Тулгар төрийн 2233, Их Монгол Улсын 818, Үндэсний эрх чөлөө, Тусгаар тогтнолоо сэргээн мандуулсны 113, ардын хувьсгалын 103 жилийн ойн баяр наадам эхлэхэд 22 хоног үлджээ. Хоёр хоногийн өмнө Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зарлигаар дөрвөн бөх шинэ цол авч, нэг бөх чимэг нэмсэн билээ. Ингэснээр бөхчүүдийн эрэмбэд бага зэрэг өөрчлөлт орсон. Эрэмбэ хэрхэн өөрчлөгдсөн, наадмаас наадмын хооронд Монгол бөхийн өргөөнд бөхчүүд ямар амжилт үзүүлсэн болон бөхчүүд хаагуур бэлтгэлд гарсан, наадамд түрүүлэх магадлалтай бөхчүүд зэрэг мэдээллийг багцлан тойм байдлаар хүргэе.
Эрэмбэ ингэж өөрчлөгдөвУлсын аварга О.Хангай “Үлэмж бадрах” чимэг авснаар найм давсан амжилттай болж байна. Ингэснээр тэр улсын аварга С.Мөнхбат дээр эрэмбэлэгдэх болов. Тэгвэл отгон арслан Ц.Бямба-Отгон харцага цолноос улсын арслан цолонд хүрсэн учраас Д.Азжаргал болон Р.Пүрэвдагва нарын дээр бичигдэнэ. Учир нь Д.Азжаргал, Р.Пүрэвдагва нар начин цолноос шууд арслан болсон юм.Допингийн асуудлаас үүдэн цолоо хураалгасан М.Бадарчийн тухайд 2020 оны наадмаар даян аварга Н.Батсууриас допинг илэрсэн учраас амжилтыг хүчингүй болгож байлаа. Улмаар М.Бадарчийг найм давсанд тооцож гарди цол нөхөн олгосон юм. Тухайн үед тэрбээр харцага цолтой байв. Түүний хувьд нэг удаа найм, нэг удаа зургаа давсан амжилтаараа Ш.Жаргалсайхан, Ж.Бат-Эрдэнэ гардийн дээр эрэмбэлэгдэнэ.Тэгвэл улсын харцага С.Сүхбат үндэсний бөхөд шинэ үе ирснийг харуулж, 2000-аад оны бөхчүүдийн манлай болж, улсын заан цолонд хүрлээ. Тэрбээр заануудын хамгийн сүүлд эрэмбэтэй боллоо.Харин улсын өсөх идэр начин Э.Даш найман жилийн дараа цолоо ахиулж, харцага болов. Түүний хувьд улсын начингаас харцага цолонд хүрсэн учир өнөө цагт идэвхтэй барилдаж буй Х.Гантулга, Д.Бат-Эрдэнэ, Т.Бэгзсүрэн, Б.Цэдэнсодном, Ц.Мөнхбаяр, Г.Ганхуяг нарын дээр бичигдэнэ. Дээрх зургаан бөхийн хувьд аймгийн цолноос шууд харцага болсон билээ.Харин Ховд аймгийн Мөнххайрхан сумын харъяат Б.Баянмөнхийн тухайд улсын цолтнуудын жагсаалтыг хааж байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, улсын цолтнуудын хамгийн сүүлд эрэмбэлэгдэнэ гэсэн үг.Наадмаас наадмын хооронд болсон барилдаанд улсын аварга О.Хангай хамгийн олон түрүүлжээМонголын үндэсний бөхийн холбооноос 2023-2024 оны улирлын нээлтийн барилдааны нээлтийг 2023 оны есдүгээр сарын 10-нд зохион байгуулсан байдаг. Харин 2024 оны зургаадугаар сарын 9-нд хаалтаа хийсэн. Энэ хооронд улсын цолтнууд оролцсон болон аймаг, цэрэг, сумын цолтой болон залуу бөхчүүдийн нийт 115 удаагийн барилдаан зохион байгуулжээ. Энэхүү тоонд “Алтан цом”-ын цувралаас эхлээд “Бест буйдан”-гаас зохион байгуулсан энтертайнмент барилдаан ч багтаж буй. Бөхийн өргөөнд зохион байгуулсан улс, аймгийн алдар цолтой бөхчүүдийн барилдаанд түрүүлсэн ердөө 25 бөх байгаагийн дөрөв нь улсын цолгүй бөх юм.Тэгвэл улс, аймгийн цолтнууд оролцсон барилдаанд Ховд аймгийн Буянт сумын харьяат улсын аварга О.Хангай есөн удаа түрүүлж, нэг үзүүрлэн, хоёр удаа их шөвөгт үлдсэн амжилтаараа бөхчүүдийг манлайлав. Харин Ховд аймгийн Зэрэг сумын харьяат улсын заан Б.Бат-Өлзий найм түрүүлж, гурав үзүүрлэн, нэг удаа их шөвөгт үлдсэн амжилтаараа удаалж, О.Хангай аваргаас дутахааргүй амжилт үзүүлснээ нотолж байна. Дээрх хоёр бөхийн амжилт бусдаасаа хол тасархай байгаа юм. Тэдний араас хоёр түрүүлсэн бөхчүүд цуварна. Тодруулбал, даян аварга Н.Батсуурь, улсын аварга П.Бүрэнтөгс, улсын заан Д.Анар, үнэн зоригт харцага Б.Зоригбаатар, Н.Золбоо, харцага Г.Бадрах, шинэхэн арслан Ц.Бямба-Отгон, начин Б.Түмэндэмбэрэл, аймгийн хурц арслан Н.Өсөхбаяр нар тус бүр хоёр түрүүлжээ. Сүхбаатар аймгийн Онгон сумын харьяат аймгийн хурц арслан Н.Өсөхбаяр “Нэгдэл” клубт харьяалагдсанаас хойш барилдааны ур чадвар үлэмж дээшилсэн гэдгийг өнгөрсөн улиралд үзүүлсэн амжилтаас нь харж болно. Түүний хувьд бусад аймаг, цэргийн цолтой бөхчүүдээс хол тасархай амжилттай яваа. Тэрбээр улс, аймгийн цолтой бөхчүүдийн барилдаанд хоёр түрүүлж, нэг үзүүрлэн, таван удаа их шөвөгт үлдсэн байх юм. Тэгвэл улсын цолтнууд оролцсон барилдаан аймгийн цолтой дөрөвхөн бөх түрүүлсэн байна. Тэд бол аймгийн хурц арслан Н.Өсөхбаяр, аймгийн арслан Д.Алтанцоож, Б.Ганбаяр, улсын аварга Д.Хадбаатарын хүү аймгийн начин Н.Мягмарсүрэн нар юм. Хэдхэн хоногийн өмнө нөхөж шинээр цол авсан бөхчүүдээс шинэ арслан Ц.Бямба-Отгон хоёр түрүү, нэг үзүүр, нэг их шөвөгтэй байна. Харин улсын харцага Э.Даш гурав үзүүрлэж, хоёр их удаа их шөвөгт шалгарсан бол заан С.Сүхбат нэг үзүүрлэж, таван удаа их шөвөгт шалгарчээ. Ховдын “Их гурвал”-аас Б.Пүрэвсайхан заан бөхийн өргөөнд түрүүлж чадаагүй ч хоёр үзүүрлэж, хоёр их удаа их шөвөгт үлджээ. Шинээр цол авах болон түрүүлэх бөхийн таамагТүрүү бөхийн тааварт улсын аварга О.Хангай, заан Б.Бат-Өлзий нарын нэр хамгийн их яригдаж буй. Түүнчлэн даян аварга Н.Батсуурь наадамд тун сайн барилддаг жамтай. Түүнийг есийн даваанд босож барилдахад гайхах хүн гарахгүй биз. Бөхийн өргөөний барилдаанд олон оролцдоггүй, оролцсон барилдаандаа дээгүүр даваанд олон гардаггүйн жишээг түүний статистик харуулна. Тэрбээр бөхийн өргөөнд хоёр түрүүлж, нэг удаа үзүүрлэжээ. Харин наадмын барилдаанд тэр тэс өөрөөр ханддаг. Өнөө цагийн бөхчүүдийн манлай гэдгээ харуулж чаддагаараа онцлогтой. Тиймээс түүнийг түрүүлэх бөхийн тааварт багтаах нь зүй ёсны хэрэг. Дээрх гурван бөхийн араас улсын үнэн зоригт харцага Б.Зоригтбаатарын нэр яригдаж буй. Бие жижиг ч бэлчээр томтой, хүнд бярдуулдаггүй онцлогтой тэрбээр бөхийн өргөөнд хоёр түрүүлж, дөрөв үзүүрлэн, хоёр удаа их шөвөгт шалгарсан амжилттай. Наадамд биеэ барих тал ажиглагддаг ч энэ удаа тэр “Онцгой нэгэн” байх болов уу. Ямартай ч цолоо ахиулж, заан болох магадлал өндөр бөгөөд цаашаа хэрхэхийг түүний бие болон сэтгэл зүйн бэлтгэл харуулах биз. Бэртлийн улмаас бөхийн өргөөнд бараг гараагүй улсын арслан Б.Орхонбаяр тааварт багтах ч энэ удаа түрүүлэх магадлал арай бага. Үзэгчид шинэхэн арслан Ц.Бямба-Отгоныг хэрхэн барилдахыг хүлээж буй. Үүнээс гадна улсын үнэн зоригт харцага Н.Золбоог цолоо ахиулаасай гэж бөх сонирхогчид хүсэж, хүлээж байна. Цолондоо эзэн дүүрэн барилдаж буй түүнийг долоо даваад туг тойроод дэвэхэд гайхах зүйлгүй. Үзэгчдийн хүсэлт биеллээ олж байгаа нь тэр. Харин начин цолтнуудаас Булганы Д.Амарсайхан, Б.Түмэндэмбэрэл, Э.Сумъяат тэргүүтэй 10-аад бөх цолоо ахиулахын төлөө үзнэ. Гэхдээ 512 бөхөөс шалгарна гэдэг тийм амар биш. Начингуудтай эн тэнцүү үзэж, улсын цолны горидлоготой яваа 10 гаруй тооны аймаг, цэргийн цолтон бий. Аймгийн хурц арслан М.Еркебулан, У.Береке, Н.Өсөхбаяр, Э.Мөнхбаатар, О.Наранбаатар нар тэргүүн эгнээнд яригдах бол араас нь аймгийн арслан Н.Амгаланбаатар, Д.Алтанцоож, М.Баяржавхлан, Б.Ганбаяр, цэргийн заан Ө.Батсуурь, аймгийн заан С.Доржпалам, Н.Баянсүх гэх мэтээр нэрс хөвөрнө. Энэ жилийн наадамд 512 бөх зодоглох учраас бөхийн барилдаан хоёрын даваанаас эхлээд л онц сонирхолтой болох магадлалтай. Үеэ элээж буй аймгийн арслангууд улсын цолны төлөө ээлжит дайралтаа хийх ч тэдэнд боломж, магадлал тун бага.
