Хагас сар гаруйн өмнө Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ нэгэн чухал төсөл өргөн барьсан нь өчигдөр УИХ-аар хууль болон батлагдлаа. Энэ бол Үндэсний баялгийн сангийн тухай хууль юм. Хэчнээн ч жил үзэл санаа нь яригдаж, уул уурхайн томоохон төслүүд “хөдлөх” бүрт хөндөж ирсэн ч энэ засгийн үед хууль болон батлагдсан нь энэ юм. Байгалийн баялаг бол шавхагддаг. Энэ цаг үед эзэн сууж байгаа бид зөвхөн үрээд, “идээд” дуусгах биш, ирээдүйдээ ч бас үлдээх нь энэ хуулийн амин сүнс. Тиймээс ч парламентад суудалтай улс төрийн намууд зөвшилцсөний үндсэн дээр энэ төслийг УИХ-аар хэлэлцэж, хууль болох процесс магадгүй хурдан өрнөсөн биз ээ.
Газрын хэвлийн баялгийн үр өгөөжөөс улсын төсөвт төвлөрсөн орлогыг одоо ба ирээдүй үеийн Монгол Улсын иргэн бүрд тэгш, шударга хүртээх зорилгоор Үндэсний баялгийн санг байгуулна гэдгийг Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ анх төсөл өргөн барихдаа ч хэлж байсан. Сангийн эх үүсвэр, төрөл, зориулалтыг тодорхойлох, сангийн хөрөнгийг удирдах бүтэц, зохион байгуулалтыг тогтоох, үйл ажиллагааг тайлагнах болон хяналт тавих харилцааг энэ хуулиар зохицуулах юм байна.
Одоогоос хэдэн жилийн өмнө Монголын бүх баялагт эзэн суусан хэдхэн гэр бүлийн асуудал хөндөгдөж байсан удаатай. Тиймээс ч энэ асуудлыг сууриар нь засахад түлхэц болно гэж УИХ-ын чуулганы хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх үзлээ. Ингэхээс ч өөр аргагүй. Уул уурхайн томоохон төслүүд хөдөлж, экспортын төмөр замын гарцууд нэмэгдсэнээр манай улсын ДНБ ч үлэмж хэмжээгээр өсч байгаа. 2020 онд Монгол Улсын ДНБ 37 их наяд байсан бол өнгөрөгч онд 68.9 их наядад хүрсэн. Жилдээ анх удаа 70 гаруй сая тонн нүүрс экспортолж, зэс, төмрийн хүдэр гээд бусад байгалийн баялгийн экспорт ч нэмэгдсэн. Үр дүнд нь Монгол Улсын нэг хүнд ногдох ДНБ 5678 ам.долларт хүрч, эдийн засгийн өсөлт 2024 онд 7-8 хувь болж ДНБ 74 их наядад хүрэх тооцоо бий. Нүцгэн тоо худал хэлдэггүй гэдэг. Дээрх бүгдээс харахад, үнэхээр эдийн засагт гэрэл гэгээ харагдаж байна. Гэвч энэ өсөлт, энэ гэрэл айл өрх бүрийн хаалгаар орж байна уу гэвэл хариулт нь өөрөөр гарах байх. Тиймээс ч эдийн засгийн өсөлтийг айл өрх бүрийн босгоор давуулахад энэ хуулийн гол зорилго оршиж байгаа ажээ.
Энгийнээр тайлбарлахад, уул уурхайн төслүүдийн 34 хувь нь Үндэсний баялгийн сангийн дөрвөн дансанд хуримтлагдаж, ирээдүй хойч үед ч зарцуулагдана гэсэн үг юм.
Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулийг УИХ-аар батлахдаа Ирээдүйн өв сангийн тухай, Хуримтлалын сангийн тухай, Засгийн газрын тухай хуулийн төслүүдийг ч эцэслэн батлав. Мөн Ашигт малтмалын тухай хуульд холбогдох нэмэлт, өөрчлөлтийг орууллаа. УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаан дээр уг хуулийг хэлэлцэх үед Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ “Үндэсний баялгийн сангийн тухай хууль гэж 30-аад жил ярилаа.Үндсэн шийдэл дээрээ очих гэж байна” гэдгийг цохон тэмдэглэж байв.
Баялгийн сангийн хөрөнгийн зориулалт:
-Ирээдүйн өв сан нь газрын хэвлийн баялгийн үр өгөөжийг ирээдүй үеийн иргэн бүрд тэгш, шударга хүртээх зорилгоор хуримтлуулах, хуримтлагдсан хөрөнгийг олон улсын зах зээлийн санхүүгийн хэрэгсэлд хөрөнгө оруулах замаар өнөөгийн үнэ цэнийг өсгөх, арвижуулах;
-Хуримтлалын сан нь газрын хэвлийн баялгийн үр өгөөжийг одоо үеийн Монгол Улсын иргэн бүрд тэгш, шударга хүртээх зорилгоор иргэдийн эрүүл мэнд, боловсрол, орон сууц зэрэг суурь хэрэгцээг хангах;
-Хөгжлийн сан нь нь газрын хэвлийн баялгийн үр өгөөжийг одоо ба ирээдүй үеийн иргэн бүрд тэгш, шударга хүртээх зорилгоор Монгол Улсын дунд, урт хугацааны хөгжлийн бодлогын баримт бичигт туссан нийгэм, эдийн засгийн үр өгөөж бүхий хөгжлийн төсөл, хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх.
-Ирээдүйн өв сангийн мөнгөн хөрөнгийг Монголбанк дахь Ирээдүйн өв сангийн валютын дансанд байршуулна.
-Хуримтлалын болон Хөгжлийн сангийн мөнгөн хөрөнгийг төрийн сангийн нэгдсэн дансанд байршуулна.
-Хуримтлалын сангийн дансанд байршуулсан мөнгөн хөрөнгийг Монгол Улсын иргэн бүрийн Хуримтлалын нэрийн дансанд бүртгэнэ. Хуулиар Үндэсний баялгийн сангийн хөрөнгийг хэрхэн зарцуулахыг дээрх байдлаар томъёолсон бол хөрөнгийн эх үүсвэрийг дараах байдлаар тодорхойлсон. Ирээдүйн өв сан нь “Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрөөс Төсвийн тогтворжуулалтын болон Орон нутгийн хөгжлийн нэгдсэн санд хуваарилаад үлдэх хэсгийн 65 хувь”-иас бүрдэх бол Хуримтлалын сан нь уул уурхайн ордуудын төрийн эзэмших хувьцаа 34 хувь хүртэлх бол түүний төрийн эзэмшилд ногдох бүх ногдол ашиг, харин хуулийн этгээд дэх төрийн эзэмших хувьцаа 34 хувь ба түүнээс дээш бол түүний төрийн эзэмшлийн 34 хувьд ногдох ногдол ашгаас бүрдэх аж. Тэгвэл Хөгжлийн сангийн эх үүсвэр нь нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн тэнцэл ашигтай гарсан тохиолдолд гол нэр төрлийн эрдэс баялгийн үнэ тухайн жилийн төсөвт тооцсон тэнцвэржүүлсэн үнээс өндөр байснаас нэмэгдэж орох төсвийн орлогын 50 хувиас бүрдэнэ гэж заажээ.