Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн ивээл дор “Тогтвортой байдлын яриа хэлэлцээ 2025–Уур амьсгалын өөрчлөлт: Тэрбуман мод” чуулга уулзалт саяхан болж өндөрлөсөн. Энэхүү чуулга уулзалтад НҮБ-ын найм дахь Ерөнхий нарийн бичгийн дарга, “Бан Ги Мүн” сангийн тэргүүн, “Чингис хаан” тэргүүн зэргийн одонт ноён Бан Ги Мүн оролцсон юм. Тэрээр Монгол Улсад богино хугацаанд ирээд байх үедээ “ТВ9” телевиз болон “Зууны мэдээ” сонинд ярилцлага өгснийг бүрэн эхээр нь хүргэж байна.
-Та бол НҮБ-ын найм дахь Ерөнхий нарийн бичгийн дарга. Та энэ албан тушаалыг хашиж байх үеэсээ эхлээд уур амьсгалын өөрчлөлттэй тэмцэх чиглэлээр олон жил идэвх санаачилгатай ажиллаж, их зүйлийг хийж байгаа. Таны бодлоор Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн санаачилсан “Тэрбум мод” үндэсний хөдөлгөөнийг амжилттай хэрэгжүүлэхэд юу хийх ёстой гэж харж байна?
-Баярлалаа. Юун түрүүнд хүн төрөлхтөн бид XXI зуунд дэлхий ертөнцөд хамтдаа амьдарч, оршин тогтнохын тулд дэлхийн хамтын нийгэмлэг бүхэлдээ нэг үзэл санаагаар хамтарч зайлшгүй яаралтай хийх ёстой, хамгийн чухал зүйл бол уур амьсгалын өөрчлөлттэй хамтарч тэмцэх явдал юм.
Бидэнд хүлээж суух цаг үнэндээ байхгүй. Уур амьсгалын өөрчлөлт хүн төрөлхтөн бидний төсөөлж байгаагаас ч хурдан явагдаж байна. Ийм учраас л НҮБ энэ асуудалд маш их анхаарал хандуулж, нэгэн чухал шийдвэр гаргасан. Энэ бол 2015 оны арванхоёрдугаар сарын 12 ны өдөр НҮБ-ын гишүүн 193 улс орон хүлээн зөвшөөрсөн Парисын хэлэлцээр билээ. Миний бие НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байх хугацаандаа дэлхийн удирдагчдыг, мөн дэлхийн нөлөө бүхий бизнес эрхлэгчдийг, иргэний нийгмийн чухал төлөөллүүдийг Парис хотноо нэг дор цуглуулж, энэхүү түүхэн хэлэлцээрийг батлуулж чадсанаараа үнэхээр их бахархдаг.
НҮБ байгуулагдсанаас хойших энэхүү 80 жилийн хугацаанд хийгдсэн маш чухал, үнэхээр хэрэгцээ шаардлагатай түүхэн гэрээнүүдийн нэг бол яах аргагүй Парисын хэлэлцээр байсан гэдгийг би баттай хэлж чадна. Парисын хэлэлцээгээр бид дэлхийн агаарын дундаж температурын өсөлтийг цельсийн 1.5 градусаар хязгаарлахаар тусгаж өгсөн. Гэхдээ харамсалтай нь өнгөрсөн жил Дэлхийн цаг уурын байгууллага дэлхийн агаарын дундаж температур ойролцоогоор цельсийн 1.55 градуст хүрсэн гэж мэдээлсэн. Энэ бол маш ноцтой зүйл гэдгийг харуулж байна. Гэхдээ ингэлээ гээд бидэнд боломж байхгүй гэсэн үг биш. Дэлхийн дулааралтай тэмцэхэд бидэнд боломж бололцоо байсаар байна. Монголын тухайд Монгол бол дэлхийн хөгжиж буй улс орнуудын нэг. Монгол Улс үйлдвэржилтийн эхний шатандаа явж байна. Жишээлбэл, намайг анх Монголд ирж байхад түүхий нүүрс түлдэг байсан бол харин одоо Улаанбаатар хотод түүхий нүүрс хэрэглэхээ больсон байна. Энэ бол үнэхээр цаг үеэ олсон маш сайн шийдвэр. Тэгэхээр энэ нь Монгол Улсын Засгийн газар хүлэмжийн хийн ялгарлыг бууруулахад өөрийн хувь нэмрээ оруулж байгаагийн тод жишээ. Тиймээс бид бүгд чадах чинээгээрээ хүлэмжийн хийн ялгарлыг бууруулах ёстой.
Хэрэв хүлэмжийн хийн ялгарлыг бид зохистой түвшинд бууруулж чадахгүй бол яах вэ. Уур амьсгалын өөрчлөлтийн асуудлаарх Засгийн газар хоорондын мэргэжлийн зөвлөлийн үзэж байгаагаар, Хойд Мөсөн далайн мөс хайлж далайн түвшин дөрөв дахин нэмэгдэх бол Антарактидын мөс хайлж мөн далайн түвшин нэг дахин нэмэгдэнэ гэж үздэг. Түүнчлэн мөнх цаст оргилууд, мөсөн голын мөс хайлна. Далайн түвшин нэмэгдэнэ. Тиймээс бидэнд хүлээх үнэхээр цаг хугацаа алга. Ийм л болохоор бид бүхэн энэ зүйлийн эсрэг яаралтай арга хэмжээ авах ёстой. НҮБ-ын гишүүн ямар ч улс орон, дэлхий нийтээрээ уур амьсгалын өөрчлөлттэй тэмцэх чухал хөтөлбөрүүдийг нэн тэргүүнд анхаарч хэрэгжүүлэх ёстой. Яагаад гэхээр та хаана амьдрахаас үл хамаарч уур амьсгалын өөрчлөлтийн нөлөөнд өртөж байна шүү дээ. Чи Монголд амьдарч байна уу, Америкт амьдарч байна уу, Хятадад байна уу гэдгээс үл хамаарч бид нэг л дэлхий дээр амьдарч байна. Бид нэг л хүн төрөлхтөн. Манай дэлхий бол бидний цорын ганц оршин тогтнож буй гариг ертөнц. Тэгэхээр миний, чиний гэж ялгалгүйгээр бид хамтдаа асуудлаа шийдэхийн тулд бүгд хувь нэмрээ оруулах ёстой. Би Монголын төр засгийн удирдлагууд, бизнес эрхлэгчид, иргэний нийгмийн байгууллагын төлөөллүүдэд хандаж нэгдмэл болж, гурвалсан хамтын ажиллагааны түншлэлийг аль болох хурдан байгуулж хамтран ажиллахыг уриалж байна. Иймд уур амьсгалын өөрчлөлттэй тэмцэх энэхүү чухал санаачилгыг амжилттай хэрэгжүүлэхийн тулд нэгдмэл нэг үзэл санаа, нэг зорилгоор хамтран ажиллах нь хамгийн үр дүнтэй шийдэл байх болно оо.
-Монгол Улс БНСУ-тай нүүрстөрөгчийн ялгарлыг бууруулах хүрээнд хамтран ажиллах боломжтой гэж та харж байна уу. Олон улс энэ чиглэлд ер нь яаж ажиллаж, ямар санаачилга гаргаж байна?
-Монгол болон БНСУ-ын харилцаа, хамтын ажиллагаа хурдацтай хөгжиж байна. Би үүнд үнэхээр сэтгэл хангалуун байна. 55 мянга гаруй монголчууд Солонгост ажиллаж амьдарч байна шүү дээ. Эдийн засаг, бизнесийн харилцаа, иргэд хоорондын харилцаа, оюутан залуус сурч боловсрох боломж бололцоо нэмэгдэж байгаа гээд олон зүйлс хоёр талын харилцааг улам ойртуулж байна. Монгол болон БНСУ хэрэв нүүрстөрөгчийн давхар ислийн ялгарлыг бууруулахад өөрсдийн нөөц боломжоороо хамтран ажиллавал аль аль талдаа ашигтай гэдэг нь ойлгомжтой. Хоёр улс аль болох нүүрстөрөгчийн ялгарлыг бууруулах, НҮБ дээр хүлээсэн үүрэг амлалтаа биелүүлэх нь чухал байна. Тэгэхээр энэ нь юу гэсэн үг вэ гэхээр бүх үйлдвэрүүдийг орчин үеийн болгох ёстой. Эдгээр үйлдвэрүүд хүлэмжийн хийн ялгарлыг зохих түвшин хязгаараас давахгүй хэмжээгээр ялгаруулах ёстой. Хүлэмжийн хийн ялгарлыг аль болох бууруулсан эрчим хүчний эх үүсвэр дээр суурилсан үйлдвэрлэлийн процессыг улс орнууд бий болгох хэрэгцээ шаардлага үүсээд байна. Өнөөдөр дэлхий дахинд маш олон автомашины үйлдвэрүүд цахилгаан автомашин үйлдвэрлэж эхлээд байна. Тухайлбал, дэлхийн хамгийн том үйлдвэржсэн улс орнууд Европын Холбоонд байдаг. Гэтэл Европын Холбоо CBAM буюу Европын холбооны Хил дамнасан нүүрстөрөгчийн зохицуулалтын механизм гэгчийг баталж, хэрэгжүүлж эхлээд байна.
Энэ механизмын хүрээнд Европын Холбоо бензин болон дизель хөдөлгүүрт автомашин, техник хэрэгслүүдийг хилээр нэвтрүүлэхийг хориглох хэрэв Европын холбооны хилээр нэвтрүүлсэн тохиолдолд маш өндөр импортын татвар төлөхөд чиглэсэн бодлого баримталж байна. Өөрөөр хэлбэл, тухайн тээврийн хэрэгсэл нүүрстөрөгчийн ялгарлыг ямар хэмжээгээр ялгаруулдаг вэ гэдгээр нь хязгаарлалт тогтоох зорилготой. Тийм учраас миний бие Монголын талд ч, Солонгосын талд ч, бусад Азийн улс орнуудад хандаж нүүрстөрөгчийн давхар ислийг бууруулсан эрчим хүчний технологи дээр суурилсан үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэхийг уриалдаг аа. Энэ бол яаралтай, зайлшгүй хийх ёстой зүйл гэдэг нь ойлгомжтой болоод байна. Жишээлбэл POSCO бол БНСУ-ын хамгийн том үйлдвэр. БНСУ-аас ялгаруулж буй бүх хүлэмжийн хийг 100 хувь гэж авч үзвэл үүний 12 хувийг POSCO дангаараа ялгаруулдаг. Энэ бол ганц компанийн тухайд маш өндөр тоо шүү. Тийм болохоор би POSCO-ийн удирдлагуудтай уулзахаараа үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаагаа байгалд ээлтэй технологи руу шилжүүлэхийг шаарддаг. POSCO ган хайлуулахын тулд асар их нүүрс шатаадаг. Харин одоо тэд ган хайлуулах технологио нүүрснээс ус төрөгчийн технологи руу шилжүүлэх үйл явцыг хийж эхлээд байна. POSCO ган хайлуулахын тулд устөрөгчийн эрчим хүчийг ашиглаж эхэлж байна гэдэг бол маш сайн хэрэг төдийгүй уур амьсгалын өөрчлөлттэй тэмцэхэд чиглэсэн бодит өөрчлөлт шинэчлэл юм. Ийм байдлаар Монголын үйлдвэрлэлүүд ч гэсэн байгальд ээлтэй технологи дээр суулилсан үйлдвэрлэлийг хөгжүүлнэ гэдэгт найдаж байна. Ингэхгүйгээр цаашдаа үйлдвэрлэлээ хөгжүүлэх боломжгүй болж байна.
-Та эмэгтэйчүүд, залуучуудыг дэмжих санаачилга, үүнтэй холбоотой олон чухал ажлыг хийж хэрэгжүүлсэн байдаг. Тиймээс НҮБ-ын ЕНБД-аар ажиллах хугацаандаа Монгол Улстай энэ чиглэлд хэрхэн яаж ажиллаж байв, ямар зөвлөгөө өгдөг байсан бэ?
-Миний хувьд НҮБ-ын ЕНБД-аар ажиллах хугацаандаа хамгийн их анхаарал хандуулж хийж хэрэгжүүлсэн гурван гол зүйлийг нэрлэ гэвэл нэгдүгээрт, уур амьсгалын өөрчлөлт, хоёрдугаарт, тогтвортой хөгжлийн зорилт, гуравдугаарт, хүйсийн тэнцвэртэй байдал, ялангуяа эмэгтэйчүүдийн эрхийн асуудал байсан. Бид Парисын хэлэлцээр, “Тогтвортой хөгжлийн зорилт-2030” ийг баталсан. Тэгвэл Жендэрийн эрх тэгш байдал, эмэгтэйчүүдийг чадавхижуулах зорилготой байгууллага болох НҮБ-ын Эмэгтэйчүүд гэх Нэгдсэн Үндэсний Байгууллагын харъяа агентлагийг байгуулж, хүйсийн тэнцвэртэй байдлыг хангах, эмэгтэйчүүдийн эрхийг нэмэгдүүлэх чиглэлээр ажиллаж эхэлсэн. Гэхдээ энэ байгууллагыг байгууллаа гээд бүх асуудал шийдэгдчихнэ гэсэн үг биш л дээ. Өнөөдөр ч эмэгтэйчүүдийн эрхийн асуудал тулгамдсан хэвээр л байна. Тэгэхээр эмэгтэйчүүдийн эрхийг нэмэгдүүлэхийн тулд илүү их ажлууд хийгдэх хэрэгтэй. Тухайлбал, эмэгтэйчүүдийн нийгэм дэх оролцоог нэмэгдүүлэх нь хамгийн чухал. Яагаад гэвэл эмэгтэйчүүд маш хариуцлагатай, тэд өөрсдийн чадвар, боломж бололцоогоо тултал нь ашигладаг.
Тиймээс хариуцлагатай албан тушаалуудад эмэгтэйчүүдийг илүү олноор нь ажиллуулах ёстой. Жишээ нь, улс төрийн хариуцлагатай албан тушаалууд, бизнесийн байгууллагын удирдлагууд, боловсрол, соёл гээд олон салбарын удирдагч манлайлагч нарын дунд эмэгтэйчүүдийн эзлэх хувь нэмэгдэх нь илүү хэрэгтэй байдаг. Тиймээс би Монголын төр засгийн удирдлагууд, бизнес эрхлэгчдийн төлөөллүүдтэй уулзах үедээ эмэгтэйчүүдийг илүү хариуцлагатай албан тушаалуудад илүү олноор ажиллуулах хүсэлтийг тавьдаг байсан. Тиймээс Монголын төр засгийн удирлагуудад эмэгтэйчүүдийн эрхийг хамгаалах, нэмэгдүүлэх, тэдний нийгмийн оролцоог дэмжих, улс төрийн эрхийг хүндэтгэн үзэж байхыг шаарддаг байсан. Мөн бид залуу үе, хойч үеэ дэмжиж, тэдний эрхийг хамгаалж, тэднийг илүү хүчирхэгжүүлэх ёстой. Миний бие ЕНБД-аар ажиллах хугацаандаа НҮБ-ын Залуучуудын асуудал эрхэлсэн албыг байгуулахыг зорьсон. Тэгэхээр НҮБ-ын Эмэгтэйчүүд, залуучуудын асуудал эрхэлсэн агентлаг болон албыг байгуулах ажлууд нь тус байгууллагын түүхэн дэх анхны бөгөөд маш үр дүнтэй хэрэгжиж эхэлсэн чухал санаачилгууд байсан. Тиймээс миний бие Монгол Улсын Засгийн газарт хандаж зөвхөн эмэгтэйчүүд төдийгүй залуу хойч үеийгээ дэмжихэд яаж илүү үр дүнтэй хүчин чармайлт гаргаж болох вэ гэдэг дээр анхаарал хандуулж ажиллахыг хүсдэг байсан. Бид залуу үеэ сайн дэмжиж, тэднийг илүү их чадавхижуулж, тэдний дуу хоолойг сонсож байж илүү сайхан ирээдүйг бүтээнэ шүү дээ. Эмэгтэйчүүд болон залуучуудад маш их нөөц боломж байдаг учраас тэдний нийгэм дэх оролцоог нэмэгдүүлж байж бид илүү сайн сайхан нийгэм, ирээдүйг бий болгоно гэдгийг ойлгох хэрэгтэй.
-Тогтвортой хөгжлийн зорилт бол таныг НҮБ-ын ЕНБД ажиллаж байх хугацаанд хэрэгжиж эхэлсэн чухал ажлын нэг. Харин одоо хэрэгжилт ямар шатандаа явна. Та энэ чиглэлээр хэрхэн анхаарч байгаа вэ. Үүнийг амжилттай хэрэгжүүлэхийн тулд яах ёстой гэж үзэж байна?
-НҮБ-ын бүх гишүүн улс орнууд нэгдэж, хамтдаа байгуулсан Тогтвортой хөгжлийн зорилт бол хүн төрөлхтөн дэлхийн ертөнцтэйгөө хэрхэн зөв зохистой, хариуцлагатайгаар харьцах вэ, яаж бид хамтдаа нэг дэлхий дээрээ оршин тогтнох вэ гэсэн үндсэн үзэл санаан дээр суурилан байгуулагдсан. Энэ маань тогтвортой хөгжилд хөтлөх 17 зорилгоос бүрдэж байгаа. Мэдээж энд уур амьсгалын өөрчлөлтийн асуудал тусгагдсан. Уур амьсгалын өөрчлөлтийн асуудал биднийг хүлээхгүй, цаг алдаж болохгүй чухал зүйл гэдгийг хүн бүр ойлгодог, бидний ирээдүй хойч үеийн амьдрах дэлхий ертөнц маань оршин байх уу, үгүй юу гэдэг нь уур амьсгалын өөрчлөлтийн асуудалд бид яаж анхаарахаас хамаарна гэдгийг улс орнууд хүлээн зөвшөөрдөг мөртлөө улс төрийн түвшинд, шийдвэр гаргах түвшинд очихоороо тухайлбал, улс төрийн манлайлагчид энэ асуудлыг нэн тэргүүнд тавьж үзэхгүй байгаа нь харамсалтай. Тиймээс уур амьсгалын өөрчлөлт, тогтвортой хөгжил гэдэг бол зайлшгүй хэрэгжүүлэх ёстой зүйлс.
Тогтвортой Хөгжлийн зорилтын тухайд өнгөрсөн жил НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблей тусгай чуулганаараа тогтвортой хөгжлийн зорилтын хэрэгжилтийг хэлэлцсэн. Би тэр хуралдаанд оролцсон.
Гэтэл мэргэжилтнүүд, шинжээчдийн зүгээс Тогтворын хөгжлийн зорилтын ердөө 17 хувь нь л биелэх боломжтой байгааг судалгаагаар гаргаж тавьсан. Гэтэл бидэнд одоо ердөө тавхан жил үлдээд байна шүү дээ. Тиймээс бид үлдсэн хувийг хэрэгжүүлэхийн тулд тавхан жилийн хугацаа байгааг учраас НҮБ-ын ЕНБД Антонио Гуттериш дэлхийн улс орнуудын удирдагчдад хандаж Тогтвортой хөгжлийн зорилтуудыг хэрэгжүүлэх, Парисын хэлэлцээрийн зорилтод хүрэхэд чиглэгдсэн ахиц дэвшил гаргахын тулд маш их ач холбогдол өгч анхаарал хандуулж ажиллахыг уриалж, шаардаж байна аа.
Эдгээрийг хийж хэрэгжүүлэх, үр дүнд хүргэх нь дэлхийн улс орнуудын удирдагчдын улс төрийн хариуцлагын асуудал юм. Иймд миний бие улс төрийн манлайлагчид, улс орнуудын удирдагчид уур амьсгалын өөрчлөлт, тогтвортой хөгжлийн асуудлаарх олон улсад өгсөн амлалтуудаа хэрэгжүүлэх, үндэсний хөтөлбөрүүдийнхээ зорилтыг биелүүлэхэд хүчин чармайлт гарган ажиллана гэж найдаж байна. Энэ бол үнэхээр улс төрийн хариуцлага юм. Мөн иргэний нийгмийн байгууллагуудын удирдлагууд өөрсдийн хариуцлагаа ухамсарлах ёстой, бизнес эрхлэгчид манлайлалаа үзүүлэх хэрэгтэй. Үнэндээ бол улстөрчид, бизнес эрхлэгчид, иргэний нийгэм бүгд хамтдаа нэгдэж, хамтарч ажиллаж байж л амжилт гаргана. Ингэхгүйгээр үр дүнд хүрэхгүй. Тиймээс миний бие дэлхийн иргэн та, дэлхийн улс төрч, манлайлагчид та бүхэн, дэлхийн хүчирхэг бизнес эрхлэгчдээ та бүгд хамтдаа нэгдэж, гар нийлж, дэлхий нийтийн энэхүү чухал шийдвэрийг хэрэгжүүлэхийн тулд улс төр болон ёс суртахууны бүхий л хүсэл зоригоо дайчлан, хамтарч ажиллахыг та бүхнээс хүсье.
Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин
