Монгол Улсын зөвлөх инженер, Аж үйлдвэрийн гавьяат ажилтан, Монгол Улсын шилдэг зохион бүтээгч, “Ганхийц” ХХК-ийн захирал М.Даваасүрэнтэй ярилцлаа.
-Монгол Улсын хөгжилд юу саад болж байна вэ. Тулгамдсан асуудлыг дурдвал?
-“Өдрийн сонин”-ыг уншиж буй нийт уншигчдадаа энэ өдрийн мэнд хүргэе. Монгол Улсын хөгжилд юу саад болж байна вэ гэдгийг бүгд л дор бүрнээ бодох ёстой. Монголын оюунлаг, шинийг бүтээн байгуулсан хүмүүсийг урамшуулах Монгол ардын сайд нарын зөвлөлийн 1944 оны тавдугаар сарын 19-ний өдрийн 63 дугаар тогтоол гарч байв. Энэ тогтоол гарснаас хойш эдүгээ 80 жил болж байна. Социализмын үед салбар салбарууддаа эрдэм шинжилгээ, туршилтын төвтэй гээд бүх юм бидэнд байсан. Сүүлийн 30 жилд оюунлаг санаа гаргасан, шинэлэг бүтээл хийсэн, инженер бүх хүмүүсээ Монголын төр орхисон юм. Тухайн үед Шинжлэх ухааны академид ажиллаж байсан эрдэмтдэдээ ажлаа хийх боломж олголгүй орхисон учраас тэд гадаад руу гарсан байдаг. Гадаад руу гарч амьдарч буй эрдэмтэд тухайн улсынхаа шинжлэх ухааныг нь хөгжүүлээд, шинэ бүтээл гаргаад, инноваци хийгээд явж байна.
Өнөөдөр барилгын салбарын хөгжлийг харахад газар хөдлөлтөд хэзээ нурчих бол гэсэн айдастай байна. Зоосны нүхээр харж, мөнгөтэй л байвал бүх зүйлийг хийж болно гэж бодсон чадах, чадахгүй нь хамаагүй, мэргэжлийн бус хүмүүс бүтээн байгуулалтын ажлыг хийж явахаар алдаа гараад байна. Үүний нэг жишээ нь Улаабаатар хотын шинэ Яармагийн гүүр. Шинжлэх ухааны талаас бодлогын түвшинд ажиллаагүй, Монголын төрд улс төр хөөж, төрийн дунд шатанд орсон хүмүүсийн ажлаа мэдэхгүй байгаатай холбоотой асуудал.
-Монгол Улсын хөгжил удаашралтай байгаа нь юутай холбоотой вэ?
-Монголын төр 20/50 гээд шинэчлэлийн бодлогын хөтөлбөрийг баталсан байдаг. Энэ хөтөлбөрийг өнөөдөр сонгуульд оролцож буй нэг ч нам ярихгүй байгаа. Нам бүр өөр, өөр шинэ төлөвлөгөө ярьж яваа нь Монголын хөгжлийг дахиад 30 жил хойш нь татахаар байна.
Төр нь тогтворгүй хүмүүс нь солигдох тусам Монголын эдийн засаг унаж, хөгжлийн бодлого удааширч байна. Төрийн үйл ажиллагааны дунд шатны хүмүүсийн буруугаас бүх юм болдог. Эрдэмтдээ төр нь дэмжихгүй байгаагаас бид хөгжихгүй байна. Инженер, техникчдийн ухаанаар бус улстөрчдийн ухаанаар явахаар Монгол Улсын хөгжил 30 жилээр хоцорч байна.
-монгол улсыг инженер техникчид бус энэ талын мэдлэггүй улс удирдаж ирснээр энэ их хөгжлийн хоцрогдолд орсон гэсэн үг үү?
-Монгол Улсын ирээдүйг бодвол инженер, техникийн оюунлаг улсуудаа дэмжмээр байна. Яам бүр иннавацийн төвтэй, эрдэмтэн, профессоруудаа суулган тэдний гаргасан дүгнэлтээр улс орны хөгжлийг тодорхойлж, хотоо төлөвлөж, замаа тавьж, олон улсын стандартаар зураг төслөө гаргадаг болмоор байна. Улаанбаатар төдийгүй Монголоо хөгжүүлэхэд инженерийн толгойгоор бүгдийг шийдэх хэрэгтэй. Монгол Улсыг хөгжүүлье гэвэл шинжлэх ухаандаа түшиглэх нь зүй юм. Төрийн дунд шатныхандаа чадварлаг, оюунлаг хүмүүсээ төвлөрүүлээд газар доорх баялгаа зөв ашиглан, үйлдвэрүүддээ гадаадын шинэ технологийг нэвтрүүлж, бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх үйлдвэрүүдээ дэмжихэд л Монгол Улс 20-хон жилийн дотор хөгжчихнө.
Бид хөгжилтэй, ардчилсан нийгэм байгуулъя гэж бодож байвал хуулиа дээдлэх ёстой. Хуулиа дээдэлдэггүй оронд ардчилсан нийгэм бий болно гэж хэзээ ч байхгүй. Хөгжилтэй оронд бол хууль дээдэлдэг, хуулиас гадуур явбал хариуцлага хүлээдэг. Манайхан хариуцлага хүлээх гэх ойлголтгүй байгаад байна.
-Сүүлийн 30 жилд монгол улсаа хөгжүүлэх боломжоо алдсан нь үйлдвэрүүдээ хаасны хор уршиг уу?
-Хятад, Орос гэсэн том улсууд руу эцсийн бүтээгдэхүүнээ гаргаад явсан бол монголчууд 20-хон жилийн дотор Азийн бар болчих боломж нь байлаа. Сүүлийн 30 жил алдсан. Хийсэн болгоноо устгаад, дээд зэрэглэлийн гутал, ноосон хөнжилөө бид өөрсдөө хийдэг байлаа. Бүх үйлдвэрүүдээ устгаад гадаадаас хог зөөдөг болгосон. Гадаад орнуудаас монголчуудыг унагах арга нь үйлдвэрлэгч биш, гадаадаас юм худалдаж авч хэрэглэдэг орон болгох зорилго байв. Монголчуудыг ухаантай байлгаж болохгүй. Тэнэг байлга. Ухаантай хүмүүсийг нь гадаад руу явуулж, тэнэгүүд нь эх орондоо газар нутгаа худалдаад, газрын баялгаа үнэгүй зарна гэж тооцож байсан юм шиг байгаа юм.
-Үргэлжилсэн хур бороо ихтэй гэдгийг мэдсээр байж, усанд автуулахгүйгээр шинэ гүүрийн ажлыг явуулах боломж байсан болов уу?
-Усанд автуулахгүйгээр гүүр барихыг л тооцоо хийж төлөвлөх ёстой юм. Түүнийг төлөвлөөгүй л байна гэсэн үг. Төрийн албан хаагч, хотын захиргаа үүнийг шийддэггүй. Тухайн орон нутагт хэдий хугацаанд ашиглах уу, нэгдүгээрт ерөнхий төлөвлөгөөтэй байх ёстой. Ерөнхий төлөвлөгөөнийхөө дагуу газрын байршлыг нь тогтоож, үер болоход ямар нөхцөлөөр хамгаалалт хийх вэ гэсэн зураг төслийг хийсэн байх юм. Ерөнхий төлөвлөгөөндөө маш нарийн тусгаж өгөөд, инженер техникийн ажилтан бүх зүйлийг тооцож өгсөн байх ёстой. Гэтэл нарийн тооцсон уу, төсөв норм нь бүрэн батлагдсан уу гэдэг эргэлзээтэй. Мөнгө баталж болно, зураг төслийн ерөнхий төлөвлөгөөгөөр гүүр, замын байгууламжийн өртөг нь тэд байх юм гэдгийг тодорхой батлаад өгвөл ус зайлуулах үерийн далан, их хэмжээний үер орж ирвэл яаж задлах вэ гэдгийг тооцоход хялбар байдаг. Одоогоос арван жилийн дараа Туул гол үерлэвэл яах вэ, 1966 оны үер шиг Энхтайвны гүүрний доогуур гүйгээд ороод ирвэл Төмөр зам битүү усанд автсантай адил зүйл болоход энэ гүүрний шийдэл зөв эсэхийг шинжлэх ухааны үүднээс тооцох ёстой.
Ерөнхий төлөвлөгөөгөө баталж хийдэггүй, инженер хүний толгойг ашиглахгүйгээр улстөрчид ийм юм хийж буй юм. Энэ барилгыг улсын комисс хүлээж авахдаа яг мэргэжлийн хүмүүсээр хүлээлгэж авах шаардлагатай. Зураг төсөлдөө тааруулж зөв төсөвлөсөн эсэхийг хянах нь зүй юм. Мөнгөнд нь тааруулаад хулхи юм хийдэг. Үүнээс болж алдаа гарч байна.
Ашиглалтад ороогүй гүүрийн хувьд зарга үүсгэх боломжгүй. Улсын комисс хүлээж авсны дараа асуудал үүсвэл хариуцлагын асуудал яригдана.
-Үе, үеийн хотын удирдлагууд их хэмжээ-ний газрыг ямар ч төлөвлөлтгүйгээр аж ахуйн нэгжүүдэд олгож ирсэн нь үер усны аюулын гол зангилаа болж байна уу?
-1980-аад оны үед Оросууд Улаанбаатар хотын дахин төлөвлөлтийг хийсэн юм. Улаанбаатар хотод 500 мянган хүн ам оршин суух ерөнхий төлөвлөгөө гэсэн үг. Энэ төлөвлөгөөг 1990 оны ардчилал гарч ирснээр мөрдөөгүй өдий хүрсэн. Улаанбаатар хотын орон сууцанд цэцэрлэг, сургууль, үйлчилгээ гэх зэргийг нь хүний хэрэгцээнд зориулж төлөвлөсөн байсан. Төрд гарч ирсэн Улаанбаатар хотын захирагч, ерөнхий менежерээр ажиллаж ирсэн хүмүүс их хотын хөгжлийн асуудал болох ерөнхий төлөвлөгөөг хэрэгжүүлээгүй. Агаарын урсгал утаагаа хөөж гаргадаг байсныг хааж барилга барьсан. Хүүхдийн цэцэрлэг, спорт заал барих байсан газруудын оронд барилга барьж, газрын наймаачид эрүүл ахуйн орчингүй болгох ажлыг зохион байгуулсан юм. Одоо битүү нүүрсний утаандаа хордож байна.
Орчноо тохижуулан, шинжлэх ухааны судалгаа хийж, хот байгуулдаг болохоос биш мөнгөтэй хүнд газраа өгч, байшин бариулсны хар гай нь энэ. Хээл хахууль, албан тушаалтай холбогдсон учраас хотын төлөвлөлт үгүй болсон.
-Гадаадын орнуудад үерийн усны асуудлаа хэрхэн шийддэг бол?
-Хөгжилтэй оронд зураг төсөл, ерөнхий төлөвлөгөөг төр нь батлаад өгчихсөн бол яг тэрнийхээ дагуу байх ёстой. Монголд ерөнхий төлөвлөгөөг барьдаг юм нэг ч байхгүй. Манайхаас өөр улс оронд хуулиа дээдэлдэг, шаардлага өндөртэй тул ерөнхий төлөвлөгөөгүй барилгын ажлыг бүр эхлүүлдэггүй. Тухайн үед хотын захиргаа энэ чинь ийм голдиролд байгаа, үүнийг барьж болохгүй гээд тухайн барилгад зөвшөөрөл өгөөгүй байсан бол тэр хүний хөрөнгө оруулсан компани, хувь хүн хохирох ёсгүй байхгүй юу. Хамгийн гол нь мөнгөтэй хүмүүс гээд өөрсдийн дураараа хаа хамаагүй барилга барьж болохгүй. Байгаль дэлхийн зүй тогтлыг сөрөх боломжгүйг санаж явах хэрэгтэй.
-Улаанбаатар хотын авто замууд ус зайлуулах шугамгүй. Энэ асуудлыг яаж шийдвэл зүгээр вэ?
-Улаанбаатар хотод ерөнхий төлөвлөгөөгүй байшин барьчихлаа. Өмч хувьчлалаа буруу хийсэн. Төр шинжлэх ухааны үүднээс тухайн үедээ судалгаа хийгээд Монголын ард түмэнд газраа хувьчилж өгөхдөө Улаанбаатар хотод ерөөсөө хувьчлах хэрэггүй байсан юм. Улаанбаатараас гадуур хувьчилж өгөөд хүмүүс тэр газраа байшин бариад хотоос гараад явах байлаа. Тэрийг хэн ч оролдож болохгүй хууль гаргах байсан л даа. Харин тэгээгүй. Нөгөө ерөнхий төлөвлөгөө гэдэг зүйлийг устгасан.
Нэгдүгээрт, үүнээс болж байгаа. Хоёрдугаарт, хөгжилтэй оронд зам төлөвлөсний хажуугаар, ус зайлуулах шугамыг заавал хийдэг. Орон сууц барьсан бол тухайн орчинд ус зайлуулах системийг цогцоор нь шийдэж өгөх хэрэгтэй. Хөрсний ус, байгалийн усыг зайлуулах системийг хийхгүй тохиолдолд барилгыг хүлээж авахгүй гэдэг. Тэгэхээр зураг төсөл хийж байгаа хүмүүс нь яаж хямд аргаар зардал гаргахгүйгээр юм хийх вэ гэдэг зүйл яриад байж болохгүй. Сүүлийн жилүүдэд бороо хур их орох тул ус зайлуулах шугам, даланг одоо л хийж авахгүй бол бидний барьсан байшин болгон сууна, хазайна, барилгын подваль болгон руу ус орох эрсдэл бий.
Л.Минжмаа
Г.БАЛГАРМАА
Эх сурвалж: Өдрийн сонин
