллийг устгахыг даалгах, шууд оролцоотойгоор устгах эрхтэй байдаг.
Харин цагдаа, тагнуул, цэргийн тагнуулын байгууллагууд нь цахим орчинд хууль зөрчсөн үйлдлыг хянан шалгаж, шүүхэд шилжүүлэх үүргийг хэрэгжүүлдэг ба веб хуудас, нийгмийн сүлжээний хэрэгсэл, дотоодын мэссэнжэр үйлчилгээнүүдийн хэрэглээ, хандалт, агуулгад хяналт тавьдаг аж.
Тус улс нь цахим орчин дахь хяналтыг хэрэгжүүлэхэд хиймэл оюун ухааныг тодорхой хэмжээнд ашигладаг байна. Уг хиймэл оюун ухааны программ нь өгсөн өгөгдлийн дагуу интернет дэх мэдээ, дуу, зураг, сэтгэгдэл зэрэг мэдээллийг шүүхээс гадна сөрөг мэдээлэлд шуурхай хаалт хийдэг байна. Сүүлд гарсан Хэвлэл мэдээллийн арбитр ба хохиролыг бууруулах хуулиар олон нийтийн сүлжээ, цахим хэвлэл мэдээллийн талаар хариуцлагыг өндөржүүлж өгчээ.
Герман Улсын цахим орчны агуулгын эрх зүйн зохицуулалт нь “Мэдээлэл, мэдээллийн технологи болон мэдээллийн аюулгүй байдлын тухай хуулийн нэмэлт өөрчлөлт (Холбооны хууль/2013/ №398)”, “Сүлжээний хэрэгжүүлэлтийн тухай хууль /2018/”-иар зохицуулагдсан байдаг байна.
ХБНГУ-д 2018 оны 01 дүгээр сарын 01-ээс эхлэн “Сүлжээний хэрэгжилтийн тухай хууль” хүчин төгөлдөр үйлчилж, эхлэснээс хойш тус улсад цахим орчин дахь хяналт нэмэгджээ. Тус улсын олон нийтийн сүлжээний үйл ажиллагааг зохицуулах хууль тогтоомжид 2 саяас дээш хэрэглэгчтэй олон нийтийн сүлжээний үйлчилгээ үзүүлэгчдийг хамааруулж, хуулийн дагуу үүрэгжүүлсэн байдаг. Энэхүү үүргийн дагуу зөрчилтэй контент (терроризм, гэмт хэрэг, бусдыг гадуурхах, cyber-bullying, хүүхдийн бэлгийн мөлжлөг, садар самуун гэх мэт)-ийг устгах хариуцлагыг бий болгон хуульчилсан байна.
Олон нийтийн сүлжээ эрхлэгч байгууллагууд дээрх гэмт хэргийн шинж чанартай, зөрчилтэй контентийг 24 цагийн дотор устгах үүргээ биелүүлэхгүй бол хуулийн хариуцалага хүлээлгэхээр зохицуулалт хийжээ.
Сингапур Улсын цахим орчны агуулгын эрх зүйн зохицуулалт нь “Онлайн худал хуурмаг залилангаас хамгаалах тухай хууль /2019/”, “Онлайн худал хуурмаг, залилангаас хамгаалах журам /2019/”-аар зохицуулагддаг байна.
Сингапур улс нь хуурамч мэдээллийн эсрэг бие даасан хуультай нь саяхан УИХ-аар яаравчлан баталсан “Олон нийтийн сүлжээнд хүний эрхийг хамагаалах тухай хууль”-тай төстэй аж. Гагцхүү ялгаа нь Сингапур улс хуурамч мэдээлэл түгээх асуудалд илүү анхаарч хуульчилсан байдаг байна.
Энэхүү хуулиар улсын аюулгүй байдалд хор хөнөөл учруулах, нийгмийн эрүүл мэнд, олон нийтийн амгалан тайван байдал, санхүүгийн байдалд хохирол учруулах, бусад оронтой тогтоосон найрсаг харилцаанд сөрөг нөлөө үзүүлэх, ерөнхийлөгчийн сонгууль, бүх нийтийн сонгуулийн санал, үр дүнд нөлөөлөх, янз бүрийн бүлгийн хүмүүсийн хооронд дайсагнал, үзэн ядалт, муу санааны мэдрэмжийг өдөөх, эсвэл төрд итгэх иргэдийн итгэлийг бууруулах мэдээллийг хориглосон байдаг аж.
Хуулийг хэрэгжүүлэх журамд Фэйсбүүк, Твиттер, Гүүгл, Инстаграмм, ВеЧат, Ватсапп зэрэг аппликешнүүдийг олон нийтийн сүлжээнд тооцжээ.
БНХАУ-ын цахим орчны агуулгын эрх зүйн зохицуулалт нь “Хятадын кибер аюулгүй байдлын тухай хууль /2017/”, “Хувийн мэдээллийг хамгаалах тухай хууль /2021/”-аар зохицуулагддаг байна.
БНХАУ-д хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, цахим орчинд гарч мэдээлэл, контентад тавих хяналтын үйл ажиллагааг НАХЯ-ны Олон нийтийн мэдээллийн сүлжээний аюулгүй байдлын хяналтын алба (Сүлжээний товчоо), Улсын цахим интернэт, мэдээллийн алба (CAC) хэрэгжүүлдэг байна. Харилцаа холбооны салбарыг хянаж, хэвлэл мэдээлэл, цахим орчин дахь контентыг зохицуулах үүрэгтэй CAC нь Ши Жиньпиний тэргүүлдэг Кибер орон зайн асуудал эрхэлсэн төв комиссын удирдлага дор үйл ажиллагаагаа явуулдаг аж.
Тус улсад ХКН-ын Төв суртал ухуулгын хэлтсээс гаргасан чиглэлийн хүрээнд тус улсад хэвлэл мэдээлэл, цахим орчин, цахим харилцааны хэрэгсэлд улс төр, үзэл суртлын хяналтыг хэрэгжүүлнэ. Үүнд: ХКН болон албан тушаалтны нэр хүнд, буруутай үйл ажиллагаа, гадаад харилцаа, халдварт өвчин, аюулгүй байдал, иргэний нийгмийн идэвхжилтэй холбоотой шуурхай мэдээ хамардаг.
Ялангуяа, 2020 онд “Ковид-19” цар тахлын гарал үүслийн талаар бие даасан мөрдөн байцаалт явуулах уриалга, хятадад үйлдвэрлэсэн вакциныг шүүмжилсэн мэдээлэл дотоодын цахим орчинд тархсанаас хойш цахим орчинд тавих хяналтыг чангатгасан байна. Ингэснээр Wechat зэрэг цахим харилцааны хэрэгсэл дэх иргэдийн БНХАУ-г шүүмжилсэн яриа өгүүллийг хянаж, холбогдох хуулийн дагуу торгох, захиргааны шийтгэл оноох, цагдан хорих хүртэл арга хэмжээ авах болжээ.
Хятадад 2017 оноос хойш хэрэглэгчийн байршлыг нуух зориулалттай хувийн цахим сүлжээг (VPN) хязгаарлах болж, энэ төрлийн үйлчилгээг Хятад дахь Google, Apple зэрэг компаниудын app store-д байрлуулдаггүй ч тэдгээрт нэвтрэх эрх авсан иргэдийг тогтмол мөрдөн шалгах болжээ. Мөн ХКН-ын томоохон чуулган, бусад онц чухал үйл явдлын өмнө VPN-ийн блокууд ихэвчлэн нэмэгддэг байна.
БНХАУ нь сүүлийн жилүүдэд хэвлэл, урлаг соёлын салбар болон цахимаар өөрийгөө шууд нэвтрүүлэх онлайн “стриминг” үйлчилгээнд тавих хяналтыг чангатгасан ба цахим сүлжээнд аливаа нэг иргэний нэр нөлөө бэхжих, алдарших явдлыг хязгаарласан дүрэм журмыг батлаад байна. Иргэд цахим орчинд контент үйлдвэрлэх, цахим сүлжээнд олны танил, гадаадын иргэдтэй ярилцлага хийх бол холбогдох албанаас зөвшөөрөл авч, социалист нийгмийг сурталчлах зэрэг шаардлагыг биелүүлэх болжээ.
Сүүлийн үед Хятад улс 5 Жи, хиймэл оюун ухаан гэх мэт дэвшилтэд технологийг хөгжүүлэх замаар олон нийтийн харилцаа холбооны салбарт тавих хяналтыг боловсронгуй, нарийн болгож байна. Ингэснээр мэдээ, мэдээллийг шүүлтүүр өндөр түвшинд ажиллаж, хугацаа алдалгүй арга хэмжээ авах, урьдчилан сэргийлэх ажлыг хялбаршуулах болсон байна.
ОХУ-ын цахим орчны агуулгын эрх зүйн зохицуулалт нь “Интернэтийн цензур ба интернетийн тухай хууль /2012/ (Холбооны хууль №139)”, “Мэдээлэл, мэдээллийн технологи болон мэдээллийн аюулгүй байдлын тухай хуулийн нэмэлт өөрчлөлт /2013/ (Холбооны хууль №398)”-аар зохицуулагдсан байдаг байна.
Холбооны харилцаа холбоо, мэдээллийн технологи, нийтийн хэвлэл мэдээллийн хяналтын алба (Роскомнадзор) нь ОХУ хэмжээнд цахим орчинд насанд хүрээгүй хүүхдүүдэд садар самуун сурталчлах, мансууруулах, сэтгэцэд нөлөөлөх бодис үйлдвэрлэх, худалдах, амиа хорлолт, гэмт хэрэгт уруу татах агуулга бүхий контентын хяналтыг хэрэгжүүлж байна.
Роскомнадзор нь шүүхийн шийдвэргүйгээр хориотой контент бүхий цахим хуудсыг түгжих эрх эдлэхээс гадна ОХУ-ын Ерөнхий Прокурорын газрын тушаалаар олон нийтийг хамарсан үймээн самуун дэгдээх уриалга, бусад хэт даврагч үзлийг тарааж буй цахим хуудсыг шүүхийн шийдвэргүйгээр нэн даруй хаах эрхтэй.
Тус улсын хувьд Украины дайнаас хойш дайны тухай хуурамч мэдээ мэдээлэл цахим орчинд нийтэлж, Украины үндсэрхэг үзлийг сурталчлах, дэмжсэн контентууд нэмэгдэх болсноор тэдгээрийг хязгааралахад гол анхаарлаа хандуулж байна. Тодруулбал, энэ оны 2 дугаар сарын 24-өөс хойш интернетийн 120.000 орчим мэдээллийн эх сурвалжийг хаасан. Гэвч Telegram, VK зэрэг оросын нийгмийн сүлжээнд нээж үзэх зориулалттай аппликейншн хэлбэрийн нийтлэлүүдийг хянахад хүндрэлтэй тулгарч байгаа аж.
Франц Улсын цахим орчны агуулгын эрх зүйн зохицуулалт нь “Интернэт орчинд зохиогчийн эрхээр хамгаалагдсан бүтээлийг түгээх болон зохиогчийн эрхийг хамгаалах тухай хууль /2009/”, “Дотоод аюулгүй байдлын зохион байгуулалт, програм хангамжийн тухай хууль /2011/”, “Интернэт орчинд үзэн ядалттай тэмцэх тухай хууль /2020/”, “Хүүхдийн дүрс бичлэгийг цахим платформ зүй бусаар ашиглахаас сэргийлэх хууль /2020/”-иудаар зохицуулагдсан байна.
БНФУ хувьд цахим орчинд буй насанд хүрээгүй хүүхдийн садар самуун дүрс бичлэг болон терроризмийг сурталчлах, арьс өнгөөр ялгаварлан гадуурхах, үзэн ядах агуулга бүхий контентууд, оюуны өмчийн эрхэд халдах гэмт хэрэгтэй тэмцэхэд гол анхаарлаа хандуулж байна.
Францад Дүрс, дуу болон дижитал харилцааг зохицуулах агентлаг, Дотоод аюулгүй байдлыг хангах ерөнхий газар (Сөрөх тагнуул), цагдаа, дотоодын цэргийн байгууллагууд хуулиар олгогдсон чиг үүргийн дагуу цахим гэмт хэрэгтэй тэмцэх, сөрөг мэдээллийг хязгаарлах үйл ажиллагааг хэрэгжүүлж байна.
Тус улсад үйл ажиллагаа явуулж буй 4G сүлжээ, интернэт үйлчилгээ үзүүлэгч 129 ISP компаниуд цахим орчинд хяналт тавьж, холбогдох мэдээллийг төрийн байгууллагуудад хүргүүлэх үүрэг хүлээдэг байна. Харин нийгмийн сүлжээний компаниуд сөрөг мэдээлэл, контентыг сануулга өгөгдсөнөөс хойш 24 цагийн дотор устгах үүрэг хүлээж, хэрэгжүүлээгүй тохиолдолд 1.25 сая хүртэлх еврогийн торгууль хүлээхээр хуульчилсан байна.
Б.МӨНХ