Орхон : Эрдэнэт хот зэсийн нөөцтэй ч усны нөөц асар багатай. Нэг тонн зэсийг дэлхийн зах зээл дээр 10 мянган орчим доллараар борлуулж байхад Эрдэнэтэд нэг литр ус 1.62 мөнгөөс -3 төгрөг байна. Мөн бид 65 км-ийн холоос усаа тээвэрлэж хэрэглэдэг. Тиймээс бидэнд усаа хэмнэх гэсэн ганц л арга бий. Иймд Эрдэнэт хотын иргэдийн усны хэрэглээний талаар “Эрдэнэт ус Дулаан түгээх сүлжээ” ОНӨХК-ийн Ерөнхий инженер Д.Содномжамцаас тодрууллаа.
-Орхон аймгийн 100 мянган иргэний усны эх үүсвэрийн талаар мэдээлэл өгөөч? Бид Сэлэнгэ голоос зөөвөрлөж байгаа усыг л нийтээрээ хэрэглэдэг гэж ойлгодог.
-Эрдэнэтийн 100 гаруй мянган иргэн гурван эх үүсвэрээс усаа хэрэглэдэг. Нэгд, “Эрдэнэт үйлдвэр” ТӨҮГ 65 км-ийн холоос буюу Сэлэнгэ голоос олборлоод, дамжуулж ирж байгаа усыг орон сууцны 40 мянган иргэн хэрэглэж байна. Энэ нь төвлөрсөн ус хангамжийн систем шугам гэсэн үг. Хоёрдугаарт, Дэнж багийн ойролцоох гүний худгаас тэр хавийн сургууль, цэцэрлэг, иргэд аж ахуйн нэгжийг цэвэр усаар хангаж байна. Гуравдугаарт, МОН2301 төслийн хүрээнд байгуулсан гүний худгуудаас бусад гэр хорооллын иргэдийг цэвэр усаар хангаж байна. Өөрөөр хэлбэл, Сэлэнгэ голын усыг 40.000 орчим иргэн, гүний худгийн усыг 60.000 орчим иргэн хэрэглэж байна гэсэн үг.
-Орон сууцны айл өрх нэг литр усыг хэдэн төгрөгөөр худалдаж авдаг вэ?
-“Хот суурины ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалт, үйлчилгээг зохицуулах зөвлөл”-ийн тогтоолоор 2022 оны нэгдүгээр сарын нэгнээс эхлэн айл өрх, аж ахуйн нэгжийн хэрэглээний усны үнийг нэмсэн. Нэг литр усны үнэ 1 төгрөг 10 мөнгө байсныг 1 төгрөг 60 мөнгө болгож 50 мөнгөөр нэмсэн. Өөрөөр хэлбэл 1 тонн /1м3/ усны мөнгө 1617 төгрөг болсон.
Эрдэнэт үйлдвэр ТӨҮГ-аас аймагт нийлүүлдэг нэг тонн усыг 2019 онд 825 төгрөг байсан бол 2022 оноос нэмэгдэж 935 төгрөг болсон. Өөрөөр хэлбэл, манай компани Эрдэнэт үйлдвэрээс 1 тонн усыг 935 төгрөгөөр худалдаг аваад дамжуулж, түгээх зардал болон шугам сүлжээний засвар үйлчилгээ зэрэг үйл ажиллагааны зардлаа нэмээд нэг тонн тутмыг нь 1617 төгрөгөөр айл өрхийн хэрэглэгчдэд борлуулж эхэлсэн. Үүнийг хүмүүс Эрдэнэт хотын хэмжээнд усны үнэ нэмэгдсэн мэт ойлгоод байна. Орон сууцанд амьдардаг иргэдийн усны үнэ литр тутамдаа 50 мөнгөөр л нэмэгдсэн. Ер нь бид усны хэрэглээгээ хянах, зөв зохистой хэрэглэж сурах, хайрлах гээд олон зүйлийг ойлгох хэрэгтэй байна.
Усыг монголчууд алттай зүйрлэдэг. Цаад агуулга нь ховор нандин зүйл л гэсэн үг. Тэгэхээр усаа гамнаж, хэмнэж сурахгүй бол ирээдүй биднийг маш их буруутгана. Мөн хүмүүс Эрдэнэтчүүдийг их холоос усаа татаж хэрэглэж байгаа учир бусад аймгаас өртөг өндөртэй ус хэрэглэдэг гэж боддог. Бодит байдлыг хэлэхэд, бид 65 км алсаас усаа олборлодог хэрнээ нэг тонн усны үнэ 1617 төгрөг, Булган аймаг усаа 2 км алсаас татдаг хэрнээ нэг тонн тутмыг 2020 төгрөг, Говь-Алтай аймаг 45 км алсаас усаа олборлож нэг тонныг нь 1870 төгрөг, Хөвсгөл аймаг 1098 төгрөгөөр борлуулж байна. Ингээд харьцуулаад үзэхээр олон л зүйл харагдах байх.
Усны үнэ, өртөгт өөрчлөлт орж буй гол шалтгаан бол нэгд, инфляцын өсөлт, хоёрдугаарт, 46 жилийн насжилттай инженерийн шугам сүлжээний эвдрэл, гэмтлийн тохиолдол их болсон. Үүнийг засах, шинэчлэхэд зардал гарна, хүн ажиллана, техник ажиллуулна гээд нэгж өртгийн зардал нэмэгдэж байгаа. Гуравдугаарт, Монгол улс усны нөөц багатай. Эрдэнэт бол бүүр ч бага нөөцтэй. Тэгэхээр усыг хэмнэх, гамнах, хайрлах хэрэгтэй. Үүнийг төлөвшүүлж, хэвшүүлэхийн тулд усны өөрийн бодит өртгийг иргэдэд ойлгуулах хэрэгтэй байгаа юм. Дөрөвдүгээрт, усыг олборлох, дамжуулах, түгээх системийг бусад аймагт 3 өөр компани хариуцах, эсвэл эхний 2 дамжлагийг Ус сувгийн удирдах газар нь зохицуулж байдаг. Энэ бол зөв систем. Харин манай аймагт Эрдэнэт үйлдвэр олборлоод бид худалдаж аваад дамжуулаад түгээж байна. Энэ зохион байгуулалтаас олон сөрөг асуудал үүсдэг.
-Тэгэхээр орон сууцны айл өрхийн сарын хэрэглээнд хэдий хэмжээний ачаалал нэмэгдэх вэ? Бодит тооцоолол жишээн дээр тайлбарлавал ?
-Усны үнэ 50 мөнгөөр нэмэгдсэнээр өрхийн төсөвт хэрхэн тусахыг тайлбарлаж өгье. 35 мкв талбайтай нэг өрөө орон сууцанд гурван ам бүлтэй айл сарын хэрэглээний усны хэмжээ 8 м3 буюу найман тонн ус гэж үзвэл үнэ өсөхөөс өмнө тухайн айл сард 47.256 төгрөгийг халаалт, хэрэгцээний халуун ус, цэвэр, бохир ус, суурь үнэ /цэвэр+ бохир ус+халаалт/ зэргийг оролцуулаад төлдөг байсан бол шинэчлэгдсэн тарифаар 54912 төгрөг төлнө. Үүнд цахилгаан эрчим хүчний зардал ороогүй болно. Өөрөөр хэлбэл сарын зөрүү 7656 төгрөг байгаа юм.
Гэр хорооллын хувьд, манай компани гүний худгаас усыг олборлоод, дамжуулаад, ухаалаг худгаас түгээж байгаа учир нэг литр усны үнэ 3 төгрөг байна. Гэхдээ яг бодит зардал нь 8 орчим төгрөг байдаг. Ийм хэмжээний үнийг өрх гэрт “үүрүүлж” болохгүй учир 3 төгрөгөөр борлуулж үлдэгдэл 5 төгрөгийн зардлыг манай компани өөрсдөө үүрч байна. Усны үнэ тарифыг Хот суурины ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалт, үйлчилгээг зохицуулах зөвлөлөөс тогтоодог.
-Ковидын эрсдэлийг давахын тулд Засгийн газраас 2020.12.01-нээс 2021 оны 12.31 хүртэл айл өрхийн хэрэглээний цахилгаан, усны мөнгийг төр хариуцан төлсөн. Энэ хөнгөлөлт дуусаад л усны үнэ нэмэгдлээ гэж иргэд ойлгож байх шиг байна?
- “Хот суурины ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалт, үйлчилгээг зохицуулах зөвлөл”-ийн үнэ нэмэх тогтоол 2020 оны 7 сараас хэрэгжих байсан. Энэхүү шинэчилсэн тарифыг Засгийн газрын хөнгөлөлтийн хугацаанд мөрдүүлэх боломжгүй байсан учраас хөнгөлөлт дууссанаар шинэ тарифыг мөрдөж эхэлсэн. Усны үнэд гарсан өөрчлөлт нь айл өрхийн хэрэглээний дүн өсөхөд тийм ч их нөлөөлөхгүй. Харин Засгийн газрын хөнгөлөлтийн үед зөрүү төлбөрөө төлөөгүй байсан өрхийн төлбөр хуримтлагдсанаар энэ оны эхний 2 сард хэт өндөр дүнтэй гарсан. Тэгэхээр хариуцлагагүй иргэд ч олон байгааг хэлэх хэрэгтэй.
-Баярлалаа.
