Барилга, хот байгуулалт бол Монгол Улсын хөгжлийг тодорхойлох амин чухал салбаруудын нэн тэргүүнд орно. Гэтэл манай барилгын салбар хөгжил дэвшил гэхээсээ илүү зогсонги байдал, ухралт хоцрогдол, тээг саад нь нэмэгдсээр байгаа юм.
Учир нь барилгын салбарын аж ахуйн нэгжүүдийн хувьд үйл ажиллагаа явуулахад амин чухал зүйл болох тусгай зөвшөөрлийг тойрсон мэдрэмжгүй, алсын хараагүй, аж ахуйн нэгжүүд салбартаа тээг саад болсон төрийн бодлого, хүнд суртал, мэргэжлийн биш байдал нүүрлээд удаж байгаа тухай тус салбарынхан халаглах болов.
1.
У.Хүрэлсүхийн Засгийн газрын үед буюу 2018 онд Барилга, хот байгуулалтын сайд Х.Баделхан төрийн зарим чиг үүргийг төрийн бус байгууллагад шилжүүлсэн юм. Тухайлбал, барилгын үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрөл олгох эрхийг Монголын Барилгын үндэсний ассоциаци гэх төрийн бус байгууллагуудад шилжүүлсэн.
Тэгвэл тус салбарынхан төрийн бус байгууллагыг сонгон шалгаруулах үйл ажиллагаа ч шударга явагдсан гэдэгт эргэлздэг гэнэ. Маш богино хугацаанд сайдын зөвлөх Л.Ганбаатар нь өөрийн найз нөхөд болох Д.Цэрэнжигмэд, Б.Нэмэхбаатар нарын тэргүүлдэг Монголын барилгын үндэсний ассоциаци гэх ТББ-д тусгай зөвшөөрлийг олгох эрхийг өгсөн аж. Гэтэл 2019 онд сайдын зөвлөх Л.Ганбаатарыг БНСУ-д эмчилгээнд явахад нь эмчилгээний зардлыг нь Монголын Барилгын үндэсний ассоциаци гаргасан гэх мэдээлэл ч байдаг гэв.
Анх ийм шийдвэр гарахад барилгын салбарын аж ахуйн нэгжүүд талархан хүлээн авч, салбарын акулууд цугласан ТББ учраас аж ахуйн нэгжүүдээ дэмжиж, өмнө нь байсан авлига, хүнд суртал зэрэг хүндрэл бэрхшээл арилах нь хэмээн хүлээж авснаа ч нуусангүй. Мэдээж, аж ахуйн нэгжүүдэд үзүүлэх үйлчилгээний хурд нэмэгдэж, үйл ажиллагаа ил тод болж, төрийн зүгээс үзүүлэх нөлөө эрс багасч, цахим систем нэвтэрсэн гээд давуу талууд ч нүдэнд үзэгдэж гарт баригдахуйцаар гарч ирсэн байна.
Гэтэл дэлхий нийтийг хамарсан цар тахал, хил гаалийн бэрхшээлтэй өнгөрсөн хоёр жилд барилгын үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрөл авах нь барилгын салбарын аж ахуйн нэгжүүдэд түмэн бэрхшээл, мянган саад болох болжээ.
Барилгын үндэсний ассоциаци гэх төрийн бус байгууллагын өдөр тутмын үйл ажиллагаа, хүнд суртал, мэргэжилтнүүдийн чадваргүй, мэдлэггүй, сэтгэлгүй хөндий хүйтэн байдал хэрээс хэтэрч, авлигын асуудал ч сөхөгдөх болсон гэнэ.
Уг нь, 2018 оноос тус төрийн бус байгууллага нь Барилгын тусгай зөвшөөрлийг олгох эрхтэй болсон ч тусгай зөвшөөрөл олгох, үйлчилгээний хөлс тогтоох, хяналт тавих журмыг барилгын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага буюу БХБЯ баталдаг.
Харин тусгай зөвшөөрлийн хүсэлт хүлээж авах, олгох эрх нь Барилгын үндэсний ассоциаци тэргүүтэй ТББ-уудын эрх учраас тусгай зөвшөөрлийн хэлтсийг дэргэдээ байгуулсан байна.
Барилгын тухай хуулиар олгогдсон эрхийнхээ хүрээнд 2021 оны 6 дугаар сарын 30-ны өдрөөс эхлэн Барилга, хот байгуулалтын сайдын 147 дугаар тушаалаар Барилга, байгууламжийн зураг төсөл боловсруулах, барилгын ажил гүйцэтгэх, барилгын материалын үйлдвэрлэл, өргөх байгууламж, түүний эд ангийн үйлдвэрлэл, угсралт, засвар, үйлчилгээ эрхлэх хуулийн этгээдэд тусгай зөвшөөрөл олгох, үйлчилгээний хөлс тогтоох, тэдгээрт хяналт тавих журмыг шинэчлэн баталсан байгаа юм.
Уг нь цар тахлын улмаас эдийн засгийн хамгийн их хохирол амссан тус салбарт төрийн дэм ус агаар шиг хэрэгтэй үед БХБ-ын сайд Б.Мөнхбаатарын 147 дугаар тушаалаар батлагдсан тус журам нь салбарын аж ахуйн нэгжүүддээ дэм болох ёстой. Гэтэл дэмжсэн бус харин ч эсрэгээрээ боомилж, хүнд байдалд оруулж эхэлжээ.
2.
Барилгын салбарын бүтээн байгуулалтын талаас илүү хувь нь гадаадын болон хувийн хөрөнгө оруулалт хийгддэг. Хувийн хэвшил хоорондын хамтын ажиллагаа, итгэлцэл дээр бүтээн байгуулалт тулгуурладаг. Гэтэл журмын 7.3-т “Барилга байгууламжийн зураг төсөл боловсруулах, барилгын ажил гүйцэтгэх тусгай зөвшөөрөл шинээр авах хүсэлт гаргасан хуулийн этгээдэд бага төвөгшилтэй барилга байгууламжийн тусгай зөвшөөрөл олгоно” гэж заасан байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, 15 метр хүртэл өндөр, нэг айлын орон сууц, олон айлын болон блокчилсон орон сууц л барих эрх авна. Ер нь 15 метрээс хэтрэхгүй барилга байгууламж барина гэсэн үг.
Энэ нь, аж ахуйн нэгжүүдийг шууд боомилсон заалт бөгөөд тухайн аж ахуйн нэгжийн санхүүгийн чадавхи, инженер техникийн ажилчдын дадлага туршлага зэргийг үл харгалзсан байгаа юм. Боомилохдоо тухайн шинэ аж ахуйн нэгжийг дагасан гадна дотны хөрөнгө оруулалтыг ч боомилж буй нь тодорхой. Үүнийгээ барилгын салбар дахь чанаргүй компаниудыг устгах, тендерт оролцож авдаг цүнхний гэх тодотголтой аж ахуйн нэгжүүдийн эсрэг хэмээн тайлбарладаг ч асуудлын гол нь шинээр байгуулагдсан тусгай зөвшөөрөлтэй аж ахуйн нэгжийг бүтээн байгуулалтын ажилд бус зөвхөн тендер сонгон шалгаруулах үйл ажиллагаанд оролцох мэтээр харж байгаа нь хачирхалтай. Эндээс харвал энэхүү заалт нь барилгын салбарын акулууд буюу Монголын барилгын үндэсний ассоциацийн толгой болсон “Номин констракшн девелопмент”, “Эко констракшн”, “Макс групп”, “Сөүл роял ньюкастл”, “Цаст групп”, “Хурд”, “Тессо групп” зэрэг нь өрсөлдөгчөө боомилсон явуулга гэж хардахад хүргэж байгаа юм.
3.
Үүнээс гадна Барилга хот байгуулалтын сайдын тушаалаар баталсан журамд Барилгын тухай хууль болон бусад хуультай зөрчилдсөн заалт нэг биш бий.
Жишээ нь, Журмын 4.2-т” Хуулийн этгээд тусгай зөвшөөрлийг шинээр авах хүсэлт гаргасан тохиолдолд инженер техникийн ажилтны нийгмийн даатгалын шимтгэлийг сүүлийг 1 сар, сунгах болон нэмэлтээр авах хүсэлт гаргасан тохиолдолд сүүлийн 3 сар тасралтгүй төлсөн байх” хэмээн шаардаж байна. Энэ нь Барилгын тухай хуульд заагаагүй зүйлийг шаардсан хэрэг. Яг үнэндээ цар тахал, тээвэр ложистикийн саад бэрхшээлээс үүдэлтэй бараа материалын үнийн хөөрөгдөл, иргэдийн амьжиргааны түвшин буурч буйтай холбоотой худалдан авах чадвар багасч, дээрээс нь салбарын ажиллах хүчний хомсдол гээд нийгмийн даатгалаа сар алгасахгүй бүрэн төлсөн аж ахуйн нэгж тоотой байгаа. Ялангуяа сүүлийн нэг сар гэж тодотгосон нь 2021 онд баталсан журам гэхэд эргэлзмээр.
Мөн барилгын үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийн нэмэлт заалт авах аж ахуйн нэгжийг тухайн нэмэлт заалтны суурь нөхцөл шаардлагад заагдсан инженер техникийн ажилтны нийгмийн даатгалыг багадаа гурван сарын хугацаанд төлсөн байхыг шаардсан байна. Уншигч та анзаарч байна уу. Тухайн тусгай зөвшөөрлийн заалтаар үйл ажиллагаа явуулаагүй буюу явуулах боломжгүй байж инженер техникийн ажилтныг багадаа 3 сар цалинжуулж, нийгмийн даатгал төлсөн байх ёстой болж таарч байгаа юм. Бодит амьдралд огт нийцэхгүй ийм шаардлагыг ямар учраас тавьж аж ауйн нэгжүүдээ дарамталж байгаа нь үнэхээр ойлгомжгүй байна биш үү.
Шинэчлэн баталсан журам нь Барилгын тухай хууль, болон бусад хууль тогтоомж тэр битгий хэл Монгол улсын үндсэн хуулийг ч зөрчсөн гэж харж болох заалт бий.
Тухайлбал, дээрх журмын 7.2-т инженер техникийн ажилтныг мэдээллийн санд бүртгүүлснээс хойш 90 хоногийн дотор шилжилт хөдөлгөөн хийхийг хоригложээ. Энэ нь барилгын салбарт ажиллаж буй инженер техникийн ажилтны чөлөөтэй хөдөлмөрлөх эрхийг ноцтой зөрчиж буй хэрэг бөгөөд Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 16 дугаар зүйлийн 4-т заасан ажил мэргэжлээ чөлөөтэй сонгох, хөдөлмөрийн аятай нөхцөлөөр хангуулах, цалин хөлс авах, амрах, хувийн аж ахуй эрхлэх эрхтэй. Хэнийг ч хууль бусаар албадан хөдөлмөрлүүлж болохгүй гэсэн заалтыг зөрчсөн хэрэг юм.
Үүний дээр тус журмыг батлахдаа барилгын үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрөл олгохтой холбоотой үйлчилгээний хураамжийг нэмэгдүүлсэн. Уг нь тусгай зөвшөөрөл олгох үйл ажиллагаа нь цахим хэлбэрт шилжиж, хүний оролцоо байхгүй болж, тэр хэрээрээ зардал багассан гэсэн боловч үйлчилгээний хураамжийг 195000 төгрөг байсныг 420000 төгрөг болгож, 2 дахин нэмсний дээр Барилгын тухай хууль, Аж ахуйн нэгжийн тусгай зөвшөөрлийн тухай хуульд байхгүй төвөгшлийн ангиллын төлбөр хэмээх хураамжийг шинээр бий болгожээ. Энэ мэт салбарын болон улс орны нийгэм, эдийн засгийн нөхцөл байдлаа харгалзаж үзээгүй салбарын хөгжлийн бодлого, салбарын аж ахуйн нэгжүүд, инженер техникийн ажилчдаа боомилсон бодлого, шийдвэрийг Барилга, хот байгуулалтын яам, Монголын Барилгын үндэсний ассоциаци явуулаад 2 жил гаран боллоо. Барилгын салбарын аж ахуйн нэгжүүд энэ мэт мэдрэмжгүй, алсын хараагүй, харалган үйл ажиллагааны золиос болж, аж ахуйн нэгжүүд маань үүд хаалгаа барьсаар байх гэж үү.
