Таксины жолооч утсаар ярина. “Тиймээ болно. Нэг өдрийнх нь 130 мянган төгрөг. Өнгөрсөн жил 13-ын байр 100 мянган төгрөг байсан. Тэр байраа зарсан. Энэ жил Сансарт байр хөлсөлнө. 130 мянга. Сараар уу, өдрийнхөө мөнгийг төлөөд сууна шүү дээ. За яахав яг сар болно гэвэл өдрйн 100 мянгаар суу. Хагас тавилгатай шүү. 3 сая төгрөг гэсэн үг” гэж хэлээд утсаа тавилаа. Эргээд хэн нэгэн рүү залгаад өнгөрсөн жил ирээд хоёр хоноод буцсан буриадууд ярьж байна. Сар болно гэнэ ээ. Өдрийн 100 мянгаар суу гэлээ. Эргээд ярих байх аа” гэх сонсогдов.
Дэлгүүрт хоёроороо явах оросуудтай ч нэг бус удаа таарав. “Найман шарга” валют арилжааны төвүүд дээр ч оросууд болон буриадууд дийлэнх байгааг иргэд өнгөрсөн амралтын өдрүүдэд олон нийтийн хуудсандаа бичиж байна.
1.
ОХУ-ын Ерөнхийлөгч В.Путин цэргийн нөөцөд байгаа хүмүүсийг хэсэгчилсэн дайчилгаагаар цэрэгт татах зарлиг энэ сарын 21-нд гаргасан. Энэ өдрөөс эхлэн ОХУ-аас Монголыг зорих иргэдийн тоо нэмэгдсэн гэдэг нь ч үнэн. ХХЕГ-ын мэдээллээр энэ сарын 22-23-ны өдөр ОХУ-ын 830 иргэн хил нэвтэрсэн нь өмнөх өдрийнхөөс гурав дахин өссөн тоо гэв. Гэлээ гээд бид тэднийг хууль дүрмийн дагуу хилээр нэвтрүүлэхээс өөр гарц үгүй.
Учир нь, хоёр улсын хэлэлцээрийн дагуу ОХУ-ын иргэд Монгол Улсад 30 хоног визгүй нэвтрэх эрхтэй. Бид ч 30 хоног ОХУ-д визгүй зорчих эрхтэй. Тиймээс Монгол Улс хилээр орж ирж байгаа хүн бүрт хуулийн дагуу үйлчилгээ үзүүлээд тогтсон хугацаанд нь үдэж өгөх үүрэгтэй.
Манай Улс дүрвэгсдийн эрхзүйн байдлын тухай олон улсын конвенцэд нэгдээгүй учраас ОХУ-ын иргэн визгүй бол 30 хоног л Монголд байна. 30-аас дээш бол виз авна эсвэл хууль бус гэж үзээд Монгол улс албадан гаргана.
2.
ОХУ-ын Ерөнхийлөгчийн зарлиг гарсан өдрөөс эхлэн хэсэгчилсэн дайчилгааны зарлан дуудах хуудас олон айлд очжээ. Хоёр улаан тамгатай зарлан дуудах хуудас “яаралтай” гэдгийн илэрхийлэл аж. Айлын хаалгаар өглөө орсон бол орой нь гэрийн эзэн цэргийн албанд дайчлагдаж байна. Тэднийг есдүгээр сарын 26-наас 10 дугаар сарын 10-ны хооронд цэргийн бэлтгэлд хамруулаад тус тусын мэргэшсэн чиглэлээр хувиарлах бөгөөд цэрэгт алба хаах хугацаа нь тодорхойгүй хэмээн ОХУ-ын хэвлэлүүдэд бичжээ. Энэ удаагийн хэсэгчилсэн дайчилгаагаар 300 мянган хүнийг татах учраас ажлыг алгуурлалгүй маш яаралтай зохион байгуулж эхэлснээс болж, цэргийн албаны шалгуур үзүүлэлтэд тэнцээгүй хүнийг татсан явдал олон мужид гарч, цэргийнхэнд хаягласан гомдол зузаарсаар байгаа аж. Зөвхөн Буриадад гэхэд олон хүүхэдтэй болон цэргийн үндсэн шалгуур хангаагүй 70 хүнийг татсан байсныг мэдээллийг нь нягтлаад гэрт нь буцаасан байна.
Тиймээс ОХУ-ын иргэд зарлан дуудах хуудас ирэхээс өмнө хил гарахыг оролдож байгаа учраас Оросын хэвлэлүүд энэ сарын 28-наас эхлэн цэргийн насны эрчүүдийг хилээр гарахыг хориглох талаар эрх баригчид хэлэлцэж байна гэж бичжээ. Ерөнхийлөгчийн зарлиг гарснаас хойш хилийн шалган нэвтрүүлэх дээр цэргийн насныхныг цэргийн бүртгэлийн газрын зөвшөөрлийн хуудасгүй хил нэвтрэхийг хориглох болжээ.
3.
Бидний санаа зовоод байгаачлан ОХУ-ын иргэд Монголоор дүүрэхгүй нь лав. Мэдээж өдөр бүр 1000 хүн орж ирээд байвал сар болоход л тэднийг багтааж шингээх газар олдохгүй. Бас буриад гээд Монгол Улсын иргэн биш. ОХУ-ын л иргэн. Тэд дайны хөлөөс дүрвэж яваа ч нэг талаар Монголд ирсэн зочид. Зочид буудалд бууна эсвэл байр түрээслэнэ. Хоол идэж, хувцас хунар авна. Уг нь, сайхан хүлээж аваад болбол хэдэн рублийг нь шингээж үлдээгээд үдэх ёстой. Гэвч шуналын сэтгэлээр хил дээрээс тосч аваад, дагуулж яваад, сайн хүн болох гээд нийлж архидаад байвал өнгөрсөн өдрүүдэд гарсан шиг хэрэг ахиад хэд ч дуулдахыг бүү мэд.
Гэхдээ үзэн ядаж, хэрүүл өдлөө гээд дайныг эсэргүүцэгч болдог ч юм биш. Буриадад, Якутад энгийн иргэд чадлаараа дайныг эсэргүүцэж байна. Харамсалтай нь, тэдэнд эсэргүүцлээ гээд эр нөхрөө, хүүгээ, аавыгаа цэрэгт явуулахгүй гээд аваад үлдэх боломж байхгүй.
Харин бидний хувьд нийгмээрээ энэ асуудалд хариуцлагатай хандахыг хойд хөршид болж буй үйл явдлууд сануулж, анхааруулж байна.