Монгол Улсын 34 дэх Ерөнхий сайдаар Г.Занданшатарыг томилох процесс өчигдөр үргэлжиллээ. МАН-ын бүлэг өнгөрсөн мягмар гарагт хуралдаж, шийдвэрээ танилцуулсан бол АН-ын бүлгийн хуралдаан өчигдөр 10.00 цагт эхэлсэн. АН-ын бүлгийн хурлаар Ерөнхий сайдад Г.Занданшатарыг томилох томилгоог хэлэлцээд нэгдсэн шийдвэрт хүрээгүй. Харин санал өгөхдөө хувь гишүүд өөр өөрсдийн байр сууринаас саналаа өгөхөөр болсон юм. Үүний дараа 12.00 цагт Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны хуралдаж, хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 87 хувь нь Ерөнхий сайдын томилгоог дэмжсэнээс 14:00 цагт нэгдсэн чуулган эхэлсэн. Нэгдсэн чуулганд Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх өөрийн биеэр оролцож, Ерөнхий сайдад Г.Занданшатарыг томилох саналаа УИХ-д танилцуулсан. Ерөнхийлөгч танилцуулгадаа Гомбожавын Занданшатарыг гүйцэтгэх засаглалын түвшинд ажилласан төрийн албаны туршлагатай улс төрийн манлайлал, бодлогын тогтвортой байдлыг хангах чадвартай хэмээн үзэж Монгол Улсын Ерөнхий сайдаар томилуулахаар санал болгож байна хэмээв. Улмаар гишүүд Ерөнхий сайдад нэр дэвшигчээс асуулт асууж, хариулт авах процесс үргэлжилсэн юм. УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаас тоймлон хүргэж байна.
Байгалийн баялгийг ард түмэнд хүртээх зориг зүрх байгаа юу?
УИХ-ын гишүүн О.Алтангэрэл:
-Авлигын нөхцөл байдал санаа зовоосон хэвээр байна. Засгийн газраас хэд хэдэн чиглэлийн хуулийн төсөл өргөн барьсан. Нийтийн албан тушаалтны хууль бус хөрөнгийг иргэний журмаар хураах, нөхөн төлүүлэх тухай хуулийн төсөл, дагалдсан Авлигын тухай хуулийн төслийг өргөн барьсан. Энэ бол ганцхан Засгийн газраас барьж байгаа бодлого биш олон улсын экспертүүдээс өгсөн зөвлөмж зэрэгт үндэслэсэн. Авлигын чиглэлээр ямар бодлого баримталж ажиллах вэ. Стратегийн орд газруудтай холбоотой асуудал байна. УИХ-аас стратегийн орд газруудыг судлах ажлын хэсэг байгуулагдаж ажилласан. Миний хувьд Ухаа худагтай холбоотойгоор ажлын хэсэг ахалж ажилласан, хууль зөрчсөн гэдэг дүгнэлт гарсан. Стратегийн орд газрыг ярихаар маш их дайралт ,саад гүтгэлэг учирдаг юм билээ. Эдгээр саадыг даван туулж, байгалийн баялгийг Монголын ард түмэнд хувь хүртээх зориг зүрх байгаа юу?
Ерөнхий сайдад нэр дэвшигч Г.Занданшатар:
-УИХ-ын даргаар ажиллаж байхдаа Эрүүгийн хуульд өөрчлөлт оруулж, төрийн өндөр албан тушаалтан хахууль авбал бүх насаар нь хорих хүртэл ялыг чангалсан. Ялын хамгийн дээд хэмжээг бий болгосон. Авлигатай тэмцэх үндэсний хөтөлбөрийг шинэчлэн батлуулсан. Энэ дотор үндэслэлгүй хөрөнгөжих, орлогоосоо давсан зарлагыг хянах зохицуулалтыг оруулсан, Эрүүгийн хуулийн ялтай. Үндэслэлгүй хөрөнгөжсөн бол хөрөнгөө иргэний журмаар хураалгаад дуусгадаг иргэний хэрэг биш одоогийн хуулиар эрүүгийн гэмт хэрэг. Шинэ хууль гаргахаас илүүтэй, дабль стандарт байдлаар хууль сахиулах байгууллага ажиллаж байгаад буюу заримд нь хууль үйлчлэхгүй байгаад иргэд дургүйцэж байгаа. Хууль хүн бүрд эрх тэгш үйлчлэх талд хуулийн байгууллагынхныг шахаж шаардаж ажиллах ёстой гэж үздэг. Засгийн газраас Хөрөнгө хураах хуулийн төслийг УИХ-д өргөн барьсан тул парламентын шийдэх асуудал болсон. Стратегийн ордын тухайд, энэ санаачилгыг 2021 оны Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтөд бид оруулсан. Энэ хүрээнд Норвегийн Үндсэн хуулиас иш авч, УИХ-аас Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулийг баталсан. Тийм учраас үүнийг хэрэгжүүлэх нь бидний хүсэл эрмэлзэл төдийгүй бодитой шаардлага гэж үзэж байна.
Засаглалын хэлбэрийг солих ард нийтийн санал асуулга явуулах асуудал оруулж ирэх үү?
УИХ-ын гишүүн Ч.Лодойсамбуу:
-Ерөнхийлөгч хэдийгээр чуулганы хуралдаанд орж, Үндсэн хуулийн өөрчлөлт оруулна гэж байхгүй гэсэн боловч эргэлзээ тайлагдахгүй байна. Танай Засгийн газар бүрэн эрхээ хэрэгжүүлж байх хугацаандаа засаглалын хэлбэрийг солих ард нийтийн санал асуулга явуулах асуудал оруулж ирэх үү?
Ерөнхий сайдад нэр дэвшигч Г.Занданшатар:
-Бид Үндсэн хуулиа сайн судлах хэрэгтэй. Засгийн газар болон ямар нэг институц Үндсэн хуулийг өөрчлөх гэж дур зоргоороо ажиллах боломжгүй эрх зүйн орчинд бид ажиллаж байна. Үндсэн хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуульд төрийн бүх эрх мэдэл ард түмнээс эх сурвалжтай учир ард түмний санал санаачилгагүйгээр, аль эсвэл дур зоргоороо нэг нам, хэсэг бүлэг хүмүүс Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах ямар ч боломжгүй. Журмын тухай хуулиас гадуур хийсэн үйлдлийг төрийн эсрэг гэмт хэрэг гэнэ гэж заасан. Тэгэхээр ийм санаачилга гаргах нь Үндсэн хуулийн эсрэг гэмт хэрэгт тооцогдоно. Хоёрдугаарт, Засаглалын хэлбэрийг өөрчилнө гэвэл Үндсэн хуулийг цоо шинээр боловсруулна. Үүнийг бүх ард түмнээр хэдэн жил хэлэлцүүлэхийг мэдэхгүй. 1992 оны шинэ Үндсэн хуулийг бүтэн жил хэлэлцүүлсэн.
Гуравдугаарт, үүнийг эцсийн эцэст УИХ шийдвэрлэнэ. Ард нийтийн санал асуулга явуулах саналыг нийт гишүүдийн 2/3 буюу 84 гишүүний саналаар шийднэ. Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах асуудлыг гишүүдийн 3/4 буюу 94 гишүүний саналаар шийдвэрлэнэ. Үүнийг гишүүд та бүхэн шийдвэрлэнэ. Эрх чөлөөг эрхэмлэдэг ардчилсан улсад УИХ-аар ярилцахгүйгээр Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулна гэсэн үлгэрт би итгэдэггүй.
Татварын реформ хийх үү?
УИХ-ын гишүүн Б.Бат-Эрдэнэ:
-Ард түмний хүлээлтэд нийцсэн, хэлдэг биш хийдэг, үнэн Ерөнхий сайд байна гэж хэлж байгаа тань талархалтай санагдлаа. Аж ахуйн нэгжүүдээ зайлшгүй дэмжиж, хөдөө орон нутагт ажлын байр бий болгох шаардлагатай. Татвар төлөгч иргэн, аж ахуйн нэгжийг дэмжих томоохон реформын ажил хийх хэрэгтэй байна. Татвар, нийгмийн даатгалын шимтгэлийг реформыг хийх үү?
Ерөнхий сайдад нэр дэвшигч Г.Занданшатар:
-Би нэг л зарчмыг баримтална. Үнэн л байхыг эрхэмлэнэ. Үнэн л байхыг боддог, байгаа маань, алдаа минь ч ил тод. Худал хуурмагаар халхавчилж худлаа ярихыг хүсэхгүй. Би ойрын хугацаанд амжуулаад төсвийн тодотголыг өргөн барина, хэмнэлтийн тодотгол хийнэ. Татвар төлдөггүй, төлдөг биш нийтээр хамрагдсан татварын баазтай болно. Энэ бүхэн эхний ээлжийн бодитой алхам байна.
Та “Онтрэ” дээр шинэ хөрөнгө оруулалтын гэрээ хийх үү?
УИХ-ын гишүүн О.Батнайрамдал:
-Монгол Улсын эдийн засагт хамгийн ач холбогдолтой төсөл бол Оюутолгойн төсөл. Нийт нөөцийн 32 хувь оршиж байгаа талбай дээр “Онтрэ” компанитай хийх хөрөнгө оруулалтын гэрээний асуудал тулж ирээд байна. Та “Онтрэ” дээр шинэ хөрөнгө оруулалтын гэрээ хийх үү Оюутолгой дээр зээлийн хүүгийн асуудал байна. Өнөөдөр 11.1 хувийн хүүтэй байна. Бид хүүгийн хүү төлж байгаа. Энэ хүүг дахин авч хэлэлцэх эрх бидэнд бий. 2025.12.31-нээр дуусгавар болж, үүлэн чөлөөний нар маань жаргана. Энэ зургаан сарын хугацаанд амжиж ахиц гаргах шаардлагатай байна. Үүнийг та анхаарч ажиллаасай гэж хүсэж байна.
Ерөнхий сайдад нэр дэвшигч Г.Занданшатар:
-Монгол Улсын Засгийн газар “Рио Тинто” хоёр татварын маргаантай байсаар ирсэн. Би 2017 онд ЗГХЭГ-ын дарга байх үедээ хамгийн анх татварын маргааныг эхлүүлсэн юм. Дубайн гэрээгээр акт тавихгүй гээд тас хориглочихсон байсан. Үүний үр дүнд зарим татвар төлөгдсөн. “Рио Тинто”-гийн төлье гэсэн нь гэм буруугүйн болзолтой, ойлголцох зорилготой төлбөр гэж үздэг. Тийм учраас Дубайн гэрээг хүчингүй болгох, татварын маргааныг үргэлжлүүлэх тогтоолыг баталж ажиллаж байсан. Энэ асуудлыг Их Британийн шүүхэд өгсөн, арбитрын шүүхээр орно гэх мэт асуудлууд байгаа. Харин гадаад дотоод ертөнц харж байгаа нөхцөлд “Онтрэ” дээр цээжний бангаар хариулахгүй. Хувь хүний хувьд тусдаа гэрээ хийсэн нь зөв гэж үздэг. Одоогоор хөзрөө дэлгээд байж болохгүй. Тодорхой шийдлээ гаргасны дараа үүнийг ярина.
Та Ерөнхий сайд болсноор Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх, өмнөх Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ нарын зөрчил шийдэгдэх үү?
УИХ-ын гишүүн Н.Номтойбаяр:
-Монгол төрийн Ерөнхий сайдыг сонгох анхан шатны сонгууль МАН-ын Бага хурал дээр болсон. Удирдах зөвлөлөөр ямар ч өрсөлдөөнгүй нэг хүн орж ирсэн. Бага хурал хэвлэлд хаалттай хуралдсан. Бага хурлын гишүүдийн гар утсыг хурааж авсан. Саналын хайрцгаа хөшигний ард задалж тоолсон. Энэ Ардчилсан ил тод нээлттэй байх, шударга зарчимд хэр нийцэж байгаа юм бэ. Өмнөх Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ итгэл үзүүлэх эсэх асуудлыг УИХ-д оруулж ирэхэд удаа дараа нэг зүйлийг хэлсэн. “Ерөнхийлөгчийн дэмжлэг байхгүй болсон. Зөрчилдөөд байна” гэж хэлсэн. Тухайн зөрчил нь юу байсан бэ. Та Ерөнхий сайд болсноор энэ зөрчил хэвээр үргэлжлэх үү. Эсвэл шийдлээ олох уу. Өмнөх Засгийн газрын кабинетын зарчим алдагдсан. Засгийн газраа огцруулахын төлөө ажилласан. Урвалт маш их байсан. Энэ байдал улс төрд жишиг болж тогтлоо.
Ерөнхий сайдад нэр дэвшигч Г.Занданшатар:
-Улс төр, цаг үеийн байдал маш хүнд байгааг ойлгож байгаа. Энэ үед намын нөхөд, төрийн нөхөд, Ерөнхий сайд итгэл хүлээлгэж байхад ухрах эрх байхгүй гэж бодсон. Би зөрчлийн субъект биш учраас тайлбарлах боломжгүй. Засгийн газрын кабинетын зарчим алдагдаж байсан олон тохиолдол бий. Бид хамтарч ажиллаж байж л ард нь гарна. Тиймээс арагшаа бус урагшаа харж ажиллана.
Салбар, салбар дамжаад сайд хийдэг хүмүүсийг энэ удаа өнжөөх үү?
УИХ-ын гишүүн Ж.Алдаржавхлан:
-Засгийн газрын бүтэц бүрэлдэхүүнийг цомхон байлгах шаардлагатай. Сайд болохгүй л бол амьсгал нь давчдаад, амь нь тасарчих гээд байгаа хүн манай 126-д байхгүй байх гэж итгэж байна. Салбар салбар дамжаад сайд хийгээд явдаг хэдийгээ ч энэ удаад өнжүүлээрэй гэж хүсэж байна. Хамтарч Засгийн газарт бусад намуудаа оруулах юм бол намын дарга нь Шадар сайд хийгээд байна. Тэр хүнийг бодлогын яам хариуцуулмаар байна.Орон сууцны үнийн өсөлт дийлдэхээ болилоо. Залуу гэр бүлүүд байртай болно гэдэг нь мөрөөдөл болоод байна. Ипотекийн зээл гаргаж байгаа ч барилгын компаниуд үнээ бууруулахгүй байна. Засгийн газраас тодорхой хэмжээний метр квадратын үнийг гаргаад үүнээс доошхыг ипотекийн зээлд хамруулна гэмээр байна. Бүх зээл тансаг зэрэглэл рүү яваад байна.
Ерөнхий сайдад нэр дэвшигч Г.Занданшатар:
-Засгийн газрын бүтэц бүрэлдэхүүний талаар томилогдсоны дараа хариулна. Монгол Улс маань Улаанбаатар хот улс болж, хөдөө орон нутаг маань эзгүйрэх гээд энэ хот тосгоны хуулийг хэрэгжүүлэх нь зүйтэй гэж үзсэн.Миний хувьд орон сууцны банк байгуулах хөтөлбөр боловсруулсан. Нийлүүлэлт талаасаа дэмждэг. Эрэлт талаасаа найдвартай тогтвортой орлоготой иргэддээ өгдөг. БНСУ-ын маш сайн жишээ. Манайх чөлөөт зах зээлээрээ явахаар өнөөдрийн түвшинд хүрчхээд байна. Ипотекийн банк, ипотекийн зээл барилгын корпорацын санхүүжилт зэргийг нэгдсэн бодлого төлөвлөөгөөр хэрэгжүүлэх бололцоотой. Орон сууцжуулалтын банкны зарчмаар хэрэгжүүлэх боломжтой. Үүнийг хэрэгжүүлэхийг зорино.
Ямар нэршилтэй Засгийн газар байх вэ?
УИХ-ын гишүүн Б.Батбаяр:
-Ямар нэршилтэй Засгийн газар байх вэ?
Нэр дэвшигч Г.Занданшатар:
-Монгол Улсын Засгийн газар байх нь ойлгомжтой. Ямар нэршилтэй байхаас илүү ард иргэдтэйгээ ойр, ээлтэй Засгийн газар ажиллаж, тулгарч буй бэрхшээлийг даван туулахад чиглэсэн ардчилсан Засгийн газар байх ёстой.
Дүр эсгэсэн сонгуультай холбоотой асуудлыг юу гэж харж байна вэ?
УИХ-ын гишүүн Ж.Баярмаа:
-Монгол Улс ямар байгааг олон улсын байгууллагууд үнэлж байна. Авлига, хэвлэлийн эрх чөлөөний индекс ухарч байна. 230 орчим төрийн алба хаагчдын 20 мянга нь дарга сэтэртэй байна. Ардчилсан намын Засгийн газрын үед 9 сайдтай ажиллаж байсан үе бий. Та төрийн албыг цомхон болгож, төрийн компаниудыг хувьчлах, төрийн өмчийг худалдах дорвитой өөрчлөлтийг хийж чадах уу. Та Ерөнхий сайд болохоороо хэлье гээд байх юм. Манайх ардчилсан улс биш болсон. Дүр эсгэсэн сонгууль хийдэг болсон. Энэ маш ноцтой асуудлыг юу гэж харж байна вэ. Та 100 мянган иргэний санал асуулга дээр их ач холбогдол өгдөг байсан. Энэ саналуудыг цаашид яаж авч үзэх вэ?
Нэр дэвшигч Г.Занданшатар:
-2019 оны Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлт парламентын ардчиллыг бэхжүүлэхэд чиглэсэн. Олон намын тогтолцоотой, жендерийн тэгш эрхийг ханган, шинэ шатанд гарч хөгжиж байгаа. Манайх жендерийн тэгш эрх 17-32 эмэгтэй гишүүнтэй болж, 25 хувьд хүргэсэн. Энэ бол тод жишээ. Харин төрийн албыг цомхон чадварлаг болгох ёстой. Цахим технологи, хиймэл оюун ухаанаар шийддэг олон улсын жишиг бий. Хэвлэлийн эрх чөлөө буурсан нэг шалтгаан нь улстөрчид эзнээр нь ажилладаг болсонтой холбоотой. Төрийн өмчийн компаниудын тоог хоёр дахин бууруулж, үр ашигтай ажиллах өөрчлөлтийг хийнэ гэж бодож байна. Санал асуулгын хувьд 100 мянга гэдэг тоог тэнгэрээс авч тавиагүй. Зөвхөн ард иргэдийн саналаас гадна шинжлэх ухаанчаар хандаж, эцсийн шийдвэрийг УИХ гаргана. Ярьдаг биш хийдэг. Үнэнтэй нүүр тулдаг Ерөнхий сайд байна.
Монгол Улсын 34 дэх Ерөнхий сайдаар Г.Занданшатарыг томилох процесс өчигдөр үргэлжиллээ. МАН-ын бүлэг өнгөрсөн мягмар гарагт хуралдаж, шийдвэрээ танилцуулсан бол АН-ын бүлгийн хуралдаан өчигдөр 10.00 цагт эхэлсэн. АН-ын бүлгийн хурлаар Ерөнхий сайдад Г.Занданшатарыг томилох томилгоог хэлэлцээд нэгдсэн шийдвэрт хүрээгүй. Харин санал өгөхдөө хувь гишүүд өөр өөрсдийн байр сууринаас саналаа өгөхөөр болсон юм. Үүний дараа 12.00 цагт Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны хуралдаж, хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 87 хувь нь Ерөнхий сайдын томилгоог дэмжсэнээс 14:00 цагт нэгдсэн чуулган эхэлсэн. Нэгдсэн чуулганд Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх өөрийн биеэр оролцож, Ерөнхий сайдад Г.Занданшатарыг томилох саналаа УИХ-д танилцуулсан. Ерөнхийлөгч танилцуулгадаа Гомбожавын Занданшатарыг гүйцэтгэх засаглалын түвшинд ажилласан төрийн албаны туршлагатай улс төрийн манлайлал, бодлогын тогтвортой байдлыг хангах чадвартай хэмээн үзэж Монгол Улсын Ерөнхий сайдаар томилуулахаар санал болгож байна хэмээв. Улмаар гишүүд Ерөнхий сайдад нэр дэвшигчээс асуулт асууж, хариулт авах процесс үргэлжилсэн юм. УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаас тоймлон хүргэж байна.
Байгалийн баялгийг ард түмэнд хүртээх зориг зүрх байгаа юу?
УИХ-ын гишүүн О.Алтангэрэл:
-Авлигын нөхцөл байдал санаа зовоосон хэвээр байна. Засгийн газраас хэд хэдэн чиглэлийн хуулийн төсөл өргөн барьсан. Нийтийн албан тушаалтны хууль бус хөрөнгийг иргэний журмаар хураах, нөхөн төлүүлэх тухай хуулийн төсөл, дагалдсан Авлигын тухай хуулийн төслийг өргөн барьсан. Энэ бол ганцхан Засгийн газраас барьж байгаа бодлого биш олон улсын экспертүүдээс өгсөн зөвлөмж зэрэгт үндэслэсэн. Авлигын чиглэлээр ямар бодлого баримталж ажиллах вэ. Стратегийн орд газруудтай холбоотой асуудал байна. УИХ-аас стратегийн орд газруудыг судлах ажлын хэсэг байгуулагдаж ажилласан. Миний хувьд Ухаа худагтай холбоотойгоор ажлын хэсэг ахалж ажилласан, хууль зөрчсөн гэдэг дүгнэлт гарсан. Стратегийн орд газрыг ярихаар маш их дайралт ,саад гүтгэлэг учирдаг юм билээ. Эдгээр саадыг даван туулж, байгалийн баялгийг Монголын ард түмэнд хувь хүртээх зориг зүрх байгаа юу?
Ерөнхий сайдад нэр дэвшигч Г.Занданшатар:
-УИХ-ын даргаар ажиллаж байхдаа Эрүүгийн хуульд өөрчлөлт оруулж, төрийн өндөр албан тушаалтан хахууль авбал бүх насаар нь хорих хүртэл ялыг чангалсан. Ялын хамгийн дээд хэмжээг бий болгосон. Авлигатай тэмцэх үндэсний хөтөлбөрийг шинэчлэн батлуулсан. Энэ дотор үндэслэлгүй хөрөнгөжих, орлогоосоо давсан зарлагыг хянах зохицуулалтыг оруулсан, Эрүүгийн хуулийн ялтай. Үндэслэлгүй хөрөнгөжсөн бол хөрөнгөө иргэний журмаар хураалгаад дуусгадаг иргэний хэрэг биш одоогийн хуулиар эрүүгийн гэмт хэрэг. Шинэ хууль гаргахаас илүүтэй, дабль стандарт байдлаар хууль сахиулах байгууллага ажиллаж байгаад буюу заримд нь хууль үйлчлэхгүй байгаад иргэд дургүйцэж байгаа. Хууль хүн бүрд эрх тэгш үйлчлэх талд хуулийн байгууллагынхныг шахаж шаардаж ажиллах ёстой гэж үздэг. Засгийн газраас Хөрөнгө хураах хуулийн төслийг УИХ-д өргөн барьсан тул парламентын шийдэх асуудал болсон. Стратегийн ордын тухайд, энэ санаачилгыг 2021 оны Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтөд бид оруулсан. Энэ хүрээнд Норвегийн Үндсэн хуулиас иш авч, УИХ-аас Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулийг баталсан. Тийм учраас үүнийг хэрэгжүүлэх нь бидний хүсэл эрмэлзэл төдийгүй бодитой шаардлага гэж үзэж байна.
Засаглалын хэлбэрийг солих ард нийтийн санал асуулга явуулах асуудал оруулж ирэх үү?
УИХ-ын гишүүн Ч.Лодойсамбуу:
-Ерөнхийлөгч хэдийгээр чуулганы хуралдаанд орж, Үндсэн хуулийн өөрчлөлт оруулна гэж байхгүй гэсэн боловч эргэлзээ тайлагдахгүй байна. Танай Засгийн газар бүрэн эрхээ хэрэгжүүлж байх хугацаандаа засаглалын хэлбэрийг солих ард нийтийн санал асуулга явуулах асуудал оруулж ирэх үү?
Ерөнхий сайдад нэр дэвшигч Г.Занданшатар:
-Бид Үндсэн хуулиа сайн судлах хэрэгтэй. Засгийн газар болон ямар нэг институц Үндсэн хуулийг өөрчлөх гэж дур зоргоороо ажиллах боломжгүй эрх зүйн орчинд бид ажиллаж байна. Үндсэн хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуульд төрийн бүх эрх мэдэл ард түмнээс эх сурвалжтай учир ард түмний санал санаачилгагүйгээр, аль эсвэл дур зоргоороо нэг нам, хэсэг бүлэг хүмүүс Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах ямар ч боломжгүй. Журмын тухай хуулиас гадуур хийсэн үйлдлийг төрийн эсрэг гэмт хэрэг гэнэ гэж заасан. Тэгэхээр ийм санаачилга гаргах нь Үндсэн хуулийн эсрэг гэмт хэрэгт тооцогдоно. Хоёрдугаарт, Засаглалын хэлбэрийг өөрчилнө гэвэл Үндсэн хуулийг цоо шинээр боловсруулна. Үүнийг бүх ард түмнээр хэдэн жил хэлэлцүүлэхийг мэдэхгүй. 1992 оны шинэ Үндсэн хуулийг бүтэн жил хэлэлцүүлсэн.
Гуравдугаарт, үүнийг эцсийн эцэст УИХ шийдвэрлэнэ. Ард нийтийн санал асуулга явуулах саналыг нийт гишүүдийн 2/3 буюу 84 гишүүний саналаар шийднэ. Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах асуудлыг гишүүдийн 3/4 буюу 94 гишүүний саналаар шийдвэрлэнэ. Үүнийг гишүүд та бүхэн шийдвэрлэнэ. Эрх чөлөөг эрхэмлэдэг ардчилсан улсад УИХ-аар ярилцахгүйгээр Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулна гэсэн үлгэрт би итгэдэггүй.
Татварын реформ хийх үү?
УИХ-ын гишүүн Б.Бат-Эрдэнэ:
-Ард түмний хүлээлтэд нийцсэн, хэлдэг биш хийдэг, үнэн Ерөнхий сайд байна гэж хэлж байгаа тань талархалтай санагдлаа. Аж ахуйн нэгжүүдээ зайлшгүй дэмжиж, хөдөө орон нутагт ажлын байр бий болгох шаардлагатай. Татвар төлөгч иргэн, аж ахуйн нэгжийг дэмжих томоохон реформын ажил хийх хэрэгтэй байна. Татвар, нийгмийн даатгалын шимтгэлийг реформыг хийх үү?
Ерөнхий сайдад нэр дэвшигч Г.Занданшатар:
-Би нэг л зарчмыг баримтална. Үнэн л байхыг эрхэмлэнэ. Үнэн л байхыг боддог, байгаа маань, алдаа минь ч ил тод. Худал хуурмагаар халхавчилж худлаа ярихыг хүсэхгүй. Би ойрын хугацаанд амжуулаад төсвийн тодотголыг өргөн барина, хэмнэлтийн тодотгол хийнэ. Татвар төлдөггүй, төлдөг биш нийтээр хамрагдсан татварын баазтай болно. Энэ бүхэн эхний ээлжийн бодитой алхам байна.
Та “Онтрэ” дээр шинэ хөрөнгө оруулалтын гэрээ хийх үү?
УИХ-ын гишүүн О.Батнайрамдал:
-Монгол Улсын эдийн засагт хамгийн ач холбогдолтой төсөл бол Оюутолгойн төсөл. Нийт нөөцийн 32 хувь оршиж байгаа талбай дээр “Онтрэ” компанитай хийх хөрөнгө оруулалтын гэрээний асуудал тулж ирээд байна. Та “Онтрэ” дээр шинэ хөрөнгө оруулалтын гэрээ хийх үү Оюутолгой дээр зээлийн хүүгийн асуудал байна. Өнөөдөр 11.1 хувийн хүүтэй байна. Бид хүүгийн хүү төлж байгаа. Энэ хүүг дахин авч хэлэлцэх эрх бидэнд бий. 2025.12.31-нээр дуусгавар болж, үүлэн чөлөөний нар маань жаргана. Энэ зургаан сарын хугацаанд амжиж ахиц гаргах шаардлагатай байна. Үүнийг та анхаарч ажиллаасай гэж хүсэж байна.
Ерөнхий сайдад нэр дэвшигч Г.Занданшатар:
-Монгол Улсын Засгийн газар “Рио Тинто” хоёр татварын маргаантай байсаар ирсэн. Би 2017 онд ЗГХЭГ-ын дарга байх үедээ хамгийн анх татварын маргааныг эхлүүлсэн юм. Дубайн гэрээгээр акт тавихгүй гээд тас хориглочихсон байсан. Үүний үр дүнд зарим татвар төлөгдсөн. “Рио Тинто”-гийн төлье гэсэн нь гэм буруугүйн болзолтой, ойлголцох зорилготой төлбөр гэж үздэг. Тийм учраас Дубайн гэрээг хүчингүй болгох, татварын маргааныг үргэлжлүүлэх тогтоолыг баталж ажиллаж байсан. Энэ асуудлыг Их Британийн шүүхэд өгсөн, арбитрын шүүхээр орно гэх мэт асуудлууд байгаа. Харин гадаад дотоод ертөнц харж байгаа нөхцөлд “Онтрэ” дээр цээжний бангаар хариулахгүй. Хувь хүний хувьд тусдаа гэрээ хийсэн нь зөв гэж үздэг. Одоогоор хөзрөө дэлгээд байж болохгүй. Тодорхой шийдлээ гаргасны дараа үүнийг ярина.
Та Ерөнхий сайд болсноор Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх, өмнөх Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ нарын зөрчил шийдэгдэх үү?
УИХ-ын гишүүн Н.Номтойбаяр:
-Монгол төрийн Ерөнхий сайдыг сонгох анхан шатны сонгууль МАН-ын Бага хурал дээр болсон. Удирдах зөвлөлөөр ямар ч өрсөлдөөнгүй нэг хүн орж ирсэн. Бага хурал хэвлэлд хаалттай хуралдсан. Бага хурлын гишүүдийн гар утсыг хурааж авсан. Саналын хайрцгаа хөшигний ард задалж тоолсон. Энэ Ардчилсан ил тод нээлттэй байх, шударга зарчимд хэр нийцэж байгаа юм бэ. Өмнөх Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ итгэл үзүүлэх эсэх асуудлыг УИХ-д оруулж ирэхэд удаа дараа нэг зүйлийг хэлсэн. “Ерөнхийлөгчийн дэмжлэг байхгүй болсон. Зөрчилдөөд байна” гэж хэлсэн. Тухайн зөрчил нь юу байсан бэ. Та Ерөнхий сайд болсноор энэ зөрчил хэвээр үргэлжлэх үү. Эсвэл шийдлээ олох уу. Өмнөх Засгийн газрын кабинетын зарчим алдагдсан. Засгийн газраа огцруулахын төлөө ажилласан. Урвалт маш их байсан. Энэ байдал улс төрд жишиг болж тогтлоо.
Ерөнхий сайдад нэр дэвшигч Г.Занданшатар:
-Улс төр, цаг үеийн байдал маш хүнд байгааг ойлгож байгаа. Энэ үед намын нөхөд, төрийн нөхөд, Ерөнхий сайд итгэл хүлээлгэж байхад ухрах эрх байхгүй гэж бодсон. Би зөрчлийн субъект биш учраас тайлбарлах боломжгүй. Засгийн газрын кабинетын зарчим алдагдаж байсан олон тохиолдол бий. Бид хамтарч ажиллаж байж л ард нь гарна. Тиймээс арагшаа бус урагшаа харж ажиллана.
Салбар, салбар дамжаад сайд хийдэг хүмүүсийг энэ удаа өнжөөх үү?
УИХ-ын гишүүн Ж.Алдаржавхлан:
-Засгийн газрын бүтэц бүрэлдэхүүнийг цомхон байлгах шаардлагатай. Сайд болохгүй л бол амьсгал нь давчдаад, амь нь тасарчих гээд байгаа хүн манай 126-д байхгүй байх гэж итгэж байна. Салбар салбар дамжаад сайд хийгээд явдаг хэдийгээ ч энэ удаад өнжүүлээрэй гэж хүсэж байна. Хамтарч Засгийн газарт бусад намуудаа оруулах юм бол намын дарга нь Шадар сайд хийгээд байна. Тэр хүнийг бодлогын яам хариуцуулмаар байна.Орон сууцны үнийн өсөлт дийлдэхээ болилоо. Залуу гэр бүлүүд байртай болно гэдэг нь мөрөөдөл болоод байна. Ипотекийн зээл гаргаж байгаа ч барилгын компаниуд үнээ бууруулахгүй байна. Засгийн газраас тодорхой хэмжээний метр квадратын үнийг гаргаад үүнээс доошхыг ипотекийн зээлд хамруулна гэмээр байна. Бүх зээл тансаг зэрэглэл рүү яваад байна.
Ерөнхий сайдад нэр дэвшигч Г.Занданшатар:
-Засгийн газрын бүтэц бүрэлдэхүүний талаар томилогдсоны дараа хариулна. Монгол Улс маань Улаанбаатар хот улс болж, хөдөө орон нутаг маань эзгүйрэх гээд энэ хот тосгоны хуулийг хэрэгжүүлэх нь зүйтэй гэж үзсэн.Миний хувьд орон сууцны банк байгуулах хөтөлбөр боловсруулсан. Нийлүүлэлт талаасаа дэмждэг. Эрэлт талаасаа найдвартай тогтвортой орлоготой иргэддээ өгдөг. БНСУ-ын маш сайн жишээ. Манайх чөлөөт зах зээлээрээ явахаар өнөөдрийн түвшинд хүрчхээд байна. Ипотекийн банк, ипотекийн зээл барилгын корпорацын санхүүжилт зэргийг нэгдсэн бодлого төлөвлөөгөөр хэрэгжүүлэх бололцоотой. Орон сууцжуулалтын банкны зарчмаар хэрэгжүүлэх боломжтой. Үүнийг хэрэгжүүлэхийг зорино.
Ямар нэршилтэй Засгийн газар байх вэ?
УИХ-ын гишүүн Б.Батбаяр:
-Ямар нэршилтэй Засгийн газар байх вэ?
Нэр дэвшигч Г.Занданшатар:
-Монгол Улсын Засгийн газар байх нь ойлгомжтой. Ямар нэршилтэй байхаас илүү ард иргэдтэйгээ ойр, ээлтэй Засгийн газар ажиллаж, тулгарч буй бэрхшээлийг даван туулахад чиглэсэн ардчилсан Засгийн газар байх ёстой.
Дүр эсгэсэн сонгуультай холбоотой асуудлыг юу гэж харж байна вэ?
УИХ-ын гишүүн Ж.Баярмаа:
-Монгол Улс ямар байгааг олон улсын байгууллагууд үнэлж байна. Авлига, хэвлэлийн эрх чөлөөний индекс ухарч байна. 230 орчим төрийн алба хаагчдын 20 мянга нь дарга сэтэртэй байна. Ардчилсан намын Засгийн газрын үед 9 сайдтай ажиллаж байсан үе бий. Та төрийн албыг цомхон болгож, төрийн компаниудыг хувьчлах, төрийн өмчийг худалдах дорвитой өөрчлөлтийг хийж чадах уу. Та Ерөнхий сайд болохоороо хэлье гээд байх юм. Манайх ардчилсан улс биш болсон. Дүр эсгэсэн сонгууль хийдэг болсон. Энэ маш ноцтой асуудлыг юу гэж харж байна вэ. Та 100 мянган иргэний санал асуулга дээр их ач холбогдол өгдөг байсан. Энэ саналуудыг цаашид яаж авч үзэх вэ?
Нэр дэвшигч Г.Занданшатар:
-2019 оны Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлт парламентын ардчиллыг бэхжүүлэхэд чиглэсэн. Олон намын тогтолцоотой, жендерийн тэгш эрхийг ханган, шинэ шатанд гарч хөгжиж байгаа. Манайх жендерийн тэгш эрх 17-32 эмэгтэй гишүүнтэй болж, 25 хувьд хүргэсэн. Энэ бол тод жишээ. Харин төрийн албыг цомхон чадварлаг болгох ёстой. Цахим технологи, хиймэл оюун ухаанаар шийддэг олон улсын жишиг бий. Хэвлэлийн эрх чөлөө буурсан нэг шалтгаан нь улстөрчид эзнээр нь ажилладаг болсонтой холбоотой. Төрийн өмчийн компаниудын тоог хоёр дахин бууруулж, үр ашигтай ажиллах өөрчлөлтийг хийнэ гэж бодож байна. Санал асуулгын хувьд 100 мянга гэдэг тоог тэнгэрээс авч тавиагүй. Зөвхөн ард иргэдийн саналаас гадна шинжлэх ухаанчаар хандаж, эцсийн шийдвэрийг УИХ гаргана. Ярьдаг биш хийдэг. Үнэнтэй нүүр тулдаг Ерөнхий сайд байна.
Төмөрбаатарын БАТСАЙХАН
Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин
