2023 оны Монгол Улсын төсвийн тухай хуулийн төслийг дагалдах хуулиудын хамт Засгийн газар УИХ-д өргөн бариад байгаа. Арваннэгдүгээр сарын дундуур батлагдахаар болсон ирэх жилийн төсвийн төслийг судлаачид, эдийн засагчид хэрхэн дүгнэж харсныг тоймлон хүргэж байна.
Эдийн засагч Ж.Дэлгэрсайхан: Ирэх оны төсөв хавтас нь гоё, зохиол нь муу номтой л адилхан болсон
Ерөнхийдөө төсвийн хувьд дэвшлүүд бий. Сөрөг талууд ч олон ажиглагдав. Өнөөдөр Монгол улс өөрөө эдийн засгийн хямралын нөхцөл байдалд байна. Иргэд маань амьжиргаа нь доройтож байна. Хадгаламжийн түвшин буурч байна.
Иргэдийн бодит орлого буурч байгаа энэ үед төсвийг тэлэх шаардлага юу байсан бэ гэдэг нэгдүгээр асуудал байна.
МУ-ын төсвийн бүтэц нь ерөнхийдөө өрийн төлбөр, халамжийн зардал, тэтгэвэр тэтгэмжийн зардал, хөрөнгө оруулалтын зардал гэсэн нэг ийм л зүйлүүдрүү хуваарилагдаад байна шүү дээ. Тэгэхээр бүтцийн хувьд анхаарах ёстой. Хоёрдугаарт орлого, зарлага яагаад 20-с дээш хувиар тэлээд байгаа вэ гэдэг төсвийг тэлэх нь өнөөдрийн нөхцөлд тохиромжтой зүйл биш гэж хувьдаа харж байна.
МУ-ын 2023 оны төсвийн баримт бичигт тэтгэвэр тэтгэмж, халамжийн зардлууд тодорхой хэмжээнд өссөн байна лээ. Нийтдээ 4 их наяд гаруй төгрөгийн зардал байна. Энэ нь өөрөө төсвийн зардлын 20 гаруй хувьтай тэнцэх хэмжээний зардал байгаа юм. Энэ тийм тохиромжтой тоо мөн үү гэвэл биш. Ялангуяа халамж, тэтгэмжийн зардал өндөр байх ёсгүй бөгөөд бид үүнийг бууруулах чиглэлд л ажиллах ёстой.
Гэтэл аль аль нь хэдэн зуун тэрбумаар нэмэгдсэн. Халамжийн сангийн хэмжээ ч гэсэн 500 гаруй тэрбум болоод 110 гаруй тэрбумаар нэмэгдсэн. Тийм учраас цаашид бууруулах л ёстой. Ер нь бол ирэх оны төсөв хавтас нь гоё, зохиол нь муу номтой л адилхан болсон.
Эдийн засагч Р.Даваадорж: Сүүлийн гурван жилд 10 орчим тэрбум төгрөгийн алдагдалтай төсөв батлаж байна. Байдал энэ янзаараа туйлын хүнд болох нь.
Би сүүлийн долоо, найман жил төсвийг дотор нь сууж харж байсан учраас энэ сайхан санал санаачлагууд ажил болох нь юу л бол гэж бодож байна. Байдал бол туйлын хүнд байгаа гэдгийг судлаачид мөн олон нийт ч ярьж байна.
Нэгдүгээрт эдийн засгийн агшилт. 2020 онд 5.3 хувь агшсан. Өнгөрсөн жил 1.6 хувь. 2022 оны 2-р улиралд бол 1.9 хувь агшсан гээд бид нар эдийн засаг маань өсөлттэй байна гээд яваад байгаа. Гэтэл 2015 оны суурь үнэлгээгээр харахаар бид нар 2019 оныхоо ДНБ-ий хэмжээнд хүрэхгүй явж байгаа. Өөрөөр хэлбэл эдийн засаг нь 2.5 жил эдийн засаг нь доошоо явж байна гэсэн үг.
Хоёрдугаарт инфляц хоёр оронтой тоонд орчихсон. Монголбанк өнгөрсөн жил мөнгөний бодлогыг батлуулахдаа 8 хувьд инфляцыг барина гэж амласан. Энэ тоо нь одоо хоёр дахин нугараад явж байна.
Гуравдугаарт төлбөрийн тэнцэл 1.5 тэрбум болчихсон. Энэ бол ноцтой тоо.
Дөрөвдүгээрт гадаад өрийн асуудал 33.1 тэрбум ам.доллар болсон. Таван жилийн өмнө нэг хүнд ногдох өрийн хэмжээ 15 сая төгрөг гэж улс төрийн хүчнийхэн тооцож мэдээлэл гаргаж байсан бол өнөөдөр тэр тоо нь хоёр дахин өсчихсөн байна. Уг нь бол гадаад өрийг хүн амын тоонд хувааж хувилдаггүй юм.
Тавдугаарт төсвийн алдагдал. 2020 онд манай улын төсөв 4.5 их наяд төгрөгийн алдагдалтай байсан. 2021 онд алдагдал 3 их наяд төгрөг болсон. Энэ жилтэйгээ тооцвол гурван жилийн туршид 10 орчим их наяд төгрөгийн алдагдалтай төсөв батлаад байна. Байдал энэ янзаараа байх юм бол туйлын хүнд болох нь.
Зургаадугаарт ядуусын тоо. Одоо тэр тоог нарийн гаргаж чадахаа байсан.Тэр тоог Дэлхийн банк, Статистикийн хороо хоёр жил тутамд уг нь гаргадаг. 2020 оны байдлаар 27.8 хувь гээд танилцуулаад байгаа. 2020 онд Дэлхийн банк танай улс буруу бодлого явуулах юм бол ядуурлын түвшин чинь 15 хувиар нэмэгдэж 50 хувьд хүрэх эрсдэлтэй шүү гэж сануулж л байсан.
Г.Батзориг: Улстөрийн талаасаа маш их алдагдалтай төсөв батлах эрсдэл өндөр байна
Төсвийн төслийн хувьд сонгуулийн өмнөх жил гэдэг утгаараа нэлээн тэлсэн зардал өндөртэй болох нь ойлгомжтой. Бүх гишүүд дахин сонгогдохыг хүсч байгаа учраас тойрогтоо ахиухан мөнгө тавиулахыг хичээнэ. Дээрээс нь яамд нь хийж амжаагүй ажил дээрээ мөнгө хувиарлана гээд зарлагын хүсэлт маш их ирэх нь олйгомжтой.
Тэгэхээр улстөрийн талаасаа маш их алдагдалтай төсөв батлах эрсдэл өндөр байна.
Гэхдээ эдийн засаг талаасаа валютын ханш өсч байна, Монголбанк ажлаа хийхгүй байна гээд яриад л байдаг боловч бидний гол анхаарлаа хандуулах зүйл бол төсвийн алдагдал. Өөрөөр хэлбэл, төсвийн хэмжээ хязгааргүй зардлаас болоод нэгдүгээрт, валют өсөөд байна. Төсвийн үрэлгэн зардал чинь үндсэндээ импортын хэрэглээг дэмжээд байдаг.
Хоёрдугаарт, мөнгөний нийлүүлэлт. Сая ковидын үеэр багагүй мөнгө хэвлэж, төсвийн зардлыг тэллээ. Төсвөөс мөнгөний бодлогоо дэмжсэн, төсвийн үр ашигтай болооп зорилтот бүлэг рүү чиглэсэн бодлого явуулж байж, бид эдийн засгаа сэргээнэ гэж харж байна.
2023 онд бид мөнгөний бодлогоо тэлээд, төсвийн бодлогоо хумих л хэрэгтэй. Одоогийн байгаа бодлогын хүүг дахиж өсгөхгүйгээр банкны зээлээ нэмэгдүүлж, эдийн засгийнхаа цусны эргэлтийг сайжруулах нь чухал байна. Төсвийн бодлого тэлснээр тодорхой хэдхэн салбарт нөлөө үзүүлнэ, валютын ханшийг өсгөнө. Тиймээс аль болох төсвөө хянаад үр ашигтай бодлогоо тодорхойлж, мөнгөний бодлогоо тэлэх бодлого барихгүй бол өнөөдөр төсвийн бодлогоо тэлчихээд мөнгөний бодлого нь араас нь хөөж яваад байгаа юм. Анхнаас нь бодлогоо буруу тодорхойлж, нөгөө байгууллага нь цэвэрлэх байдлаар ажиллаад байхаар ямар ч үр дүнгүй болоод байна даа.
АХБ-ны Монгол Улс дахь суурин төлөөлөгч Павит Рамачандран: Монгол Улсын эдийн засгийн ойрын төлөв "эмзэг бөгөөд тогтворгүй" байна.
"Эдийн засагт сэргэлтийн анхны шинж тэмдэг бий болж байгаа хэдий ч ойрын төлөв нь эмзэг бөгөөд тэнцвэргүй байна. Эдийн засгийн бүтцийн дунд хугацааны шинэчлэлийг орхигдуулж болохгүй. Монголбанк энэ онд мөнгөний бодлогын хүүг гурван удаа дараалан чангаруулж, хамгийн сүүлд 12 хувь хүргэсэн ба ирэх 12 дугаар сард Мөнгөний бодлогын хороо ямар шийдвэр гаргах нь анхаарал татаж буй.