Хуульч, өмгөөлөгч А.Пүрэвдуламтай ярилцлаа.
-Нүүрсний хэрэгт УИХ-ын нэр бүхий гишүүдийг зарлалаа. Гэтэл холбогдсон хүмүүс өөрсдөөс нь мэдүүлэг аваагүй, ямар нэгэн холбоотой байдлаар хуулийнхан хандаагүй гэж ихэнх нь мэдэгдээд байна. Юу болчихов?
-Эхлээд жагсагчдын тавьж байгаа шаардлага хууль ёсных уу гэдэг дээр дүгнэлт өгөх ёстой. Үндсэн хууль болон бусад хуульд зааснаар шүүхээр хэрэг нь нотлогдоогүй байхад хэнийг ч гэм буруутайд үл тооцох зарчим байгаа нөхцөлд энэ бол боломжгүй шаардлага. Хуульчид бид ганц нүүрсний хэрэг гэлтгүй хэрэг бүртгэлт, мөрдөн байцаалт, прокурорын шатанд хүмүүсийн нэрсийг зарлаж болохгүй. Энэ бол хүний эрхийн маш том зөрчил.
Хуулиараа эцэслэн шийдвэрлэгдээгүй асуудалд гэм буруутай юм шиг олон нийтэд нэрсийг зарлах нь хууль зөрчиж байна гэж шүүмжлэлтэй хандаж ирсэн. Уг нь цагдаа проукрор олон нийтийн шүүмжлэлийг хүлээж аваад нөхцөл байдал дээрдэж байсан. Өөрөөр хэлбэл, жагсагчдын шаардлага хууль бус. Ийм шаардлагыг биелүүлж байна гээд хуулиа зөрчөөд байж болохгүй. АТГ-ын хэсэг бүлэг хүмүүсийн нэрс зарлалаа. Үүнээс нэг ноцтой асуудал нь хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа огт явагдаагүй буюу эрүүгийн хэрэг үүсгэх зорилгоор шалгагдаагүй, байцаалт мэдүүлэг аваагүй, зарлан дуудах хуудас мэдэгдэл өгөөгүй байгаа үед хүний эрхийн маш том зөрчил гаргаад нэрсийг нь зарлачихсан. Ихэнх нь өөрсдөө мэдээгүй гэж байна. Женко Баттулга байна уу, Раднаасэд байна уу гэдгээс үл хамаараад энэ бол хүний эрхийн зөрчил. Цаашид ийм жишиг тогтох юм бол маш эрсдэлтэй. Олон нийт шаардаж байна гээд зарлаад байвал том хэлмэгдүүлэлт болох магадлалтай. Ийм зүйлийг энгийн зүйл болгож болохгүй.
-Тэгвэл таныхаар гарц нь юу байсан бэ?
-Засгийн газар үнэхээр олон нийтийн шаардлагыг биелүүлэх гэж байгаа бол хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг эхлүүлж, эрүүгийн хэрэг үүсгэх үндэслэл бүрдсэн үү, гэмт хэрэг байна уу гэдэгт ажиллагаа явуулсны дараа олон нийтэд мэдээлэл өгч болно. Тэгэхдээ прокурорын зөвшөөрөлтэй, нэрийг нь хэлэхгүйгээр хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа явагдаж байгаа гэдэг байдлаар олон түмэнд хэлж болох байтал эсрэгээр нь овог, нэр, албан тушаалтай нь зарлачихлаа.
-Одоо нэгэнт зарлачихлаа. Нэр холбогдсон гишүүдийг хууль эрх зүйн хүрээнд шалгах нөхцөл манайд бий юү. Эрхийг нь түдгэлзүүлээд шалгах боломжтой юу?
-Анхнаасаа хуулийг нэг мөр хэрэгжүүлэх ёстой. Төрийн үйл ажиллагаа хууль дээдлэх зарчимд үндэслэх ёстой. Гэтэл Засгийн газар нь өөрсдөө анх нүүрсний мафи байна гээд ярьчихсан. Энэ бол хариуцлагатай албан тушаалтны амнаас гарсан үг. Түүнийг олон нийт үнэн л гэж хүлээж авна. Ингээд эргээд шаардлага нь зүй ёсны шаардлага болж хувирч байгаа юм. Гэтэл Засгийн газар дараа нь мэдэгдлээсээ буцсан. ЗГХЭГ-ын дарга нь 40 их наяд төгрөгийг бодит биш тоо, ийм байх боломжгүй гэсэн. Энэ бол Засгийн газрын барим тавим, хариуцлагагүй үйл ажиллагаа. Тиймээс олон нийт Засгийн газраас өөрсдөөс нь хариуцлага нэхэх ёстой.
УИХ-ын нэлээд гишүүд болон экс Ерөнхийлөгч шалгагдаж байгаа гэсэн боловч эрүүгийн хэрэг үүсээгүй байна. Эрүүгийн хэрэг үүсгэлээ гэж бодоход Улсын ерөнхий прокурорт эрх түтгэлзүүлэх бүрэн эрх нь байгаа. Ерөнхий прокурор УИХ-ын гишүүн буюу төрийн өндөр албан тушаалтныг эрүүгийн хэрэгт шалгагдаж байгаатай нь холбогдуулаад УИХ-ын нэгдсэн чуулган дээр эрхийг нь түдгэлзүүлэх тухай саналыг гаргадаг. УИХ-ын гишүүдийн олонхоор тухайн хүнийг шүүхээр эцэслэж гэм буруутай эсэхийг тогтоолгож шалгуулъя гэж дэмжиж болдог. Гэм буруугүй бол түдгэлзүүлсэн шийдвэр хүчингүй болж бүрэн эрхийн ажлаа үргэлжлүүлнэ. Гэм буруутай бол ял шийтгэлээ хүлээгээд явна. Ийм л зохицуулалт байгаа.
-Хэдхэн жилийн өмнө ЖДҮ-ийн хэрэг яг л ингэж босч ирсэн. УИХ-ын гишүүд холбогдсон нь тодорхой байсан. Ерөнхий прокурор УИХ-ын чуулган дээр орж ирээд гишүүдийн эрхийг түдгэлзүүлээд шалгая гэж хүртэл хэлээд дийлээгүй.
-ЖДҮ, Хөгжлийн банк, ковидын үеийн гээд бид их юм ярьдаг. Одоо нүүрсний хэрэг гэж ярьж байна. Албаны эрх мэдлээ урвуулан ашиглах гэдэг гэмт хэргийн зүйлчлэлийг 2017 оны тавдугаар сард Эрүүгийн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр байхгүй болгочихсон. ЖДҮ-ийн хэрэг дээр л гэхэд шууд тэр хүн өөрөө зээл аваад явахгүй. Өөрсдийнх нь хамаарал бүхий ашиг сонирхолтой хүмүүс дээр албаны эрх мэдлээ урвуулан ашиглах буюу өөрсдийнхөө нөлөөг ашигласан байх боломжтой. Нүүрсний хэрэг дээр ч тэр.
Өөрсдөө хүрз бариад, машинаар нүүрс зөөгөөд гэмт хэрэг үйлдсэн нөхцөл бүрдэхгүй. Албаны эрх нөлөөгөө урвуулсан гэмт хэргийн шинжтэй үйлдлүүд байгаа. ЖДҮ-ийн хэрэг ийм байдлаар л замхарсан. Нүүрсний хэрэг ч ийм байдлаар замхарна. Хөгжлийн банк ч тэр. Учир нь шууд утгаараа гэмт хэрэг үйлдэхэд гар бие орохгүй. Дандаа эрх мэдлийнхээ давуу байдлыг ашигладаг. Тодорхой жишээ байгаа шүү дээ. Хууль зүйн сайд асан Ц.Нямдорж нэг удаа хүүгийнхээ бизнесийг Эрдэнэт үйлдвэрт нийлүүлэхээр эцэг хүнийхээ хувьд тусалсан гээд хээв нэг хэлж байсан шүү дээ. Энэ чинь албаны эрх мэдлийг урвуулан ашиглах гэмт хэрэг шүү дээ.
Одоо Эрүүгийн хуулийн 22.1 дэх заалтыг чангаруулж болно, хөөн хэлэлцэх хугацааг тооцохгүй, хялбаршуулсан журмыг ч тооцохгүй байж болно. Гэхдээ бидний хамгийн чухал анхаарах ёстой хуулийн өөрчлөлт бол 22.2 буюу албаны эрх нөлөөгөө урвуулан ашиглах гэмт хэргийг буцааж сэргээх хэрэгтэй байна. Тэгэхгүй бол эдгээр хүмүүс хуулийн хариуцлага хүлээх хуулийн үндэслэл бүрдэхгүй байх эрсдэлтэй.
-Ерөнхий прокурор түдгэлзүүлэх санал оруулаад ирэх боломжтой байна. Гол нь гишүүд дэмжих нь чухал байх, тийм үү?
-Харамсалтай нь та бид мэдэж байгаа. Ихэнх тохиолдолд гишүүд ашиг сонирхол нэгтэй байдаг юм уу, хамгаалаад үлддэг. Түдгэлзүүлэх шаардлагагүй гэж үзээд байдаг. Зүй нь гэмт хэрэг үйлдсэн байж болзошгүй нөхцөл байдал үүсч байгаа тохиолдолд гэм буруугаа шүүлгээд гишүүнийхээ бүрэн эрхийг үргэлжүүлэх боломжтой. Гэвч ийм байдлаар хаацайлж ирсэн жишигтэй.
Төрийн гурван өндөрлөг гэж бидний ярьдаг төрийн үйл ажиллагааны үндсэн зарчим хууль дээдлэх ёстой байтал энэ хүмүүс өөрсдөө хуулийг үлгэрлэх битгий хэл биелүүлэхгүй байгаа. Жишээ нь, Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ улс төрийн эрх мэдлийг намынхаа удирдах зөвлөлөөс авлаа гэдэг маш хариуцлагагүй мэдэгдэл. Өнөөдөр Ерөнхий сайдын эрх хэмжээ урьд хожид байгаагүй нэмэгдсэн. Гэтэл улс төрийн намын удирдах зөвлөлийн заавраар хэрэгжүүлнэ гэдэг байж болохгүй. Нам засаг гэж хуучин ярьдаг байсан тэр зүйл эргээд ирж байгаа хэрэг үү. Одоо төр засаг, хуульт засаглал гэж ярьдаг үе. Хоёрт, Ерөнхийлөгч нь шүүх засаглал, улсын ерөнхий прокурорын төлөөлөл, цагдаа, АТГ-ын төлөөллийг өмнөө сулгачихаад зааварчилгаа өгч байна. Та нар ажлаа хий, шаардлагатай бол ийм асуудал хөндөнө шүү, бүрэн эрх түдгэлзүүлэх, Засгийн газар огцруулах хэмжээний асуудал яригдана шүү гэж байна. Энэ бол Үндсэн хуулийн бус арга гэж хуульч хүнийхээ хувьд харж байгаа. Өөрсдөө хуулийг уландаа гишгэсэн увайгүй үйлдлүүд гаргахгүй баймаар байна.
Б.Энхзаяа
