Гэмт хэрэг, Зөрчил шалгах албаны Хулгайлах гэмт хэрэг мөрдөн шалгах хэлтсийн ахлах мөрдөгч, цагдаагийн ахмад Б.Исатай ярилцлаа.
-Энэ оны байдлаар орон байрны хулгайн гэмт хэргийн гаралт ямархуу үзүүлэлттэй байна?
-Цагдаагийн байгууллагад энэ оны гуравдугаар улирлын байдлаар Өмчлөх эрхийн эсрэг гэмт хэрэг 124.380 бүртгэгдсэн. Үүнээс бусдын эд хөрөнгийг хулгайлах гэмт хэргийн шинжтэй гомдол, мэдээлэл 80.608 буюу 65 хувийг эзэлж байна. Бүртгэгдсэн гомдол, мэдээллийн 70.331 буюу 87.3 хувь нь нийслэлд, 10.277 буюу 12.7 хувь нь орон нутагт бүртгэгдсэн ба өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад 661 буюу 1.3 хувиар буурсан үзүүлэлттэй байгаа.
-Бусдын эд хөрөнгийг хулгайлах гэмт хэрэг нь ямар арга, хэлбэрээр үйлдэгдэж байна вэ?
-Бусдын орон байрнаас эд зүйл хулгайлсан гэмт хэргийг иргэд ихэвчлэн орон байрны хулгай хэмээн ярьдаг шүү дээ. Эрүүгийн хуульд хулгайлах гэмт хэргийг ялангуяа бусдын орон байрнаас эд зүйл хулгайлсан үйлдлийг тодорхой хуульчилж өгсөн байдаг. Өөрөөр хэлбэл “Бусдын эд хөрөнгийг хүч хэрэглэхгүйгээр, нууцаар, хууль бусаар авсан, эсвэл энэ төрлийн гэмт хэргийг хүн байнга амьдардаг, үйл ажиллагаа явуулах зориулалттай орон байр, тусгайлан хамгаалсан байр, агуулахад нэвтэрч үйлдсэн” бол гэж тодотгож өгсөн. Орон байр гэх ойлголтыг илүү ойлгомжтой байдлаар хуульчилж өгсөн гэсэн үг. Харин энэ төрлийн гэмт хэрэг нь орон нутгаас илүү нийслэлд ихээр үйлдэгддэг. Түүнчлэн Монгол Улсын Эрүүгийн хуулийн 17.1 дүгээр зүйлд “Хулгайлах” гэмт хэргийн үйлдлийг тусгайлан зохицуулсан байдаг. Гэмт этгээдүүд энэ төрлийн гэмт хэрэг үйлдэхдээ эхлээд тухайн объектоо урьдчилан маш сайн судалдаг. Өөрөөр хэлбэл, тухайн объект буюу айл, агуулах, сав, тусгайлан хамгаалсан байр нь хэдээс хэдэн цагийн хооронд хүнгүй, харуул хамгаалалтгүй байдаг. Ойр орчимд нь хяналтын камер, бусад хяналт байгаа эсэхийг явж судлаад гэмт хэргээ үйлддэг. Зарим хүн энэ төрлийн гэмт хэргийг шөнийн цагаар үйлдэгддэг гэж боддог. Гэтэл судалгаагаар өдрийн цагаар илүү их үйлдэгддэг болох нь тогтоогдсон.
Гэр хорооллын айл өрхүүдийн хувьд ихэвчлэн вакум цонхыг нь түлхэж орох, эсвэл түлхүүр тааруулдаг газартай хамтрах, нэвтрэх боломжтой хэсгийг эвдэлж ороод бусдын эд хөрөнгийг хулгайлдаг. Тоо мэдээлэл, дүн шинжилгээнээс харахад, гэр хороолол, зуслангийн бүсийн орон байранд үйлдэгдсэн хулгайлах гэмт хэрэг нь орон сууцны орчимд үйлдэгдсэн гэмт хэргээс их бүртгэгддэг. Үүний шалтгаан нь орон сууцны ойр орчим хараа хяналт сайн байдагтай холбоотой. Харин гэр хороолол, зуслангийн бүсэд хараа хяналт сул байдаг. Орон нутгийн хэмжээнд иргэд цаг үе, улирлын нөхцөл байдалтай холбогдуулан өвөлжөөнөөс хаваржаа, зуслан руу нүүдэг. Тиймээс эзэнгүй орхигдсон орон байр, агуулахад нэвтэрч гэмт хэрэг үйлдэгдсэн тохиолдол бий.
-Гэмт этгээдүүд ихэвчлэн ямар эд зүйл хулгайлдаг вэ?
-Ихэвчлэн зөөвөрлөхөд хялбар, овор хэмжээ багатай эд зүйлсийг хулгайлах нь түгээмэл. Үүнд бэлэн мөнгө, мөнгөн аяга, алт мөнгөн эдлэл, гар утас, нөүтбүүк зэрэг шууд худалдан борлуулах боломж өндөртэй эд зүйлс багтдаг. Өөрөөр хэлбэл, онцгой, содон тэмдэглэгээ багатай, зах зээлд амархан зарагдах эд зүйлсийг сонгон хулгайлдаг. Түүнчлэн гэмт этгээдүүд энэ төрлийн гэмт хэргийг үйлдэхдээ тээврийн хэрэгсэл ашиглаж, нэг байршлаас нөгөө байршил руу шилжих буюу аймаг, сум дамжин бүлэг зохион байгуулалтайгаар хулгайн гэмт хэрэг үйлддэг. Мөн хулгайн эд зүйлээ худалдан, борлуулах зорилгоор бусадтай үгсэн тохиролцох зэрэг олон аргыг ашиглаж байна.
-Иргэдийн хувьд гэмт этгээдүүдэд ямар нэгэн байдлаар сэдэл өгч байна уу?
-Зарим тохиолдолд гэмт этгээдүүдэд гэмт хэрэг үйлдэх сэдэл өгч байна. Ер нь орон байрны хулгайн гэмт хэргийн гол шалтгаан нөхцөл нь иргэд өөрсдийн эд хөрөнгөндөө хараа хяналтгүй, хариуцлагагүй, хамгаалалтгүй байдаг. Энэ нь гэмт хэрэг үйлдэх магадлалыг нэмэгдүүлдэг сул талтай. Сүүлийн жилүүдэд өсвөр насны хүүхдүүд орон байрны хулгайн гэмт хэрэг үйлдэх тохиолдол өсөх хандлага ажиглагдаж байгаа. Үүний гол шалтгаан нь эрх зүйн мэдлэг дутмаг, насны онцлогоос шалтгаалан бусдын нөлөөнд амархан автдагтай холбоотой. Мөн өмнө нь энэ төрлийн гэмт хэргийг үйлдэж, ял шийтгэл эдэлж байсан этгээдүүд дахин гэмт хэрэгт холбогдох нь түгээмэл байна. Үүний зэрэгцээ тогтмол ажил орлогогүй, архины хамааралтай иргэд ч энэ төрлийн гэмт хэргийг үйлддэг гэдэг нь статистик мэдээллээс тодорхой харагдаж байна. Нэмж хэлэхэд, орон байрны хулгайн гэмт хэрэгт холбогдогчдын дийлэнх нь 26–35 насны иргэд байдаг.
-Та иргэдэд энэ төрлийн гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх талаар зөвлөгөө өгөхгүй юу?
-Энэ жилийн хувьд хулгайлах гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх, таслан зогсоох, илрүүлэх чиглэлээр “Хулгайлах гэмт хэрэгтэй тэмцэх нь”, “Тор” зэрэг арга хэмжээнүүдийг улсын хэмжээнд зохион байгуулсан. Үүний үр дүнд энэ төрлийн гэмт хэрэг нь өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулахад 12 хувиар буурч, илрүүлэлт 3.7 хувиар өссөн эерэг үзүүлэлттэй байгаа. Түүнчлэн урьдчилан сэргийлэх нөлөөллийн ажлуудыг цахим орчинд болон биет байдлаар тогтмол зохион байгуулан ажиллаж байна. Цагдаагийн байгууллагаас хүргэж байгаа мэдээ, мэдээллийг иргэд, олон нийт бас хүлээн авч, энэ төрлийн гэмт хэргээс сэргийлэх аргыг хамтдаа хэрэгжүүлж буй тохиолдол ч бий гэдгийг хэлмээр байна. Энэ төрлийн гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэхийн тулд иргэд та бүхэн орон байр, эд хөрөнгөндөө тавих хараа хяналтаа сайжруулах нь хамгийн чухал юм. Эд хөрөнгөө хайрлах, хамгаалах нь таны үүрэг гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. Ингэснээрээ иргэд учирч болох эрсдлээс эд хөрөнгөө хамгаалах боломж бүрдэнэ гэдгийг хэлмээр байна.
А.Даваадулам
Эх сурвалж: Өдрийн сонин
