Судлаачдын баг нэн ховордсон тахь болох зэрлэг адууны геномын бүтцийг хийсэн талаар мэдээлэв. Нэгэн цагт зэрлэг байгальд устаж үгүй болсон Пжревальскийн адуу өдгөө 2,000 орчим болжээ.
Азийн зэрлэг адуу, Монголын зэрлэг адуу гэгддэг тахь нь Төв Евразийн өндөр уулын өвслөг тал хээр нутгаас гаралтай ховордсон амьтан юм. Түүхээс үзэхэд эдгээр морьд нь монгол ардын үлгэр домгийн сэдэв болж, бурхдын унадаг адуу гэгдэж байсан тул монголчууд "сүнс", "ариун" гэсэн утгаар "тахь" гэж нэрлэх болжээ.
Төв Азийн нутагт оршиж байсан тахь малын бэлчээр, газар тариалангийн өрсөлдөөн, бусад хүний мөргөлдөөн, байгалийн хатуу ширүүн уур амьсгалын улмаас зэрлэг байгальд устсан амьтан гэж үзэж байлаа. Гэхдээ 1899-1902 оны хооронд малын худалдаачин болон хэд хэдэн томоохон газрын эзэд олон тооны зэрлэг унага барьснаар үржлийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж эхэлсэн аж.
Харамсалтай нь Монголоос Европ хүртэлх хэцүү аянд ердөө 53 тахь л амьд үлдсэн түүхтэй. Европт очсон унагануудыг хэд хэдэн амьтны хүрээлэн, хувийн цэцэрлэгт хүрээлэнд байршуулсан. Өнөөгийн амьтад бол тэдгээр унаганы 13-ынх нь үр удам аж.
Тахь үржүүлэх хөтөлбөрийг 1959 онд эхлүүлсэн боловч тухайн үед нэгдсэн хөтөлбөр байсангүй. Улмаар 1980 оныг хүртэл амьтны хүрээлэн хооронд албан ёсны амьтан солилцох бодлого хэрэгждэггүй байв. Үр дүнд нь цус ойртолт өндөр түвшинд хүрснээр тахийн дундаж нас эрс багасаж, унаганы хорогдол нэмэгджээ.
Хэдийгээр зарим мэргэжилтэн тахийг тэжээвэр адууны төрөл зүйлд хамааруулдаг боловч бие даасан төрөл болохыг нь батлах баримт бий. Жишээлбэл тахь нь 33 хос хромосомтой байдаг бол тэжээвэр адуу 32 хромосомтой. Түүнчлэн тахийн өвөг 160,000 - 38,000 жилийн өмнө буюу морийг гаршуулахаас өмнө салсан гэж үздэг.
Хэдий тийм боловч гэрийн адуутай эвцэлдүүлснээр цус ойртолтын хүндрэлийг давахад их нөлөөлжээ.
Одоог хүртэл эрдэмтэд тахийн ангилал зүйг маргаантай гэж үздэг. Тусдаа бие даасан эсхүл зэрлэг адууны дэд зүйл эсэх талаар нэгдсэн зөвшилцөлд хүрээгүй байна.
Тахийн геномыг тогтооход сүүлийн үеийн технологи ашиглажээ
Миннесотагийн амьтны хүрээлэнд амьдардаг 10 настай гүү болох Варущкагийн цусны дээжийг ашиглан тахийн генийн зургийг бүтээсэн юм. Уг амьтны хүрээлэнд 1970-аад оноос хойш 50 гаруй тахийн төл бойжуулжээ. Эдгээр тахийн үр төлийг Монголын Хустайн нуруунд 1992 онд тахь нутагшуулсан юм. Улмаар БНХАУ, Унгар, Казахстан, ОХУ-д нутагшуулжээ.
Тэгвэл геном гэж юу вэ? Үүнийг судалснаар бид юуг олж мэдэх боломжтой вэ.
"Геном бол амьтны үндсэн зураг, төсөл гэж тайлбарлаж болно. Тухайн амьтныг юугаараа онцгой шинжтэй чанартай болон эрүүл мэндийн мэдээллийг нь бидэнд өгдөг" гэж Миннесотагийн их сургуулийн хүнс, хөдөө аж ахуй, байгалийн ухааны дэд профессор Кристофер Фолк тайлбарлав. К.Фолк бол хувьслын геномик, молекул генетик, биоинформатикийн чиглэлээр мэргэшсэн нэгэн.
Профессор К.Фолк энэ талаар "Миний шавь нар энэ төсөлд хамтран ажилласан" гэж онцолжээ. Тахийн геномын дарааллыг тогтооход хувь нэмрээ оруулсан оюутнууд ноён К.Фолкийн амьтны шинжлэх ухааны хичээлд суралцсан аж.
Багш болон шавь нар тахийн геномыг тогтооход халаасны хэмжээтэй дэвшилтэт технологи болох Оксфордын "Nanopore"-ыг ашиглажээ. Энэхүү жижиг төхөөрөмж нь ДНХ-ийн дараалал тогтооход ашигладаг асар том хэмжээтэй машинуудтай бараг ижил хүчин чадалтай.
Нанотехнологийн давуу тал нь зөөвөрлөх боломжтой бөгөөд үүний ачаар алслагдсан газруудад тахь зэрэг бусад амьтдыг судлах боломж олдож байна.
`Oxford Nanopore` FORBES
Тахийн геномын дарааллыг тогтоосноор устах аюулаас аварна
Тахийн геномын дарааллыг тогтоосноор цаашид устах аюулаас аварна гэж үзэж байна. Судлаачид үүний ачаар генийн өөрчлөлт нь өнөө үед ховордсон тахийн эрүүл мэндэд ямар нөлөө үзүүлэхийг таамаглахад ашиглах боломжтой аж.
Чухал генийн мутацыг судалж буй эрдэмтдэд харьцуулах зүйл хэрэгтэй гэж судалгааны ахлах мэргэжилтэн, мал эмнэлгийн биоинформатик судлаач Николь Флэк онцлов.
Тахийн геномын бүтэц тодорхой болсон тул ирээдүйд эдгээр амьтныг хүрээлэн буй орчны өөрчлөлтөд дасан зохицоход туслах генийг судлах, өвөрмөц шинж чанар, өвчинтэй холбоотой мутацыг тодорхойлох, удамшлын олон шинж чанарыг хадгалах зэргээр цаашид тахийн үржлийг хянах боломжтой болно гэж Н.Флэк найдаж байна.
