Монгол Улсын 2023 оны төсвийн тухай хуулийн төслийг дагалдах хуулиудын хамт Засгийн газар УИХ-д өргөн бариад байна. УИХ-ын намрын чуулган өчигдөр нээж, баасан гарагийн хуралдаанаар мөнгөний болон төсвийн бодлогыг хэлэлцэж, 11 дүгээр сарын дундуур батлахаар төлөвлөжээ.
Засгийн газраас Төрийн хэмнэлтийн тухай хуулийн дагуу 2023 оны төсвөөс 1 их наяд төгрөгийн хэмнэлт хийх боломж бүрдсэн, шинээр нэг ч хөрөнгө оруулалт тусгаагүй, орлогын хэмжээнээс хамаарч шаталсан татварын бодлого тогтоосон, хүүхдийн мөнгийг 3,5 сая төгрөгөөс дээш орлоготой өрхөд олгохгүй зэрэг тохиргоо, засвар хийсэн төсвийн төсөл боловсруулсан хэмээн өнгөрсөн долоо хоногт мэдээлэл өгч байсан. Төсвийн төсөлтэй холбогдуулан 120 гаруй хуульд өөрчлөлт орох асуудал давхар яригдах аж.
Тэгвэл УИХ-д суудалтай АН болон ХҮН намын зүгээс Засгийн газрын боловсруулсан төсвийн төслийг буцаах ёстой гэх утгатай байр суурийг илэрхийлээд байна.
УИХ дахь АН-ын бүлэг 2023 оны төсвийн төслөөс харвал 10 их наядын өр нэмж тавихаар тоо харагдаж байна. Үүнээс талыг нь дотоодын зах зээлээс үнэт цаас гаргаж босгоно гэхээр Монгол Улсын эдийн засаг төржсөн, социалист, төр давамгайлсан болж хувирлаа.
Зүүний нам олон жил зөвхөн сонгуульд ялж, олон нийтийн уур амьсгалыг дарж л байвал гээд асар их халамжийн бодлого явуулсаар байгаад Монгол Улс өрийн хямралд бүрэн орлоо.
Дэлхийн банк Монгол Улсын өр ДНБ-ний 100 хувьд хүрсэн гэж хэлээд байна. Ирэх жилийн төсөвт шинээр хөрөнгө оруулалт тусгаагүй гэсэн мэдээлэл өгсөн ч өмнөх жилээс илүү хөрөнгө оруулалт тавигдсан байна. Анх удаа урсгал зардал 20 их наядыг давж байна. Халамжаас Хөдөлмөрт гэж уриа дэвшүүлсэн ч өнөөдөр нэг ч ажил хийгээгүй. Бид төсвийн төслийг засч залруулахын төлөө ажиллах болно. Харин хүүхдийн мөнгөний хувьд халамж биш баялгийн хуваарилалт гэсэн байр суурин дээрээ байгаа учраас хүүхэд бүрт өгөх нь зөв гэх мэдээлэл өгсөн.
Тэгвэл ХҮН намын зүгээс хавтгайрсан халамжийн бодлого хэвээр орж ирсэн хэмээн үзэж, Хүүхдийн мөнгийг 20 хүртэл хувиар бууруулах боломжтой. Ахмадын тэтгэвэр 4 их наядад хүрсэн учраас ахмадын тэтгэврийг нэмэх амлалтаа зогсоо. 2023 онд Засгийн газар өндөр гадаад өр төлбөр төлөх ёстой. 6,4 их наяд төгрөгийн өр зээлтэй төрийн өмчит компаниудаа хувьчил. Засгийн газар энэ төсвийн төслөө эргүүлэн тат хэмээн “бухимдлаа”. ХҮН намын дарга УИХ-ын гишүүн Т.Доржханд мөн дөрөвдүгээр сард ярьсан төрийн зарим үйлчилгээг хувьд шилжүүлэх асуудал өнөөдрийг хүртэл хэрэгжихгүй байна гээд ЗГХЭГ-ын дарга Д.Амарбаясгалангийн “цэцэрлэгийн хоол, хүнсийг төр нийлүүлэх шаардлагагүй” гэх үгийг давтана билээ. ХҮН намыг МАН-ын ивээс болоод байна уу гэх нийгэмд үүссэн хардлагыг батлах мэт МАН-ын генсекийн амнаас хэдийнэ гарсан үгсийг сүр оруулаад л хэлчихэв үү гэлтэй сонсогдсон.
Сонирхолтой нь, УИХ-ын МАН-ын бүлгийн дарга Д.Тогтохсүрэн мөн хүүхдийн мөнгийг 20 хүртэл хувиар бууруулах боломжтой гэх утгатай үг хэлсэн.
Уг нь, Сангийн сайд Б.Жавхлан 2023 оны төсвийн төслийг танилцуулахдаа УИХ дахь бүлгийнхээ зөвшөөрлийг авсан гэж байв. Гэтэл бүлгийн даргын хэлснээс үзвэл төсвийн тохиргоо, засвар дутуу байгаа бололтой.
Өнөөдрийн байдлаар Засгийн газрын өр ДНБ-ний 60 орчим хувьд буюу 34,4 их наяд төгрөгт хүрсэн. Инфляц 14 хувьтай, мөнгөний бодлого 12 хувьд хүрсэн, валютын нөөц 2,7 тэрбум ам.доллар, 2023 онд төлөх өрийн хэмжээ 1,3 тэрбум ам.доллар гээд эдийн засаг хүндэрсэн бүүр “сэхээний орон дээр ирсэн” гэдгийг хүн бүр мэдэрч буй.
Засгийн газар аман дээрээ “бүсээ чивчиртэл бүслээд төсвөө оруулж ирлээ” гэж байгаа ч УИХ-д суудалтай намууд төдийгүй эдийн засагчид тэлсэн төсөв хэмээн шүүмжилж байна. Гэлээ гээд УИХ-д МАН 62, АН 11, ХҮН нам 1 суудалтай. Үнэндээ хэчнээн тийчлээд ч ХҮН намын дарга, УИХ-ын гишүүн Т.Доржхандыг МАН-ын эсрэг хашгираад байна гэдэгт итгэх хүн цөөн. Харин АН-ын хувьд талбай дээр гараад жагсая гэсэн ч хоёр хуваагдсан гишүүдээ эвлүүлж дөнгөхгүй л болов уу.
Засгийн газарт МАН-ын 62 гишүүний 13 нь суудал эзэлчихсэн байгаа. Ингээд харвал АН тийчлээд ХҮН нам элдэв судалгаа яриад ч МАН-ын бүсийг чангалж чадахгүй. МАН-ын бүсийг МАН л чангалж чадна.
2020 оны сонгуулиар үнэмлэхүй ялалт авсан ч цар тахлын эдийн засгийн хүндрэлээс салж чадалгүй, геополитикийн хүндрэл рүү шилжсэн сорилттой тулж байгаа нь үнэн. Харамсалтай нь, мунгинасаар суутал нь сонгууль хаяанд ирчихлээ. 2020 онд барьж явсан мөрийн хөтөлбөрөөр нь тэднээс ам асуухад жил гаруйхан хугацаа үлдлээ. Дээрээс нь, МАН-ын даргаар ахлуулсан Засгийн газарт “Шинэ сэргэлтийн бодлого” гэх сүрхий нэртэй хөтөлбөр бий.
Дэлхий нийтээрээ эдийн засгийн хүндрэлтэй нүүр тулсан энэ нөхцөлд УИХ-ын гишүүн бүр намын биш ард түмний элч гэдгээ санаж, төсвийн хэлэлцүүлэгт хариуцлагатай хандах үүрэгтэй. Өмнө хэлсэнчлэн МАН-ын бүсийг УИХ-д сууж буй МАН-ын гишүүд л чангалж чадна.
Тиймээс “Монгол Улсын Их хурлын гишүүн би ард түмнийхээ элчийн хувьд нийт иргэн улсын ашиг сонирхлыг эрхэмлэн, төрийн хуулийг дээдлэн сахиж, авлига ашиг сонирхлын зөрчлөөс ангид байж, гишүүний үүргээ чин шударгаар биелүүлэхээ тангараглая. Миний бие энэ тангаргаасаа няцвал хуулийн хариуцлага хүлээнэ” гэх тангаргын үгийг нь сануулъя.